| تعداد نشریات | 60 |
| تعداد شماره‌ها | 2,185 |
| تعداد مقالات | 17,683 |
| تعداد مشاهده مقاله | 54,292,798 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 28,418,263 |
نقش حقوق عرفی در مدیریت سنتی توزیع و تقسیم و پایداری آب قنات | ||
| دو فصلنامه دانش های بومی ایران | ||
| مقاله 6، دوره 6، شماره 12، مهر 1398، صفحه 205-250 اصل مقاله (2.39 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22054/qjik.2021.55557.1229 | ||
| نویسنده | ||
| محمدسعید جانب اللهی* | ||
| پژوهشگر ارشد حوزه دانش بومی | ||
| چکیده | ||
| در نظام آبیاری با قنات برای حفظ و صرفه‌جویی در مصرف آب قانون‌های نانوشته و عرفی بی‌شماری وجود دارد که از مقنی گرفته تا میراب و آبیار و کشاورز خود را ملزم به رعایت دقیق آن می‌دانند. این قانون‌ها درست از روزی که اولین کلنگ احداث یک قنات به زمین زده می‌شد با شرایطی تا آفتابی شدن و رسیدن قنات به مظهر و حتی بعدازآن تا رسیدن به محل شرب، محفوظ بود و استمرار داشت. فقط رعایت این ضوابط تابع شرایط زمان و مکان بود، مثلاً تعیین حریم که ضابطه‌ای برای حفظ حق‌وحقوق صاحبان قنات بود در تمام موارد از مادر چاه تا برسد به محل شرب هر جا بنا به موقعیت خود اعم از نوع خاک و عمق قنات متفاوت بود. حتی عبور قنات دیگر در فاصلۀ معینی باید باشد و اگر مجبور می‌شدند قناتی از زیر قنات دیگر عبور دهند باید از شرایط معینی تبعیت می‌کردند. درهرصورت نباید آب استحصالی بیهوده هدر رود یا به قنات دیگر نفوذ کند. یکی از ایرادات وارده به قنات، غیرقابل‌کنترل بودن و هرز رفتن آب آن در زمستان است که کشاورزان نیاز کمتری به آب دارند اما برخلاف نظر منتقدین، کشاورزان برای این مورد هم راه‌کارهایی دارند. در استفاده از آب نیز حتی کسانی که مالک سهم آب کافی بودند حق نداشتند خارج از قاعدۀ معین و به هر ترتیب که میل خودشان باشد استفاده کنند. در آبیاری سنتی، آب به‌ویژه در نظام خرده مالکی ارزش فوق‌العاده دارد به‌طوری‌که راه و بسیت هرچقدر ناچیز هم باشد از دایرۀ حساب بیرون نیست. بسیاری و شاید همۀ این حقوق عرفی در قوانین مدنی هم به رسمیت شناخته‌شده و در موارد اختلاف به عرف رجوع می‌کردند بااین‌حال ضامن اجرای این قوانین بیش ازآنچه قانون مدنی باشد عرف ونظارت مردمی بود که متخلفین را تنبیه اخلاقی می‌کرد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| حقوق عرفی؛ قنات؛ حریم؛ صرفه‌جویی؛ آبیاری؛ ذخیرۀ آب | ||
| مراجع | ||
|
- ابن فقیه،ابوبکراحمدبن محمد بن اسحاق همدانی. (1349)، ترجمه مختصرالبلدان، بخش مربوط به ایران، ترجمه: ح - مسعود، بنیاد فرهنگ ایران. - امین، سیف‌الله؛ میرمحمدصادقی، جواد و سلیمی منشادی، محمدعلی. (1379)، "مهندسی ذخیرة آب در قنوات و بررسی اقتصادی آن"، قنات، مجموعه مقالات، جلد اول، شرکت سهامی آب منطقه‌ای یزد. - بریمانی، فرامرز؛ سلیقه، محمد و رئیسی، محمد کریم. (بی‌تا)، "سیستم‌های آبیاری متأثر از اقلیم در بلوچستان ایران، نمونه قنات‌داری در هیچان"، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، ش. 76. - جانب‌اللهی، محمدسعید. (1379)، فناوری‌های سنتی حفاظت از قنوات در حوزه‌های کویری، مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی قنات شرکت سهامی آب منطقه‌ای یزد، جلد 1، این مقاله در ویژه‌نامه آب و قنات، فصلنامه فرهنگ مردم، سال چهاردهم، ش. 52 و 51، تجدید چاپ شد. در بخش منابع این مقاله مشخصات بسیاری از گزارش‌های پژوهش میدانی مؤلف چاپ شده که برداشت‌هایی از آن‌ها در این مقاله بدون ذکر منبع آمده است. - جانب‌اللهی، محمدسعید. (1383)، چهل گفتار در مردم‌شناسی میبد، دفتر اول، فرهنگ و فن‌آوری قنات، روشنان، تهران. - جانب‌اللهی، محمدسعید. (1385)، چهل گفتار در مردم‌شناسی میبد، (دفتر دوم و سوم)مردم‌شناسی اقتصادی، تهران: گنجینه هنر. - جانب‌اللهی، محمدسعید. (1395)، زمان‌سنجی، دانشنامه فرهنگ مردم ایران مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی. - سلیمی مؤید، سلیم. (1379)، افسانه پیدایش قنات در حوزه شهداد، مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی قنات، شرکت سهامی آب منطقه‌ای یزد، جلد 1. - سمسار یزدی، علی‌اصغر با همکاری عبدالعظیم پویا، محمدعلی امیربیکی، مرتضی تفتی، محمدحسین علمدار، فرحانه مهرآوران. (1383)، تدوین تجربیات خبرگان قنات، وزارت نیرو، شرکت سهامی مدیریت منابع آب ایران. - سمسار یزدی، علی‌اصغر و جویا، محمدحسین. (1379)، تحلیلی بر نحوه عملکرد قنوات دشت ابراهیم‌آباد مهریز، قنات، مجموعه مقالات، جلد دوم، شرکت سهامی آب منطقه‌ای یزد. - صفی‌نژاد، جواد. (1379)، شگفتی‌های قنات‌های ایران، مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی قنات شرکت سهامی آب منطقه‌ای یزد، جلد 1. - صفی‌نژاد، جواد. (1384)، نظام آبیاری سنتی در نائین، شرکت سهامی آب منطقه‌ای اصفهان و چهارمحال و بختیاری. - صفی‌نژاد، جواد. (1396)، کاریز در ایران و شیوه‌ای سنتی بهره‌گیری از آن، مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آبی. انتشارات پویه. - گوبلو. (1371)، هانری، قنات فنی برای دستیابی به آب، ترجمه: ابوالحسن سرو مقدم، محمدحسین پاپلی یزدی، آستان قدس رضوی، معاونت فرهنگی. - لمبتون، ا.ک.س. (1362)، مالک و زارع، ترجمه: منوچهر امیری، انتشارات علمی فرهنگی، تهران. - مجهول‌المؤلف. (1359)، شناختی بر کشاورزی سنتی ایران، به کوشش احمدرضا یاوری، بنگاه ترجمه و نشر کتاب. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,125 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,596 |
||