| تعداد نشریات | 60 |
| تعداد شماره‌ها | 2,180 |
| تعداد مقالات | 17,658 |
| تعداد مشاهده مقاله | 53,736,772 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 28,323,076 |
پژوهشی بر تفسیر واعظانه قرآن کریم و تبیین برخی از نمونه‌های آن | ||
| سراج منیر | ||
| مقاله 7، دوره 15، شماره 49، مهر 1403، صفحه 205-240 اصل مقاله (1.13 M) | ||
| نوع مقاله: علمی- ترویجی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22054/ajsm.2024.77324.1990 | ||
| نویسندگان | ||
| باقر ریاحی مهر* 1؛ سید محمد حسینی پور2 | ||
| 1استادیار گروه قرآن و مستشرقان مجتمع آموزش عالی قرآن و حدیث جامعة‌المصطفی العالمیه (ص)، قم، ایران | ||
| 2دکتری تفسیر تطبیقی دانشگاه علوم و معارف، قم، ایران | ||
| چکیده | ||
| تفسیر به مثابه یک علم، در طول تاریخ گسترده خود، همانند دیگر علوم، ساختاری عمدتاً قابل استفاده برای دانشمندان داشته و استدلال، بیان آرای موافقان و مخالفان، و نقد، بخشی از شاکله آن را تشکیل داده است. تفسیر واعظانه، نامی نوآشنا اما گرایشی کهن از تفسیر قرآن کریم است که تا کنون مطالعه دقیقی پیرامون چیستی و جایگاه آن در میان تفاسیر انجام نشده است. این نوع تفسیر با انگیزه تبیین قرآن و همراه با وعظ و اندرز مخاطبان، به منظور تأثیرگذاری آموزه‌های قرآنی بر ایشان، با استفاده از ابزارهایی همچون شعر، حکایت، امثال، اشارات عرفانی و مأثورات روایی، به تفسیر آیات می‌پردازد. تفسیر واعظانه، تفسیری همسو با روح قرآن، یعنی هدایت و موعظه، است و شواهد و قراین نشان می‌دهد که رگه‌هایی از آن به عصر نزول بازمی‌گردد. با این حال، در شکل مصطلح خود، با تفسیر حسن بصری آغاز شد و با ترجمه تفسیر طبری ادامه یافت تا سرانجام با تفسیر ابوالفتوح رازی به یک تفسیر کامل با نشانه‌های تفسیری که از آن به «واعظانه» یاد می‌شود، نمود جدی در جهان تفسیر پیدا کرد. برخلاف تفاسیر اجتهادی-علمی که گرایش تنها نخبگان جامعه را به سوی خود جلب می‌کند، تفسیر واعظانه مانند خود قرآن، قابل استفاده علمی، تربیتی و اخلاقی برای عموم مردم بوده و هست؛ با این حال، با تفاسیر تربیتی و هدایتی تفاوت‌هایی دارد. این نوع تفسیر می‌تواند فاصله میان دانش تفسیر و توده مسلمان را کاهش داده و به پیوند بیشتر عامه مردم با مفاهیم قرآنی منتهی گردد. در این مقاله، با به‌کارگیری روش توصیفی-تحلیلی و شیوه منبع‌یابی کتابخانه‌ای، جایگاه تفسیر واعظانه بین گونه‌های مختلف تفاسیر، معنا و چیستی آن با عنایت به مفردات و معناشناسی وعظ تبیین و برای نخستین بار، تعریف کاملی از آن ارائه شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که تفسیر واعظانه، تلفیقی از تفاسیر نقلی و عرفانی به حساب می‌آید که ادبیاتی سرشار از بدیع و آمیخته با شعر، داستان و امثال دارد. همچنین به دلیل ورود متنی از یک یا چند منبع بیرونی و غیر از تحلیل مفسر، جایگاه این نوع تفسیر را در بین تفاسیر توسعه‌ای قرار می‌دهد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تفسیر واعظانه؛ روابط همنشینی؛ روابط جانشینی؛ میدان معنایی؛ وعظ | ||
| مراجع | ||
|
قرآنکریم
ابن‌فارس، ابوالحسین أحمد بن فارس. (1404 ق). معجم مقاییس اللغة. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1405 ق). لسان العرب. قم: نشر أدب الحوزة.
احمدی، بابک. (1388 ش). از نشانه‌های تصویری تا متن (چاپ هشتم). تهران: مرکز نشر.
اسعدی، علی. (1393 ش). مدل تفسیری تربیتی (پایان‌نامه مقطع دکتری). قم: دانشگاه قم.
اعتصامی، پروین. (1396 ش). دیوان پروین اعتصامی. تهران: نشر ثالث.
اقبال لاهوری، محمد. (1361 ش). کلیات اشعار فارسی اقبال لاهوری (احمد سروش). تهران: پگاه.
اوحدی مراغه‌ای، رکن‌الدین بن حسین. (1391 ش). کلیات اشعار (حمید سمنانی و سعید نفیسی). تهران: انتشارات سنایی.
ایزوتسو، توشیهیکو. (1374 ش). خدا و انسان در قرآن (ترجمه: احمد آرام). تهران: فرهنگ.
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن. (بی‌تا). الذریعة إلی تصانیف الشیعة. بیروت: دارالأضواء.
بابایی، علی‌اکبر. (1390 ش). مکاتب تفسیری. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بابایی، علی‌اکبر. (1395 ش). قواعد تفسیر قرآن. قم: سمت.
پاکتچی، احمد. (1389 ش). تاریخ تفسیر قرآن کریم. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
جرجانی، علی بن محمّد. (1403 ق). کتاب التعریفات. بیروت: دار الکتب العلمیة.
جعفریان، رسول. (1374 ش). ملاحسین واعظ کاشفی و کتاب روضةالشهداء. قم: دفتر تبلیغات اسلامی، آینهٔ پژوهش، شماره ۳۳.
جوهری، اسماعیل بن حماد. (1407 ق). الصّحاح. بیروت: دارالعلم للملایین.
حقی، اسماعیل بن مصطفی. (1413 ق). روح البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالفکر.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377 ش). لغت‌نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ذهبی، محمّدحسین. (1396 ق). التّفسیر والمفسّرون. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
راغب، حسین بن محمّد. (1416 ق). مفردات الفاظ القرآن. دمشق: دار القلم، بیروت: الدّار الشّامیة.
رشید رضا، محمّد. (1373 ق). تفسیر المنار. قاهره: دار المنار.
رومی، فهد بن عبدالرحمان بن سلیمان. (1406 ق). اتجاهات التفسیر. بیروت: مؤسسة الرسالة.
زبیدی، محمد مرتضی الحسینی. (1394 ق). تاج العروس. بیروت: دار الهدایة.
زید طوسی، احمد بن محمّد. (1384 ش). الستین الجامع للطایف البساتین. تهران: علمی و فرهنگی.
سوسور، فردینان. (1380 ش). مبانی ساخت‌گرایی در زبان‌شناسی (ترجمه: کوروش صفری). تهران: حوزه هنری.
سیّد قطب، سیّد بن قطب. (1412 ق). تفسیر فی ظلال القرآن. دار الشروق، قاهره.
سیوطی، جلال الدین عبدالرحمان بن ابی‌بکر. (1418 ق). المزهر فی علوم اللغة وأنواعها (تحقیق: فؤاد علی منصور، چاپ اول). بیروت: دار الکتب العلمیة.
شاهرودی، عبدالوهاب. (1399 ش). سیر تحوّل فهم متن (چاپ اول). تهران: خاموش.
شریف، محمّدابراهیم. (1402 ق). اتّجاهات التّجدید فی تفسیر القرآن الکریم فی مصر. قاهره: دار التراث.
شریفی، محمّد، و حسین‌زاده، اکرم. (1394 ش). معرفی و سیر تطوّر تفاسیر واعظانه شیعه. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، شیعه‌پژوهی، شماره 5.
طباطبایی، سیّدمحمّدحسین. (1390 ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
عبدالقادر، محمّدصالح. (1424 ق). التّفسیر و المفسّرون فی عصر الحدیث. بیروت: دار المعرفة.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410 ق). العین. قم: دار الهجرة.
قلقشندی، احمد بن عبدالله. صبح الاعشی فی صناعة الانشاء (تحقیق: محمدحسین شمس‌الدین). بیروت: دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
کلبی، محمد بن احمد. (1423 ق). التسهیل لعلوم التنزیل. بیروت: دار المکتبة العصریة.
مطهری، مرتضی. (1379 ش). مجموعه آثار. تهران: انتشارات صدرا.
معرفت، محمّدهادی. (1379 ش). تفسیر و مفسران. قم: انتشارات تمهید.
مکارم شیرازی، ناصر، و همکاران. (1375 ش). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مولوی، جلال الدین محمد بلخی. (1355 ش). کلیات شمس (دیوان کبیر) (تصحیح و حواشی: بدیع الزمان فروزانفر). تهران: امیرکبیر.
میبدی، رشیدالدین ابوالفضل. (1361 ش). کشف الأسرار و عدة الأبرار (تصحیح: علی‌اصغر حکمت، چاپ چهارم). تهران: امیرکبیر.
دانش‌نامه حوزوی. (بی‌تا). ویکی‌فقه. به نشانی: www.wikifeqh.ir
References
The Holy Quran
Abd al-Qadir, Muhammad Salih. (2003). Al-Tafsir wa al-Mufassirun fi Asr al-Hadith. Beirut: Dar al-Ma'arifa. [In Arabic]
Ahmadi, Babak. (2009). Az Neshānehā-ye Tasviri tā Matn (8th edition). Tehran: Markaz Nashr. [In Persian]
As‘adi, Ali. (2014). A Model of Interpretative Pedagogy (Doctoral Dissertation). Qom: University of Qom. [In Persian]
Aqa Bozorg Tehrani, Muhammad Mohsen. (n.d.). Al-Dhari‘a ila Tasānif al-Shi‘a. Beirut: Dar al-Adhwa. [In Arabic]
Babaei, Ali Akbar. (2011). Schools of Tafsir. Qom: Hawza and University Research Institute. [In Persian]
Babaei, Ali Akbar. (2016 CE). Rules of Quranic Interpretation. Qom: SAMT. [In Persian]
Dehkhoda, Ali Akbar. (1998). Loghatnameh (Lexicon). Tehran: University of Tehran Press. [In Persian]
E‘tesami, Parvin. (2017). Divan of Parvin E‘tesami. Tehran: Nashr-e Sales. [In Persian]
Farahidi, Khalil bin Ahmad. (1989). Al-'Ayn. Qom: Dar al-Hijrah. [In Persian]
Hawzavi Encyclopedia. (N.D.). WikiFiqh. Available at: www.wikifeqh.ir [In Persian]
Haqqi, Ismail ibn Mustafa. (1993). Ruh al-Bayan fi Tafsir al-Quran. Beirut: Dar al-Fikr. [In Arabic]
Ibn Faris, Abu al-Husayn Ahmad ibn Faris. (1983). Mu‘jam Maqāyīs al-Lugha. Qom: Maktab al-I‘lam al-Islami. [In Persian]
Ibn Manzur, Muhammad ibn Mukarram. (1984). Lisan al-Arab. Qom: Nashr Adab al-Hawza. [In Persian]
Iqbal Lahori, Muhammad. (1982). Kulliyat-e Ash‘ar-e Farsi-ye Iqbal Lahori (Edited by Ahmad Soroush). Tehran: Pegah. [In Persian]
Izutsu, Toshihiko. (1995). God and Man in the Quran (Translated by Ahmad Aram). Tehran: Farhang. [In Persian]
Jurjani, Ali ibn Muhammad. (1983). Kitab al-Ta‘rifat. Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyya. [In Arabic]
Jafarian, Rasoul. (1995). Molla Hossein Wa‘ez Kashifi and the Book Rawdat al-Shuhada. Qom: Daftar Tablighat Eslami, Ayine-ye Pejohesh, No. 33. [In Persian]
Johari, Ismail ibn Hammad. (1987). Al-Sihah. Beirut: Dar al-‘Ilm lil-Malayin. [In Arabic]
Kalbi, Muhammad bin Ahmad. (2002). Al-Tashil li-Ulum al-Tanzil. Beirut: Dar al-Maktaba al-Asriyya. [In Arabic]
Motahhari, Morteza. (2000). Majmu'eh Athar. Tehran: Sadra Publications. [In Persian]
Ma'rifat, Muhammad Hadi. (2000). Tafsir wa Mufassiran. Qom: Intisharat-e Tamhid. [In Persian]
Makarem Shirazi, Naser, and colleagues. (1996). Tafsir-e Nemouneh. Tehran: Dar al-Kutub al-Islamiya. [In Persian]
Mowlavi, Jalal al-Din Muhammad Balkhi. (1976). Kulliyat-e Shams (Divan-e Kabir) (Ed. and annotations: Badi' al-Zaman Foruzanfar). Tehran: Amir Kabir. [In Persian]
Meybodi, Rashid al-Din Abu al-Fadl. (1982). Kashf al-Asrar wa 'Uddat al-Abrar (Ed. Ali-Asghar Hekmat, 4th ed.). Tehran: Amir Kabir. [In Persian]
Owhadi Maraghai, Rokn al-Din ibn Hossein. (2012). Kulliyat-e Ash‘ar (Edited by Hamid Semnani & Saeed Nafisi). Tehran: Sanaei Publications. [In Persian]
Pakatchi, Ahmad. (2010 CE). History of Quranic Exegesis. Tehran: Imam Sadiq University Press. [In Persian]
Qalqashandi, Ahmad bin Abdullah. Subh al-A'sha fi Sina'at al-Insha' (Ed. Muhammad Husayn Shams al-Din). Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyyah, undated. [In Arabic]
Raghib, Hossein ibn Muhammad. (1996). Mufradat Alfaz al-Quran. Damascus: Dar al-Qalam, Beirut: Al-Dar al-Shamiya. [In Arabic]
Rashid Rida, Muhammad. (1954). Tafsir al-Manar. Cairo: Dar al-Manar. [In Arabic]
Roumi, Fahd bin Abdulrahman bin Sulaiman. (1985). Ittijahat al-Tafsir. Beirut: Mu'assasat al-Risalah. [In Arabic]
Saussure, Ferdinand. (2001). Mabani-ye Sakht-garayi dar Zaban-shenasi (Transl. Kurosh Safari). Tehran: Hozeh Honari. [In Persian]
Sayyid Qutb, Sayyid bin Qutb. (1992). Tafsir Fi Zilal al-Qur'an. Dar al-Shuruq, Cairo. [In Arabic]
Suyuti, Jalal al-Din Abd al-Rahman bin Abi Bakr. (1997). Al-Muzhir fi Ulum al-Lugha wa Anwa'iha (Ed. Fu'ad Ali Mansur, 1st ed.). Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyyah. [In Arabic]
Shahroudi, Abdolwahhab. (2020). Sir-e Tahavvol-e Fahm-e Matn (1st ed.). Tehran: Khamoosh. [In Persian]
Sharif, Muhammad Ibrahim. (1982). Ittijahat al-Tajdid fi Tafsir al-Qur'an al-Karim fi Misr. Cairo: Dar al-Turath. [In Arabic]
Sharifi, Muhammad & Hosseinzadeh, Akram. (2015). Mo'arrefi va Seir-e Tatawwor-e Tafasir-e Wa'ezaneh-ye Shi'a. Qom: University of Religions and Denominations, Shi'a Studies, No. 5. [In Persian]
Tabatabai, Sayyid Muhammad Husayn. (1970). Al-Mizan fi Tafsir al-Qur'an. Beirut: Mu'assasat al-A'lami lil-Matbu'at. [In Arabic]
Zabidi, Muhammad Murtada al-Husayni. (1974). Taj al-Arus. Beirut: Dar al-Hidaya. [In Arabic]
Zahabi, Muhammad Husayn. (1976). Al-Tafsir wa al-Mufassirun. Beirut: Dar Ihya’ al-Turath al-Arabi. [In Arabic]
Zayd Tusi, Ahmad bin Muhammad. (2005). Al-Sittin al-Jami' li-Tayif al-Basatin. Tehran: Elmi wa Farhangi. [In Persian]
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 240 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 126 |
||