| تعداد نشریات | 60 |
| تعداد شماره‌ها | 2,180 |
| تعداد مقالات | 17,660 |
| تعداد مشاهده مقاله | 53,835,568 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 28,346,338 |
بررسی تطبیقی طنز کلامی در دوبلة عربی و فارسی انیمیشن زوتوپیا براساس مدل مگدالنا پانِک | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پژوهش های ترجمه در زبان و ادبیات عربی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| دوره 10، شماره 22، فروردین 1399، صفحه 205-232 اصل مقاله (832.75 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22054/rctall.2020.54173.1497 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| عبدالباسط عرب یوسف آبادی* 1؛ فرشته افضلی2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1استادیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه ملی زابل، زابل، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2استادیار مترجمی زبان عربی دانشگاه ملی دامغان، دامغان، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| تردیدی نیست که بخش قابلتوجهی از انیمیشنهای مشهور با اهداف آموزشی و سرگرمکنندة ادبی شکل گرفته‌اند و پدیدآورندگان این آثار با تکیه بر زﺑﺎن ادﺑﻲ جامعة هدفشان را با دنیای طنز و شیوههای بیان آن آشنا میسازند. هرچه طنز در این ژانرهای تصویری- کلامی ﻫﻨﺠﺎرﺷﻜﻦﺗﺮ باشد، ﻗﺪرت ﺟﺬب ﻣﺨﺎطبش نیز اﻓﺰاﻳﺶ میﻳﺎﺑﺪ. این ویژگی در ارتباط با دوبلة انیمیشن و برجستهسازی طنز کلامی آن نیز صادق است؛ بنابراین هر اندازه گروه دوبله نسبت به ظرافتهای زبان مقصد آگاهی بیشتری داشته باشد، میتواند نقش خود را در تحقق این هدف برجستهتر کند. زوتوپیا (2016م) ازجمله انیمیشنهای موفق کودک است که علاوهبر خلق صحنههای جذاب و هیجانانگیز از زبانی برخوردار است که به زعم بسیاری از منتقدان فیلم کودک نمونة موفق طنز کودک نیز بهشمار میآید. شهرت این انیمیشن سبب شد گروههایی علمی مسؤولیت ترجمه و دوبلة آن را به زبان عربی و فارسی عهدهدار شوند. در این پژوهش تلاش میشود با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و با استناد به الگوی ترجمة طنز از مگدالناپانِک (2009م)، راهبردهای ترجمة طنز کلامی در دوبلة عربی و فارسی زوتوپیا مورد بررسی تطبیقی قرار گیرد. نتایج نشان میدهد راهکار تحتاللفظی در دوبلة عربی (34 درصد) و دگرنویسی در دوبلة فارسی (32 درصد) پربسامدترین راهکار در ترجمة طنز زبان مقصد است. همچنین تفاوت فاحش میان استفاده از راهکار دگرگونسازی در دوبلة عربی (2 درصد) و دوبلة فارسی (19 درصد) نشان میدهد که گروه ترجمه و دوبلة فارسی تأکید بیشتری بر همسوسازی ساختار طنز انیمیشن با فرهنگ و زبان مقصد داشته است؛ بنابراین دوبلة فارسی در بومیسازی طنز به نسبت دوبلة عربی موفقتر عمل کرده است. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ترجمة طنز؛ مگدالنا پانک؛ زوتوپیا؛ دگرگونسازی؛ دگرنویسی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
طنز، هنری است که عدم تناسبات در عرصه‌های مختلف اجتماعی را که در ظاهر متناسب به نظر می‌رسند، نشان میدهد و این خود مایة خنده میشود. هنر طنزپرداز، هدف طنز «آشکارسازی مشکلات و حقایق تلخ ناشی از مفاسد عمومی با سخنی اعتراض‌آمیز و لطیف با هدف اصلاح اجتماع است» (باقری و دورکی، 1386: 111). طنز هنگامی شکل میگیرد که اشخاص از بیان سخن خود به صورت بیپرده و مستقیم عاجز هستند. مهمترین مسأله‌ای که مترجم در ارتباط با ترجمۀ طنز باید رعایت کند این است که متن ترجمه‌شده باید برای خوانندة زبان مقصد همان کارکرد ایجاد خنده را داشته باشد؛ زیرا خندهدار بودن متون طنز، مهمترین مشخصۀ آن است. بنابراین، این روح متن باید در زبان مبدأ و مقصد متعادل و یکسان باشد. زبان طنز به‌دلیل ارتباط تنگاتنگ با شیوههای بیان و بدیع از چنان انعطاف و توانمندی برخوردار است که میتوان ادعا کرد طنزی که عاری از بازیهای زبانی و انواع شگردهای بلاغی باشد، جذابیت خاصی برای مخاطب نخواهد داشت.
1. بیان مسأله برای اینکه طنز کودک به زبانی دیگر ترجمه شود باید علاوهبر برجستهسازی بُعد کودکانة اثر، محتوای آن نیز به شیوهای خندهدار برای کودک ارائه شود. لازمة این امر استفاده از شگردهای زبانی متعدد در ساختار ترجمه و فراهم‌آوردن موجبات خنده و شادمانی کودک در تعابیر و گفتمان متن است. این شگردها به‌لحاظ آن‌که در قالب زبان ارائه میشود خیلی بیشتر از دیگر عناصر ادبی با کودک پیوند برقرار میکند و در صورتی که برخوردار از زیبایی باشد، میتواند او را به اقناع درونی نیز برساند. به‌همین جهت است که ترجمة طنز کودک نسبت به طنز بزرگسال از دشواری‌های خاصی برخوردار است. بنابراین، «وقتی مترجم بتواند وحدت خویش را با کودک تحکیم بخشد و زاویة دیدی برگزیند که او را جذب کند، آن‌گاه میتواند آن وحدت را ماهرانه، برای راهنمایی خواننده به معناهای مدنظر خویش به‌کار گیرد» (چمبرز[1]، 1387: 132). ساختار رسانههای دیداری- شنیداری از یکسو انتقال معنا و پیام را برای نویسنده تسهیل میکند و از دیگر سو، برخی محدودیتها را بر کار نویسنده و به خصوص مترجم میافزاید. مهمترین تفاوت محتوای مکتوب با محتوای دیداری-شنیداری، عامل زمان است. زمانِ درک محتوایِ مکتوب در دست خواننده است و زمان درک محتوای دیداری- شنیداری اینچنین نیست. انیمیشین از جمله رسانههای دیداری- شنیداری است که مهمترین ویژگی آن، زبان موجود در آن است. درواقع دیالوگهای طنزآمیز و شخصیتهای طنز انیمیشن هستند که مخاطب کودک را مشتاقانه به پای تماشای خود می‌کشاند و سپس بهعنوان برندهایی تجاری روی کالاها درآمدزایی میکند. زوتوپیا[2] (2016م) برندة جایزة اسکار بهترین انیمیشن در هشتاد و نهمین دورة جوایز اسکار[3] و بهترین انیمیشن در هفتاد و چهارمین مراسم گلدن گلوب[4] ازجمله طنزهای زوتوپیا پایتخت دنیایی است که حیوانات در آن به موجودات متمدنی تبدیل میشوند که سال‌های بسیاری با صلح و آرامش کنار هم زندگی میکنند. این انیمیشن همة ویژگیهای یک طنز موفق را داراست؛ از شخصیتهای بذلهگو گرفته تا خلق دنیایی پرجزئیات، کمدی خندهدار و صحبت دربارة موضوعات مهم دنیای واقعی که هم برای کودک پیام‌آور است و هم بزرگ‌ترها را به فکر وامی‌دارد. همچنین در خلق موقعیت طنز و استفاده از زبان شوخی یکی از بهترین انیمیشنهای چندسال اخیر است که به لطف برخورداری از گونههای متفاوت حیوانات به خوبی توانسته بازة گستردهای از موقعیت‌های طنز را در اختیار مخاطب قرار دهد و لحظات جذابی برای او خلق کند. شهرت این انیمیشن سبب شد گروههای مشهور دوبلاژ این اثر فاخر را دوبله کنند. در همین راستا اخیراً دوبلة عربی و فارسی زوتوپیا در بازار ارائه و لحن طنزآمیز و خاص آن از استقبال ویژهای در میان گویشوران این دو زبان برخوردار شد. این تشابه در اقبال عمومی از دوبلة عربی و فارسی زوتوپیا، پژوهشگران را بر آن داشت تا با تکیهبر روش
2. روش و پرسش‌های پژوهش در پژوهش حاضر تلاش میشود میزان تأثیرگذاری سازوکارهای طنز کلامی در ترجمه و دوبلة انیمیشن کودک کشف شود. برای این کار، انیمیشن زوتوپیا انتخاب شد و در گام نخست، تمام واژگان و جمله‌های آن بررسی شد و تنها آن دسته از واژگان و عباراتی که در دایرة طنز کلامی قرار میگرفت، گردآوری شد و در راستای موضوع، اهداف و پرسش‌های پژوهش تفکیک شد. برای بررسی داده‌ها و دستیابی به نتیجة مناسب از روش تحلیل محتوا استفاده شد. بنابراین، تمام واژگان و بندهایی که در ترجمة عربی و فارسی انیمیشن زوتوپیا دارای شاخصههای طنز است، تحلیل و بررسی شد. در ادامه براساس راهکارهای ترجمة طنز مگدالنا پانک (2009م)، داده‌ها در جدول‌های مخصوص دستهبندی شد تا بستری مناسب برای بررسی موضوع و محتوای آنها فراهم شود. برای عینی‌تر شدن تحلیل و امکان بررسی سنجیده‌تر، بسامد داده‌های برگرفته از ترجمة عربی و فارسی انیمیشن اندازه‌گیری و به کمک فنون آمار توصیفی و استنباطی، نتایج پژوهش تفسیر شد. پرسش‌هایی که در این پژوهش در پی پاسخ آنها هستیم، عبارتند از: 1- بر اساس الگوی مگدالنا پاتک پربسامدترین راهکارهای طنزساز در دوبلة عربی و فارسی انیمیشنزوتوپیاکدام است؟ 2- کدامیک از دوبلة عربی و فارسی انیمیشن زوتوپیا در انتقال طنز کلامی به مخاطب موفقتر عمل کرده است؟
3. پیشینة پژوهش تاکنون تحقیقات متعددی دربارۀ راهکارهای ترجمة فیلم در قالب دوبله و زیرنویس صورت پذیرفته‌است که در ادامه به گوشه‌ای از این تحقیقات اشاره میشود. عبدی (1386) در پایاننامة «استراتژی‌های مترجم برای برخورد با تابوها در فیلم‌های دوبلهشده از انگلیسی به فارسی» در پی شناسایی مشکل خلأهای واژگانی در ترجمة آثار ادبی است تا مشکلات احتمالی که مترجمان با آنها مواجه میشوند، بررسی شود و راهکارهای مناسب برای ترجمة واژههای فرهنگی خاص ارائه شود. امام (1395) در مقالة «ترفندهای بومیسازی در ترجمة فارسی فیلم‌های کارتونی: رئیس مزرعه، شنل قرمزی و پاندای کونگفوکار» می‌کوشد تا با بررسی فیلم‌نامه و ترجمة فارسی سه فیلم فوق، شگردهای به‌کارگیری ترفندهای بومیسازی مترجمان و نیز دوبلورهای ایرانی را در این فیلم‌ها بررسی کند و نوعی دستهبندی هشت‌گانه برای جایگزین‌سازی عرضه کند. رستگار مقدم (1398ش) در پایاننامة «بررسی مؤلفههای آموزش ترجمة زیرنویس در محیط دانشگاهی ایران» بر این باور است مهارت فنی، کار گروهی، دانش زبانی و دانش ترجمه بهعنوان مؤلفههای اصلی یادگیری زیرنویس هستند. همچنین موفقیت دورههای آموزش ترجمة زیرنویس نیازمند استفاده از مواد آموزشی بازارمحور و ایجاد شرایط مشابه بارز واقعی ترجمة زیرنویس است. همچنین چند اثر یافت شد که به بررسی شیوههای طنز در دوبلة انیمیشن پرداخته است؛ از آنجمله: عامری (1397ش) در مقالة «ترجمة گفت‌وگوهای طنز در فیلم» با ذکر چند نمونه از گفت‌وگوهای طنزگونه و بررسی مصادیقی از طنز تصویری، لطیفه، بازی با کلمات و سایر وجوه طنز کلامی به مسئلة ترجمة گفت‌وگوهای طنز در فیلم میپردازد. حجازی و حمیدی (1398ش) در مقالة «چگونگی انتقال طنز در دوبله فارسی پویانمایی شگفت انگیزان2» با انتخاب انیمیشین شگفتانگیزان2 به معرفی ویژگیهای منحصربه فرد دنیای چندوجهی پویانمایی و چالشهای ترجمهای آن می‌پردازند و سپس با تکیه بر تحلیلهای زبانشناسی، چگونگی ساخت، کارکرد و ادراک طنز در دو نسخة اصلی و ترجمه شده را بررسی میکنند. دهباشی و میرافضلی (1398ش) در مقالة «انواع طنز و شیوة دوبله آن در انیمیشن زوتوپیا براساس مدل مارتینز سیرا» معتقدند هم در متن اصلی و هم در ترجمة این پویانمایی به ترتیب از طنز کلامی، طنز عملی و طنز ماهوی استفاده شده است. همچنین در میان راهبردهای ترجمه، راهبرد دیداری و زبانشناختی از دستهبندی مارتینز و راهبرد حذف و اضافه از دلاباستیتا بیشترین کاربرد را داشتند. سایر بررسیهای نگارندگان در این زمینه نشان میدهد که به جز پژوهشهای فوق در حوزة انتقال طنز در آثار دیداری-شنیداری به زبان فارسی، پژوهشی در این حوزه به زبان عربی صورت نگرفته است. بر این اساس و با توجه به پیشینة یادشده، علاوه بر اینکه تاکنون هیچ پژوهشی به بررسی تطبیقی راهکارهای ترجمة طنز در دوبلة عربی نپرداخته است، اثری نیز یافت نشد که شگردهای طنزآفرین در ترجمة عربی و فارسی انیمیشن زوتوپیا را مورد بررسی تطبیقی قراردهد. بنابراین، میتوان به‌درستی ادعا کرد که این نخستین اثری است که بدین موضوع و جامعة آماری مدنظر میپردازد.
4. ضرورت پژوهش هر ساله با پیشرفت تکنولوژی در دنیا چندین انیمیشن محبوب تولید و به سرعت به زبان‌های دیگر ترجمه شده و وارد فرهنگ کشور مقصد میشود. از آنجاکه مخاطب این آثار اغلب کودک و نوجوان است، تحقیق و پژوهش در این حوزه میتواند مترجم را یاری دهد تا هرچه بهتر و باکیفیتتر سهمی از انتقال فرهنگ در کنار ایجاد سرگرمی داشته باشد. همچنین از آنجا که انتقال طنز در هر فرهنگی متفاوت است و ممکن است یک پیام یکسان در دو زبان مختلف تأثیر یکسانی ایجاد نکند و نیز از آنجا که در ترجمة آثار
5. بحث و بررسی 5-1. انیمیشن زوتوپیا زوتوپیا (2016م) جدیدترین انیمیشن کمپانی دیزنی، پایتخت دنیایی است که حیوانات در آن به موجودات تکامل‌یافته و متمدنی تبدیل شده است. پستانداران و درندگان سال‌های بسیاری است که با هم صلح کرده‌اند و همه در یک مجموعه زندگی میکنند و گذشته‌ای که عرصة کشمکش، جنگ و ترس میان حیوانات بود را فراموش کرده‌اند. در ظاهر انیمیشن، بیننده باید با این دنیای آرمانی و ایده‌آل روبرو باشد، اما حقیقت این است که واقعیت کثیف‌تر و پیچیده‌تر از پوستة ظاهری زندگی است. شخصیت اصلی فیلم خرگوشی به نام جودی هابز است که میخواهد افسر پلیس شود، اما مشکل این است که پلیس‌شدن شغل حیواناتِ بزرگ و تنومند است و یک خرگوش زیاد در آن دوام نمی‌آورد. رئیس پلیس بوگو به او وظیفه‌ای خسته‌کننده سپرده تا او را از خطر دور نگه دارد. با این‌حال جودی از یکسو با یک روباه مکار به نام نیک آشنا میشود و به همراه او در ماجراجویی‌هایی خلاف واقع قرار میگیرد و از دیگر سو باید به دنبال فردی گمشده در زوتوپیا شود. زوتوپیا دربرگیرندة مضامین ارزشمندی است که مختص به مسائل روز جهان است. تفاوت عمده‌ای که با دیگر انیمیشنها دارد، پرداختن به مسائل بشردوستانه است؛ بنابراین، تفاوت‌های نژادی در جامعه بهعنوان تم اصلی انیمیشن در نظر گرفته شدهاست. در جریانِ داستان به خوبی این مفهوم تزریق میشود که افراد می‌توانند در یک جامعه فارغ از هر نژادی، زندگی خوشحال و آرامی در کنار هم داشته باشند و احترام متقابل یکی از ارکان اصلی آن است. زوتوپیا از این جهت میتواند انیمیشن ارزشمندی باشد که نسل کودکان را به پذیرش تفاوت‌های نژادی دعوت میکند و به آنها میگوید که مهم نیست از چه نژادی باشید و چه رنگی داشته باشید، همة شما از حق مساوی برخوردار هستید و باید جامعه‌ای شاد تشکیل دهید. علاوهبر تم بشردوستانة زوتوپیا باید به موقعیت‌های کمیک انیمیشن نیز اشاره کرد که کمتر خسته‌کننده است و تقریباً تا انتهای داستان میتواند لبخندهای فراوانی را به لبان تماشاگر بیاورد. شوخی‌های کلامی میان جودی و نیک به سبک کمدی‌های دونفرة کلاسیک سینما، با سرعت بالا همراه است. زوتوپیا همچنین در خلق موقعیت طنز یکی از بهترین انیمیشن های چندسال اخیر است.
5-2. راهکارهای ترجمة طنز در دوبلة عربی و فارسی زوتوپیا از آنجا که نخستین شاخصة جذابیت طنز، ایجاد خنده است، پس باید در ساخت کلامی آن، ابزارها و شگردهایی به‌کار رود تا سبب خندة مخاطب شود و او را به ادامة طنز کلامی جذب کند. «لازمة چنین امری آشنایی طنزپرداز با انواع بازیهای زبانی و تکنیکهای طنزپردازی است تا بتواند فضایی را ترسیم نماید که علاوه بر سرگرم‌کردن مخاطب، الگویی از اعمال و رفتار افراد جامعه هم ارائه نماید» (توکلی‌مقدم و همکاران، 1393: 7). در ترجمة متون طنز نیز مترجم همة ارکان کلام را کنار هم گرد میآورد و برای جذب بیشتر مخاطب، با بهره‌گیری از واژگان و ترکیباتی خاص بر زیبایی بیانِ طنزگونة ترجمه‌اش میافزاید. «تداخل میان ساحت‌های واقعی و مجازی زبان ازجمله شگردهای متداول در طنزآفرینی ترجمه است؛ زیرا ادراک تناقض میان وضع موجود چنانکه هست و چنانکه باید باشد، عنصر اصلی خنده است» (Munn, 1962: 200). برخی پژوهشگران بر این باورند که ترجمة طنز از لحاظ کیفیتی، متفاوت از سایر انواع ترجمه است. به همین جهت چهار تفاوت اصلی در این نظریه ها را شناسایی کردند که به شرح زیر است: «1- ترجمۀ طنز شامل دستیابی به یک اثر طنزآمیز (خنده یا لبخند) است و این کار برای مترجم دشوارتر از ضرورت‌های متون دیگر است. 2- تولید طنز از درک طنز متفاوت است و به نظر می‌رسد که یک مهارت آموختنی باشد. 3- ممکن است شوخ‌طبعی مترجم در تضاد با نویسنده باشد؛ بنابراین، مشکل این است که چگونه به طور مؤثر یک عبارت طنزآمیز که با ارزش، اما خندهدار نیست را ترجمه کنیم. 4- اثر لفظی طنز ممکن است تا حد زیادی بر مترجمان غلبه کند و مانع تحلیل عقلانی شود» (دمیری و احمدی، 1389: 57). پژوهشگران حوزة ترجمه، راهکارهای نظاممندی را برای ترجمة طنز ارائه کرده‌اند که از آنجمله میتوان به آراء ژانپل وینه و ژان داربلنه[6] (1958) اشاره کرد.[7] راهکارهای آنها عبارت است از: ترجمة تحتاللفظی، وامگیری، گرتهبرداری، تغییر صورت، تغییر بیان، معادلیابی و همانندسازی (حجازی و حمیدی، 1398: 164). پس از آن دو، نظریهپردازان دیگری بهصورت تخصصی راهکارهایی برای ترجمة طنز پیشنهاد کردند. گارکارز[8] (2004) سه راهکار بومیسازی، بیگانهسازی و خنثیسازی را برای ترجمة طنز کافی میداند (گارکارز، 2004: 334). پس از او، کیارو[9] (2005: 137) چهار راهکار تکرار، دگرگویی، جایگزینی و حذف را برای این کار معرفی میکند. اما مگدالنا پانِک[10] (2009: 6) با بسط آرای نظریهپردازان پیش از خود و با تقسیمبندی دقیقتر، مهمترین راهکارهای ترجمة طنز را شامل فشردهسازی، کوتاهسازی، حذف، دگرنویسی، نوواژه، فراهنش، دگرگونسازی، جانشینی و ترجمة تحتاللفظی میداند. همچنین راهکارهای پیشنهادی وی علاوهبر ارائة راهکار در سطح واژگان به دستور زبان نیز میپردازد. بنابر دلایل فوق، تأکید اصلی پژوهش حاضر جهت بررسی راهکارهای طنز در دوبلة عربی و فارسی انیمیشن زوتوپیا بر الگوی پیشنهادی پانک است. در ادامه به راهکاری وی با مصادیقی از دوبلة عربی و فارسی زوتوپیا پرداخته میشود.
5-2-1. فشردهسازی[11] در الگوی پیشنهادیِ پانِک، «فشردهسازی به این معناست که آن بخش از متن مبدأ (لفظ و نه محتوا) که در رساندن مفهوم طنز، نقش اساسی ندارد در متن مقصد میتواند حذف شود» (پانک، 2009:11). بنابراین، مترجم براساس قابلیتهای زبان مقصد این تشخیص را خواهد داد که کدامیک از واژهها و تعابیر در صورت حذف، لطمهای به محتوای طنز وارد نمیکند. در این صورت میتواند آنها را در زبان مقصد حذف کند. از این شگرد در دوبلة عربی انیمیشن عربی و فارسی به ترتیب 185 و 72 بار استفاده شده است. در جدول (1) به برخی از آنها اشاره میشود[12]: جدول (1): نمونه‌هایی از شگرد فشردهسازی در دوبله
5-2-2. کوتاهسازی[13] کوتاهسازی «نوعی حذف است که در آن برای تعدیل حجم متن مقصد، بخشی از متن هم از لحاظ تعداد واژگان و هم از لحاظ محتوا کوتاهتر میشود» (پانک، 2009: 13). تفاوت کوتاهسازی با فشردهسازی در این است که در فشردهسازی بخشی از متن مبدأ که در متن مقصد چندان اهمیت ندارد، حذف میشود، اما در کوتاهسازی به جهت تعدیل متن، بخشهایی از متن مبدأ که در کلیت طنز و محتوا نیز تأثیرگذار است، حذف میشود. بنابراین، مترجم تلاش میکند پیام طنز را به کمک راهکارهای دیگر منتقل کند. در جدول (2) به برخی از کوتاه‌سازیهای مترجم در دوبلة عربی (بسامد88) و فارسی (بسامد64) زوتوپیا اشاره میشود.
جدول (2): نمونه‌هایی از شگرد کوتاهسازی در دوبله
ادامه جدول (2)-
5-2-3. حذف[15] در الگوی پانِک، «حذف در ارتباط با مضامین غیرکلامی (زبان بدن مثل حرکات دست و صورت و نوع نشستن و... و همچنین صداها مثل صدای سوت قطار و...) و یا برخی از تکرارها و اطنابها و پاسخهای خیلی کوتاه از متن مقصد رخ میدهد» (پانک، 2009: 15). تفاوت حذف با کوتاهسازی و فشردهسازی در این است که عبارات خیلی کوتاه و یا تکرارهای بیشازحد و همچنین اطنابهای گسترده از متن مقصد حذف میشود (Schwarz, 2002: 17). در جدول (3) به برخی از حذفهای دوبلة عربی (بسامد165) و فارسیِ (بسامد198) زوتوپیا اشاره میشود.
جدول (3): نمونه‌هایی از شگرد حذف در دوبله
5-2-4. دگرنویسی[16] «هرگاه مترجم واژهها، تعابیر و ساختارهای دستوری متفاوتتری در زبان مقصد به نسبت زبان مبدأ بیاورد تا عبارت زبان مبدأ را بهتر و دقیقتر تفسیر و توضیح کند در این صورت از راهکار دگرنویسی استفاده کردهاست» (پانک، 2009: 17). در دگرنویسی مفهوم و محتوای کلام تغییر نمیکند، بلکه با اندکی پسوپیش کردن کلام، استفاده از برخی از قیدها، تغییر ساختار جمله از اسمیه به فعلیه و برعکس و یا تغییر جملة خبری به انشایی و برعکس، برخی از الفاظ کلام تغییر میکند نه محتوای آن (Armelino, 2008: 12). در جدول (4) به برخی از دگرنویسیهای دوبلة عربی (بسامد242) و فارسیِ (بسامد354) زوتوپیا اشاره میشود.
جدول (4): نمونه‌هایی از شگرد دگرنویسی در دوبله
ادامه جدول (4)-
5-2-5. دگرگونسازی[17] دگرگونسازی زمانی رخ میدهد که «مترجم برای انتقال طنزی جذابتر در زبان مقصد، دست به تغییر لفظ و محتوای بخشهایی از متن میزد. این نوع تغییر از یکسو در راستای طنزگونگی متن مقصد است و از دیگ رسو در راستای بافت کلام است؛ بنابراین، این نوع تغییر در کلیت متن و پیام اصلی آن تأثیرگذار نیست» (پانک، 2009: 21). بهعنوان مثال، گروه دوبلاژ برخی از انیمیشنها به جای ترجمة لفظ به لفظ برخی از ترانههای انیمیشن از ترانههای مشهور زبان مقصد استفاده کرده و آن را با بافت و فضای انیمیشن بومیسازی میکنند. چنین شیوهای را میتوان در دایرة دگرگونسازی قرار داد. انتقال چنین مفاهیم طنزگونه از زبانی به زبان دیگر کار سادهای نیست؛ زیرا «اصطلاحات طنزآمیز منعکس‌کنندة آداب و رسوم، رفتارها و عقاید خاصاند و معادل دقیقی برای آنها در زبان مقصد وجود ندارد» (García, 2015: 18). نکتة مهمتر این است که مترجم باید قبل از ترجمة طنز، ابتدا عنصر طنزآمیز را شناسایی و درک کرده و سپس معنا و تأثیر آن را منتقل کند که این کار در دگرگونسازیهای دو گروه دوبله از انیمیشن زوتوپیا بررسی خواهد شد. در دوبلة عربی (بسامد22) و فارسیِ (بسامد211) انیمیشنزوتوپیا گاه به جای انتقال مفهوم برخی از عبارات از تعابیر رایج در گفت‌وگوهای روزمره استفاده شدهاست. در جدول (5) به برخی از آنها اشاره میشود.
جدول (5): نمونه‌هایی از شگرد دگرگونسازی در دوبله
ادامه جدول (5)-
ادامه جدول (5)-
ادامه جدول (5)-
5-2-6. نوواژه[18] نوواژه «شامل واژههای کهنه، واژههای عامیانه، واژههای مختص یک گویش و واژههای مشتقی است که معنای نو به خود گرفته است» (پانک، 2009: 23). «مترجم در انتخاب نوواژهها باید دقت داشته باشد که واژگانی را به کار گیرد که مفهوم جمله و ترجمه را دچار ابهام نکند؛ بنابراین از انتخاب واژههای متنافر باید پرهیز نماید» (نیومارک، 1988: 183). در جدول (6) به برخی از نوواژههای دوبلة عربی (بسامد3) و فارسیِ (بسامد43) زوتوپیا اشاره میشود.
جدول (6): نمونه‌هایی از شگرد نوواژه در دوبله
5-2-7. جانشینی[19] پانِک معتقد است «مترجم میتواند با جانشینی برخی از حروف و صداها به جای برخی از حروف و صداهای دیگر، طنز ترجمه را تقویت ببخشد» (پانک، 2009: 23). در چنین حالتی مترجم از راهکار جانشینی استفاده کرده است (دلاباستیتا[20]، 1998: 32). در دوبلة عربی (بسامد8) و فارسیِ (بسامد25) انیمیشن زوتوپیا از این راهکار به میزان اندکی استفاده شده است که در جدول (7) به برخی از آنها اشاره میشود.
جدول (7): نمونه‌هایی از شگرد نوواژه در دوبله
5-2-8. فرانهش[21] فرانهش در صورتی است که «مترجم برای تقویت سطح طنز در زبان مقصد، بهصورت عامدانه دستور زبان مبدأ بر دستور زبان مقصد تعمیم دهد؛ در این صورت مخاطب با دوگانگی ساختاری در دستور زبان مواجه میشود و اگر پیدایی دوگانگی به درستی توسط مترجم انجام شود در این صورت موجبات خندة مخاطب فراهم میشود» (پانک، 2009: 25). بهعنوان مثال، در تعابیر روزمره شنیده میشود که گاه گوینده برای طنزآمیز کردن سخنش به انتهای افعال فارسی ing (علامت زمان حال استمراری در انگلیسی) اضافه میکند و به جای اینکه بگوید «در حال زنگزدن هستم» میگوید «در حال زنگینگ هستم». تفاوتی که میان فرانهش و دگرگونسازی وجود دارد این است که در اولی عملکرد در سطح مقوله‌های واژگانی است در حالی که دومی در سطح دیدگاه است و شباهت هر دو نیز در تقویت سطح طنز عبارت است. «استفادة نادرست از راهکار فرانهش، به ترجمة غلط و ناموزون متن مقصد منجر میشود؛ بنابراین، مترجم باید دقت داشته باشد در چه جاهایی و با استفاده از چه ترفندی از این راهکار استفاده کند» (آرمسترانگ، 2005: 150). با بررسی که در دوبلة عربی و فارسی انیمیشن زوتوپیا انجام شد، راهکار فرانهش توسط مترجمین این دو زبان مورد استفاده قرار نگرفته است. میتوان علت عدم استفاده از این راهکار را در گروه سنی مخاطب انیمیشن دانست؛ زیرا مخاطب انیمیشن عموما ردة سنی کودک و نوجوان است، بنابراین تغییر دستور زبان مقصد بر اساس زبان مبدأ باعث آموزش نادرست زبان به این گروه از مخاطب باشد.
5-2-9. ترجمة تحتاللفظی[22] در این راهکار «ساختارهای دستوری زبان مبدأ به شبیهترین معادلهای آنها در زبان مقصد تغییر داده میشود، اما معنی قاموسی واژهها بدون توجه به متن ترجمه میشود» (پانک، 2009: 27). ترجمة تحتاللفظی یکی از راهکاری پربسامد در ترجمة طنز در دوبلة عربی (بسامد377) و فارسیِ (بسامد133) انیمیشن زوتوپیا است. مترجم از این راهکار آنجایی استفاده میکند که تصویر انیمیشن، طنز داستان را به درستی انتقال میدهد و بسندهکردن به تصویر برای انتقال طنز، کفایت میکند. در جدول (8) به برخی از آنها اشاره میشود[23].
جدول (8): نمونه‌هایی از شگرد نوواژه در دوبله
نتیجه‌گیری از مجموع آنچه دربارة راهکارهای ترجمة طنز در دوبلة عربی و فارسی انیمیشن زوتوپیا گفته شد، نتایج زیر به دست میآید: - در پاسخ به پرسش نخست پژوهش باید گفت که از میان 2400 پارهگفتار انیمیشن زوتوپیا، 1100 پارهگفتار آن در راستای طنزآفرینی زبان مبدأ قرار دارد. این بدان معنا است که نیمی از زبان انیمیشن در خدمت طنز کلامی است. گروه دوبلة عربی و فارسی انیمیشن زوتوپیا با درک درست نسبت به نقش ساختارهای زبانی در طنزآفرینی انیمیشن از راهکارهای متعددی استفاده کردند تا زبان مقصد انیمیشن را همچون زبان مبدأ آن، جذاب جلوه دهند و موجبات انبساط خاطر مخاطب را (عموماً گروه کودک و نوجوان) فراهم کردند. جدول زیر گویای این واقعیت است:
در پاسخ به پرسش دوم پژوهش باید گفت که با نگاه به جدول فوق و مقایسة راهکارهای مورداستفاده در دوبلة عربی و فارسی انیمیشن این نتیجه به‌دست میآید که دوبلة فارسی به نسبت دوبلة عربی، تأکید بیشتری بر همسوسازی ساختار طنز انیمیشن با فرهنگ و زبان مقصد داشتهاست، زیرا راهکارهای پربسامد در دوبلة فارسی (دگرنویسی 32 و دگرگونسازی 19) نشان میدهد مترجم/ مترجمین انیمیشن تلاش میکند واژهها، تعابیر و ساختارهای دستوری متفاوتتری در زبان مقصد به نسبت زبان مبدأ ارائه دهد تا عبارت زبان مبدأ را بهتر و دقیقتر تفسیر و توضیح کند و آنجا که لازم باشد برای انتقال طنزی جذابتر به مخاطب، دست به تغییر لفظ و محتوای بخشهایی از متن مبدأ میزند. این نوع تغییر از یکسو در راستای طنزگونگی متن مقصد است و از دیگرسو در راستای بافت کلام است. بنابراین، در کلیت متن و پیام اصلی پارهگفتارهای انیمیشن تأثیرگذار نیست. همچنین تأکید گروه دوبلة فارسی بر دگرنویسی و دگرگونسازی با آگاهی به این قضیه است که محدودیتهای محیطی، زبانی، اجتماعی و فرهنگی زبان مقصد تأثیر بسزایی در ترجمة طنز خواهد داشت. بنابراین، آنها هرگونه دخل و تصرف در ترجمة زبان مبدأ (انیمیشن زوتوپیا) را به نفع مخاطبان و فرهنگ زبان فارسی صورت دادهاند. در پایان میتوان گفت دوبلة فارسی انیمیشن زوتوپیا به نسبت دوبلة عربی آن در انتقال طنز مقصدمدارتر است؛ زیرا صحنهها و مکالمات نامناسب و غیرضروری، کوتاهسازی، فشردهسازی و حذف شدهاست و با صحنهها و دیالوگهایی که مناسب جامعة ایرانی و زمینة فرهنگی کودک ایرانی است دگرنویسی و دگرگونسازی شدهاست.
[1]- Aidan Chambers [2]- Zootopia [3]- Oscars [4]- Golden Globe [5]- Magdalena Patek [6]- Jean-Paul Vienne & Jean Darbelne [7]- روش پیشنهادی این دو زبانشناس قابل بسط به انواع ترجمه است و صرفا به ترجمة طنز اختصاص ندارد. [8]- Garkarz [9]- Chiaro [10]- Panek [11]- Condensation [12]- عباراتی که در زبان مبدأ زیر آن خط کشیده شدهاست، عباراتی است که در زبان مقصد فشردهسازی شده است. [13]- Decimation [14]- مترجم با آگاهی از اینکه «طنز تصویری از ایماژهای دیداری نظیر حرکات بدن و حرکات صورت برای خلق طنز استفده میکند که به خندة بیننده منجر میشود» (Dynel, 2009: 1289) از این راهکار استفاده نمودهاست.. [15]- Deletion [16]- Paraphrasing [17]- Modulation [18]- Neologism [19] substitution [20] Delabastita [21]- Transposition [22]- Literal Translation [23]- راهکار ترجمة تحتاللفظی است مانند راهکارهای پیشین الگوی پانِک نیاز به شرح و توضیح ندارد؛ به همینجهت از ذکر توضیحات آن خودداری شدهاست. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1408ق). لسان العرب. ط 3. بیروت: دارصادر. باقری، علی‌اکبر و علی‌اصغر دورکی. (1386ش). «آماج‌های طنز سیاسی حالت». علوم انسانی. د 17. ش 62. صص 127-101. توکلی‌مقدم، صفیه و همکاران. (1393ش). «شگردهای طنزپردازی در رمان مدار صفر درجة احمد محمود». مطالعات داستانی. س 2. ش 3. صص 520. چمبرز، ایدن. (1387ش). خوانندة درون متن: دیگرخوانی‌های ناگزیر. مترجم: مرتضی خسرونژاد. چ 1. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان. حجازی، نصرت و سحر حمیدی. (1398ش). «چگونگی انتقال طنز در دوبلة فارسی پویانمایی شگفتانگیزان 2». مطالعات زبان و ترجمه. د 52. ش 1. صص 189-159. دمیری، سعید و علی احمدی. (1389ش). «راهبردهای استفاده شده در ترجمۀ طنز: بررسی ترجمۀ فارسی». مطالعات ترجمه. دورة8. شمارة31. صص 5571. شیری، قهرمان. (1376ش). «راز طنزآوری». پژوهشنامة ادبیات معاصر. س 2. ش 17 و 18. صص 47-40. عبدالحمید، شاکر. (2003م). الفکاهة والضحک: رؤیة جدیدة. ط1. الکویت: المجلس الوطنی للثقافة والفنون والآداب. النجار، محمد رجب. (1982م). «الشعر الشعبی الساخر فی العصر الممالیک». مجلة عالم الفکر. الکویت. س 2. ع 3. صص 71-56. Armelino, E.. (2008). Translation cultures: Bound elements in subtitling. Translation Journal. 12. (2). http://translationjournal.net/journal/44culturebound.htm Armstrong
Armstrong, N.. (2005). Translation, linguistics, culture: A FrenchEnglish handbook. Canada: Cromwell Press Ltd.
Chiaro, D.. (2005). Foreword: Verbally expressed humor and translation: An overview of a neglected field. HUMOR: International Journal of Humor Research, 18(2): 135–145
Dynel, M.. (2009). Beyond a joke: Types of conversational humour. Language and Linguistics Compass, 3(5), 12841299.
Delabastita, Dirk. (1998). Translation and masscommunication: Film and TVtranslation as evidence of cultural dynamics. 1990 Translation and the mass mediaIn Bassnett, Susan, and Andre' Lefevere. (eds.), Translation, History and Culture London:
García Barros, J.. (2015). The translation of humour in English comedy series, (Unpublished master's thesis), Facultat de Traduccio i dlnterpretacio Universitat Autonoma de Barcelona., Barcelona, Iran.
Garkarz, Y.. (2004). La traduction audiovisuelle: Un genre en expansion. Meta. 49(1), 111.
HUMOR: International Journal of Humor Research, 18(2): 135–145
Munn, Norman.. (1962).Introduction to Psychology. Boston: Houghton Mifflin.
Newmark, P. (1988). A textbook of translation Hamel Hempstead: Prentice Hall International.
Panek, M.. (2009). Subtitling humor: The analysis of selected translation techniques in subtitling elements containing humor. Unpublished PhD Thesis, Waroclaw University, Poland.
Schwarz, B.. (2002). Translation in a confined space. Translation Journal, 6(4).
Shuttleworth, M. & Cowie, M.. (1997). Dictionary of translation studies. (F. Farahzad & G. Tajvidi, Trans.). Tehran: Yalda ghalam publishing. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 64,951 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 5,303 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||