| تعداد نشریات | 60 |
| تعداد شماره‌ها | 2,180 |
| تعداد مقالات | 17,663 |
| تعداد مشاهده مقاله | 54,004,674 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 28,368,845 |
تحلیل روایی ترجمۀ سخنرانی شهید ابراهیم رئیسی در اجلاس ریاض برمبنای نظریۀ مونا بیکر | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پژوهش های ترجمه در زبان و ادبیات عربی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 9، دوره 14، شماره 31، مهر 1403، صفحه 261-296 اصل مقاله (847.97 K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22054/rctall.2025.81173.1748 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| سیده زهرا موسوی* 1؛ حسین میرزایی نیا2؛ محمد رحیمی خویگانی2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2دانشیار، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ترجمه به عنوان یک ابزار رسانه‌ای عامل ارتباط بین ملت‌ها و یک پدیدۀ بینافرهنگی توسط دولت‌ها و سازمان‌ها برای تعیین خط‌مشی و روایت‌سازی از واقعیت‌های جهان مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. بدیهی است در این مأموریت، مترجمان عاملی اثرگذار هستند که تنها واژگان و عبارات را ترجمه نمی‌کنند، بلکه براساس باورهای خود و سیاست‌های تعیین شده به ساخت روایت‌ها در زندگی روزمره مردم کمک میکنند. نظریۀ جامعهشناختی روایت که برای نخستین بار توسط مونا بیکر مطرح شد، مترجمان را به عنوان عوامل تأثیرگذار در روایت‌سازی از اتفاقات جهان پیرامون معرفی میکند. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی تلاش دارد ترجمه‌های عربی سخنرانی شهید ابراهیم رئیسی در شش رسانه با ایدئولوژی‌های متفاوت را برمبنای ابزارهای نظرۀ روایت به ویژه ابزار «قاببندی» مورد تجزیه وتحلیل قرار دهد. پژوهش حاضر نشان می‌دهد چگونه مترجمان با استفاده از تصرف گزینشی، پیرنگ‌سازی علّی، تغییر موقعیت نقش‌آفرینان و زمان و مکان‌مندی، یک سخنرانی را باز روایت میکنند؛ از این رو، پس از تحلیل داده‌ها مشخص شد که نقش «روایت» و «قاببندی» در ترجمه و بازتولید تصویر متن مبدأ، بسیار حائز اهمیت است و رسانه‌ها برای قبولاندن باور خود در بازتاب یک سخنرانی، آن را با کمک ابزارهای متنی و پیرامتنی دستکاری و قاببندی میکنند. از دیگر یافته‌های پژوهش این است که ابزارهای قاببندی با یکدیگر هم‌پوشی دارند. علاوه بر این، نمونه‌هایی از تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده نشان می‌دهد تصرف گزینشی- الگوی حذف بیشترین بسامد را در قاببندی یک ترجمه از سخنرانی دارا است. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نظریۀ روایت؛ ترجمه؛ عربی؛ مونا بیکر؛ شهید ابراهیم رئیسی؛ اجلاس ریاض | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1. مقدمه در رویکرد جامعهشناختی روایت که اساساً از مفهوم روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و ارتباطات گرفته شده است بر قدرت و عاملیت مترجمان تأکید می‌شود. بر پایه این رویکرد، مترجمان کتبی و شفاهی در جایگاه اجتماعی خود می‌توانند روایت‌های کوچک فردی را یا دستکاری کنند و از نو بسازند و یا آنها را گسترش دهند و تبدیل به یک روایت کلان کنند. همانطور که سومرز و گیبسون[1] بیان میکنند: «روایت‌ها، داستان‌های عمومی و فردی هستند که انسان‌ها به آن باور دارند و خطاب به خود و جهان اطراف‌شان می‌گویند» (سومرز و گیبسون، 1994: ۴۱). مونا بیکر[2] با الگوگیری از سومرز و گیبسون اولین کسی است که نظریۀ روایت[3] را از علوم اجتماعی محض وارد حوزۀ مطالعات ترجمه کرده است. او در سال ۲۰۰۶ در کتاب خود تحت عنوان «ترجمه و برخورد- تفسیر روایی» درصدد توضیح و تفسیر رفتار مترجمان به عنوان کنشگران اجتماعی برآمد. در دیدگاه مونا بیکر، روایت‌ها صرفاً نمایانگر واقعیت نیستند، بلکه در ایجاد واقعیت و شکل دادن به آن نیز نقش دارند (بیکر، 2014: 159). مفهوم نظریۀ روایی از آنجا گرفته شده است که روایت‌ها به عنوان خط داستان قراردادی با ترتیب زمانی و منطقی ساخته می‌شوند و عناصر مشخصۀ یک روایت به طور منفک از هم ارزیابی نمی‌شوند و جدای از نگرش روایت‌گر نیستند (بیکر، ۲۰۱۴: ۱۵۸). به واقع نظریۀ مونا بیکر، خواننده یا شنونده را فرامی‌خواند تا انواع روایت‌ها چه شخصی، چه عمومی، چه تاریخی و علمی را به قضاوت بنشیند و در قبال صحت و سقم روایت‌هایی که بر زندگی انسان‌ها اثرگذار هستند، موضع بگیرد. بیکر برای درک اینکه چطور متنی که تولید می‌شود به ساخت روایت‌ها در جامعه کمک میکند با کمک رویکرد جامعهشناختی روایت و ابزارهای تحلیلی، مدلی پویا و پیچیده ارائه میکند که با وجود شباهت‌هایی با بسیاری از نظریه‌های ترجمه مانند مکتب دستکاری، اما از ابزارهایی متفاوت بهره می‌جوید. به عبارت دیگر، بیکر رویکرد جامعهشناختی روایت را با روش‌های تحلیل متن ترکیب میکند تا نقش مترجمان کتبی و شفاهی را در ساخت روایت‌ها توضیح دهد. از منظر بیکر، مدل تحلیلی او در دو جنبه با دیگر الگوهای مطالعات ترجمه متمایز می‌شود؛ نخست اینکه مفهوم روایت برخلاف دیگر رویکردهای مطالعات ترجمه برای عموم مردم بسیار ملموس‌تر است و دوم اینکه برخلاف بحث‌های مطرح در مکتب بازنویسی و دستکاری در چنین مدلی پژوهشگر به دنبال مقایسۀ متن ترجمه شده با متن مبدأ یا شناسایی الگو‌ها یا هنجارهای خاص حاکم بر ترجمه در زبان مقصد نیست، بلکه هدفش این است که ببیند در هر تعارض و مواجهه‌ای چه چیزی برجسته می‌شود و چه ابزارهای روایی در شناسایی این مواجهه کاربرد دارند (هاشمی میناباد، 1398: 36). بیکر در الگوی تحلیلی خود دو مفهوم اصلی را مطرح میکند؛ ابتدا انواع روایت و تقسیم‌بندی آنها به فردی[4]، عمومی[5]، مفهومی[6] (رشته‌ای) و فراروایت[7] (روایت کلان) و دوم ویژگی‌های روایت که عبارتند از تصرف گزینشی[8]، ارتباط‌مندی[9]، زمان و مکان‌مندی[10] و پیرنگ‌سازی علّی[11] (بیکر، 2014: 166). بیکر همچنین مفهوم قاببندی[12] را به عنوان مهم‌ترین ابزار روایت با نگاهی به آثار اروینگ گافمن[13] و ادبیات جنبش‌های اجتماعی برساخت‌گرا معرفی میکند (بیکر، 2006 الف: 105). قاببندی به فعالیت کنشگرانه و عاملیت مترجم در ساخت روایت مربوط می‌شود. بیکر بر این باور است «مترجمان در هر ترجمه با انتخابی اخلاقی روبه‌رو هستند؛ آنها یا باید ایدئولوژی‌های مطرح در روایت متن و گفتار مبدأ را بازآفرینی کنند یا باید از آن ایدئولوژی‌های متن یا گفتار فاصله بگیرند» (بیکر، 2006: 105). بیکر براساس این ابزار بررسی میکند مترجمان با همکاری ویراستاران و ناشران چگونه جنبه‌هایی از روایت‌های اصلی را تقویت یا تضعیف میکنند و در جهت پررنگ کردن برخی جنبه‌های روایت دست به مداخله و دستکاری در متن و فضای اطراف متن می‌زنند و در واقعیت اجتماعی روایت‌سازی میکنند. به واقع قاببندی عاملیت قابل توجه و نقش تعیین‌کننده و پیچیده مترجمان را در اجتماع به رسمیت می‌شناسد (بیکر، ۲۰۱۴: ۱۵۹). پژوهش حاضر می‌کوشد با تکیه بر نظریۀ بیکر چگونگی قاببندی سخنان ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور شهید ایران را در اجلاس فوق‌العاده عربی و اسلامی در۲۰ آبان ۱۴۰۲ برابر با ۱۱ فوریه ۲۰۲۳ که توسط ۶ رسانه عربی با ایدئولوژی‌ها و جهت‌گیری‌های متفاوت ترجمه شده است، بررسی و مشخص کند متون این رسانه‌ها چگونه به وسیلۀ ابزارهای قاببندی در نظریۀ روایت دستخوش دستکاری و قاببندی می‌شوند. از آنجا که تحلیل ترجمۀ سخنرانی‌ها براساس نظریۀ بیکر کمتر انجام شده است؛ بنابراین، سخنان شهید ابراهیم رئیسی از حیث اهمیت مطرح شدن در سطح روسای‌جمهور و رهبران کشورهای عربی و اسلامی و پرداختن به یک فراروایت جدید در جهان؛ یعنی جنگ غزه انتخاب شد. بررسی این سخنرانی بستری مناسب را برای نحوۀ روایت‌سازی رسانههای مختلف از یک فراروایت فراهم می‌سازد. در مجموع، مطالعۀ حاضر با بررسی ترجمه‌های سخنرانی شهید رئیسی کوشیده به دو سؤال زیر پاسخ بگوید: - براساس مدل تحلیلی بیکر ترجمۀ سخنرانی شهید رئیسی در رسانههای مختلف عرب‌زبان چگونه بازروایت شده است؟ - هم‌پوشانی و وابستگی راهبردهای قاببندی به یکدیگر در ترجمۀ سخنرانی رئیسی در رسانههای عربی چگونه تجلی می‌یابد؟
پیشینۀ پژوهش حاضر در دو بخش مورد بررسی قرار گرفته است؛ پژوهش‌های انجام گرفته در زمینۀ رسانههای عربی در ایران و دیگری بررسی الگوی نظریۀ روایت مونا بیکر در پژوهش‌های داخلی و خارجی که نشان داد بسیاری از پژوهشگران روی این نظریه کار کرده و این نظریه را در تحلیل‌های عملی در حوزه مباحث تعارض‌های سیاسی و مباحث غیرسیاسی مورد ارزیابی قرار داده‌اند. عیسی متقی‌زاده و سید علا نقی‌زاده (1396) در مقاله‌ای با عنوان «تأثیر مسائل ایدئولوژیک در کیفیت ترجمۀ اخبار عربی (بررسی موردی ترجمۀ خبر شبکۀ الجزیره در خبرگزاری فارس براساس الگوی جولیان هاوس[14])» که به ارزیابی عملی یک متن خبری شبکه الجزیره و متن ترجمه شده آن در خبرگزاری فارس به عنوان رسانه‌هایی که سیاست‌های مخالف یکدیگر دارند، پرداخته و نشان می‌دهد فرآیند ترجمه علاوه بر تغییرات معمول مانند تغییر در سطح واژگانی و دستوری، ممکن است با تغییرات گفتمانی همراه باشد. زینب قاسمی اصل (1396) در پایان‌نامۀ دکتری خود با عنوان «مطالعۀ زبان‌شناختی بازنمایی ایران در مطبوعات جهان عرب با تکیه بر رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی مطالعۀ موردی: روزنامۀ الشرق‌الاوسط، الحیاة، النهار، الاهرام، السیاسه» با استفاده از رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی شیوه‌های بازنمایی ایران را در مطبوعات عربی شناسایی و با روش علمی تبعیض و سوگیری موجود در آنها را بررسی و ثابت میکند. علی نجفی ایوانکی و محدثه حدادی (1399) در مقاله‌ای با عنوان «همسنجی ترجمۀ رسانههای عربی از اصطلاحات نوین سیاسی- اجتماعی کشور (با تکیه بر الگوی ایویر[15])» کوشیده‌اند ضمن شناسایی و استخراج آخرین و بااهمیت‌ترین اصطلاحات پرکاربرد در ادبیات سیاسی و اجتماعی ایران، عملکرد رسانه‌ها در ترجمه اصطلاحات یاد‌شده را بر اساس الگوی ایویر بررسی و ارزیابی کنند. مزدک بلوری و کاوه بلوری (۱۴۰۰) در مقاله‌ای با عنوان «بازروایت از طریق ترجمه: مورد پژوهی کتاب اسلام در ایران» نوشته ایلیاپاولویچ پطورشفسکی[16] سعی میکنند نشان دهند که مترجم کتاب (کریم کشاورز) و نویسندۀ توضیحات ترجمۀ فارسی کتاب (محمدرضا حکیمی) چگونه با بهکارگیری عناصر پیرامتنی نظیر مقدمه و توضیحات، رخدادهای شرح داده شده در اصل کتاب را بازروایت کرده‌اند. مهدی لطیفی شیره‌جینی و محمود افروز (۱۴۰۰) نیز در مقاله‌ای تحت عنوان «دستکاری روایت در متون سیاسی ترجمه شده بازتاب اخبار سیاسی ایران در رسانههای غربی» به این نتیجه می‌رسند که روایت به ظریف‌ترین شکل ممکن می‌تواند مخاطب ناآگاه را به سمت هدف از پیش تعیین شده سوق دهد و از بین راهبردهای قاببندی ابزار تصرف گزینشی بیشترین کاربرد را دارد. مونا رأفت الطنطاوی (۲۰۲۱) مقاله‌ای تحت عنوان «الترجمة وإعادة سرد الأحداث قراءة فی أعمال منی بیکر عن النظریة السردیة» را به نگارش درآورده که این مقاله تنها بر مباحث نظری رویکرد بیکر تمرکز میکند و به توصیف نظریۀ بیکر، ابزارهای آن و مفهوم قاببندی، انواع آن و چالش‌های فراروی پژوهشگران در خصوص این نظریه می‌پردازد. چانگ و لیجون[17] (۲۰۲۲) در مقاله‌ای با عنوان «کاربست نظریۀ روایت در انتقال اخبار: مطالعۀ موردی اخبار سیاسی بین‌الملل در «مرجع اخبار»» به درگیری اخیر بین روسیه و اوکراین اشاره میکنند که بازتاب نگران‌کنندۀ گسترده‌‌ای در میان رسانه‌ها و مردم داشته است. نائل حجو و علی المنّا (۲۰۲۲) در مقالۀ «بازقاب‌بندی متن روایات عربی دربارۀ داعش از طریق ترجمه: ترجمۀ ممری[18] به عنوان مطالعۀ موردی» به بررسی ترجمه‌های انگلیسی سرمقاله‌های عربی دربارۀ -داعش منتشر شده در سازمان یاد شده می‌پردازد- تا نشان دهد چطور ترجمۀ رسانه‌ای به قاببندی مجدد جنگ داخلی کنونی در سوریه کمک کرده و علاوه بر این، روایت «تروریست‌های عرب و مسلمان» را تبلیغ میکند.
این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی با تکیه بر نظریۀ روایت و مفهوم قاببندی ترجمۀ سخنرانی ابراهیم رئیسی را در ۶ رسانه عرب‌زبان؛ یعنی وبگاه شبکۀ «العالم»، وبگاه شبکۀ «المیادین» و وبگاه «یمنی پرس»؛ به عنوان رسانههای محور مقاومت و در مقابل، وبگاه شبکۀ «سی ان ان عربی»، وبگاه خبری «فرانس ۲۴» و وبگاه شبکۀ «العربیه» به عنوان رسانههای خارج از این محور مورد تحلیل قرار می‌دهد تا فرآیند قاببندی و بازروایت را به واسطۀ کنشگری مترجمان نشان دهد. متن اصلی سخنرانی شهید رئیسی و ترجمۀ عربی آن چندین بار مورد بررسی دقیق قرار گرفت. ابتدا متن اصلی و ترجمه‌های آن به‌طور جداگانه بررسی شدند، سپس بخش‌های ترجمه شده با اصل متن با هم مقایسه شدند تا قاببندی صورت گرفته در نسخه‌های عربی متن سخنرانی استخراج شود. اطلاعات مربوط به متون اصلی با ترجمه و قاببندی متناظرش در جدول‌هایی قرار گرفتند و انواع قاببندی پس از ارائه توصیفات مرتبط با هر کدام از تکنیک‌ها و راهبردها مشخص شدند.
4-1. نظریۀ روایت از اواخر قرن نوزدهم «پدیده روایت» از انحصار داستان و ادبیات خارج شد و از مفهوم رایج خود؛ یعنی شیوۀ بیان و ابزار ارتباطی در زبان‌شناسی و ادبیات فاصله گرفت و وارد حوزه‌های مختلف علمی از جمله علوم اجتماعی شد. در علوم اجتماعی روایت به هر اتفاق و رویدادی که در زندگی عادی با آن سروکار داریم و هر چیزی اطلاق می‌شود که نقطۀ شروع، میانی یا پایانی داشته باشد (هاردنیگ[19]، ۲۰۱۲: ۲۸۶). از دیدگاه بیکر، ترجمه، روایت را در پیوند با تعارض‌های موجـود بـین دولت‌ها، گـروه‌هـا و جناح‌های سیاسی- اجتماعی مـورد بررسـی قـرار می‌دهد (لطیفی شیره‌جینی و افروز، 1400: ۱۳۸). بیکر میگوید: «ما در جایگاه مترجم در ساخت روایت و جهان اجتماعی نقش مهمی ایفا می‌کنیم» (بیکر، 2006: 107). او از رهگذر این نظریه سعی میکند اثبات کند مترجم یک دریافت‌کنندۀ منفعل و خنثی نیست و نمونه‌هایی را ذکر میکند که نشان می‌دهند قدرت‌های مختلف چطور برای اینکه به روایت‌های خودشان مشروعیت ببخشند از مترجمان بهره می‌جویند. همچنین مترجمان می‌توانند هر طور که بخواهند روایت‌ها را در سطحی گسترده انتقال دهند (بیکر، ۲۰۰۶: ۵۰-۲۸). به واقع تا زمانی که مترجم مستقیماً به مداخله در روایتی دست نزند، آن روایت در حد محدود یک روایت فردی باقی می‌ماند. 2-4. انواع روایت بیکر با الگوگیری از رویکرد مارگارت سومرز و گلوریا گیبسون در علوم اجتماعی روایت‌ها را به چهار دسته تقسیم میکند: * روایت‌های فردی: روایت‌ها یا داستان‌های شخصی که دربارۀ موقعیت خود در جهان و سرنوشت‌مان صحبت می‌کنیم. این روایت‌ها به زندگی ما معنا می‌بخشند. روایت‌های شخصی تحت تأثیر روایت‌های جمعی یا گروهی هستند و با این روایت‌ها محدود می‌شوند. در عین حال روایت‌های شخصی می‌توانند جهت تقابل با روایت‌های کلان انتشار یابند و آنها را به چالش بکشند (بیکر، 2006 الف: ۲۸). به عبارت دیگر، وقتی روایتی فردی به بافت فرهنگی جدید انتقال می‌یابد، ممکن است با روایت جمعی جدید همسو نباشد و این موضوع یک نوع گسست بین دو روایت فردی و عمومی به وجود آورد. * روایت‌های عمومی: داستان‌هایی که به وسیلۀ نهادهای اجتماعی و نهادی بزرگ‌تر از فرد، مانند خانواده، نهاد مذهبی یا آموزشی، گروه‌های سیاسی یا فعال، رسانه‌ها و ملت، مطرح شده و در میان آنها پخش می‌شوند؛ مثل حادثۀ ۱۱ سپتامبر. در واقع نهادهای قدرت و دولت‌ها می‌توانند روایت‌های متفاوتی از یک رویداد را ارائه کنند (بیکر، 2005: 5). * روایت‌های مفهومی: روایت‌های مفهومی را می‌توان به طور گسترده‌تر به عنوان داستان‌ها و توضیحاتی که پژوهشگران ارائه میکنند، تعریف کرد؛ مانند انتخاب نظریۀ طبیعی داروین (همان: ۶). * فراروایت‌ها: بیکر معتقد است «فراروایت‌ها در حقیقت، روایت‌های عمومی پرقدرتی هستند که برای مدت زمان طولانی باقی می‌مانند و زندگی مردم در سراسر جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهند؛ مانند روایت عمومی جنگ علیه تروریسم» (بیکر، 2010: 351).
3-4. ویژگی‌های روایت 4-3-1. ارتباط‌مندی رویدادها و شخصیت‌ها و دیگر اجزای روایت از قبیل آرایش و نحوۀ ارائۀ مطالب و جلوه‌های بصری باید در هماهنگی با هم باشند و به خودی خود معنادار نیستند، بلکه تنها در صورتی معنادار می‌شوند که بخشی از یک روایت کلان باشند. باید دید رویدادها در درون و بافت چه روایتی قرار می‌گیرند و با چه روایتی ارتباط دارند. به عنوان مثال، مفهوم «شهید» به خودی خود معنا ندارد؛ بسته به اینکه بخشی از روایت جهاد اسلامی در دنیای معاصر باشد یا بخشی از روایت آزار و اذیت مسیحیان قبل از قرن اول بعد از میلاد معنا و مفهوم متفاوتی پیدا میکند (بیکر، ۲۰۱۰: ۳۵۳ ). 2-3-4. زمان و مکان‌مندی زمان و مکان‌مندی مستلزم آن است که در یک روایت توالی زمانی و مکانی وجود داشته باشد و یک روایت برای منطقی جلوه کردن از لحاظ زمانی و مکانی قاببندی می‌شود (چانگ و لی، ۲۰۲۲: ۴۶). قاببندی زمانی و مکانی به معنای این نیست که رویدادهای یک روایت با ترتیب اولیه و آنگونه که در بافت اصلی هستند، بیان شوند، بلکه به این معنا است که رویدادها در سلسلۀ مراتبی قرار می‌گیرند و ترتیب قرار گرفتن آنها دارای معنا است (برونر[20]، 1991: 60). به عنوان مثال، در روایت اختلافات شیعه و سنی، این فرقه‌گرایی محصول جنگ‌های خاورمیانه به خصوص جنگ آمریکا است. بیکر میگوید: «قبل از سال ۲۰۰۳ هیچ‌کس از اختلاف شیعه و سنی سؤال نمی‌کرد، اما اکنون راجع به آن سخن به میان می‌آید و نشان از یک تنش فرقه‌ای رو به افزایش دارد» (بیکر، 2014: 169). 3-3-4. تصرف گزینشی هر روایت برخی جنبه‌ها را در خود حفظ، برجسته و پررنگ میکند و برخی جنبه‌های دیگر را حذف یا کم‌رنگ‌تر میکند. به عبارت دیگر، دست به فیلترینگ رویدادها می‌زند (بلوری و بلوری، 1398: 56). مترجم با کاربست این راهبرد به واسطۀ دو الگوی حذف و اضافه کردن می‌تواند به طور مستقیم در متن دخالت کند (لطیفی شیره‌جینی و افروز، ۱۴۰۰: ۱۴). 4-3-4. پیرنگ‌سازی علّی در هر روایت راوی رویدادها را به صورت تصادفی و بی‌طرفانه فهرست نمی‌کند، بلکه با استفاده از این ویژگی پیرنگ‌سازی علّی روابط علت و معلولی بین عناصر روایت را مشخص میکند (بلوری و بلوری، 1398: 56). در واقع پیرنگ‌سازی علّی به آن معنا است که دو فرد دربارۀ مجموعه‌ای از رویدادها توافق نظر دارند، اما هر یک تفسیر کاملاً متفاوتی از آنها ارائه میکنند (همان). به عنوان مثال، دولت‌ها در یک درگیری و مناقشه همۀ جزئیات آن رویداد و اتفاق را برای مردم بازگو نمی‌کنند، بلکه بنابر ارزش‌هایی که باور دارند بخش‌هایی از آن رویداد را حذف میکنند و بخش‌هایی را همسو با باورها و ایدئولوژی‌شان است، بازگو میکنند.
بیکر در مدل تحلیلی خود علاوه بر انواع روایت و ویژگی‌های آن، مؤلفه دیگری به نام قاببندی را معرفی میکند. به باور او، قاب‌ها به صورت آگاهانه انتخاب می‌شوند و انتخاب‌های مترجم نقش حیاتی در القای موضع و چشم‌اندازی خاص به مخاطبان ایفا میکنند. مترجمان می‌توانند از جایگاه روایی نویسنده یا سخنگو فاصله بگیرند یا با آن احساس همدلی کنند (بیکر، 2006الف: ۱۰۵). طبق نظر بیکر، مترجمان می‌توانند با کمک ویژگی‌های روایت نظیر زمان/ مکان‌مندی، تصرف گزینشی، برچسب‌گذاری، عناوین، جابه‌جا کردن موقعیت نقش‌آفرینان و پیرنگ‌سازی علّی از هر منبع زبانی و فرازبانی به قاببندی متنی مکتوب یا اظهارات شفاهی بپردازند. به عبارت دیگر، می‌توان از ابزارهای متنی یا زبانی مانند تغییر زمان افعال، بهکارگیری عبارات توصیفی یا اشاره‌ای، برچسب‌گذاری و... یا ابزارهای فرامتنی یا فرازبانی مانند تکیۀ صدا و نوع لحن، نحوۀ چاپ، طرح جلد کتاب تا ابزارهای بصری مانند تصویر و فیلم استفاده کرد (بیکر، 2006الف: 106 نقل در بلوری و بلوری، 1398: 61). عنصر قاببندی در این مدل تحلیلی به خوبی ارتباط تنگاتنگ ویژگی‌های روایت و هم‌پوشانی آنها با یکدیگر را نشان می‌دهد.
در ادامه، کاربست ابزارهای قاببندی با ارائۀ نمونه‌هایی از ۶ رسانۀ مورد بحث بیان می‌شود و انواع دیگر قاببندی در متون رسانه‌ای معرفی، شناسایی و مورد مطالعه قرار می‌گیرند: 6-1. قاببندی از طریق برچسب‌گذاری[21] قاببندی به واسطۀ برچسب‌گذاری کاربست‌های مختلف واژه‌ها، اصطلاحات، یا عبارات جهت تفاوت قائل شدن بین افراد، گروه‌ها و مکان‌ها را شامل می‌شود. برچسب‌گذاری اسم مکان‌ها و عناوین رقیب برای شناسایی یا اشاره به یک مؤلفه اساسی و عامل نقش‌آفرین در هر روایت است که زمینه‌ای تفسیری فراهم میکند که واکنش مخاطب به روایت مورد نظر را هدایت و محدود می‌سازد (نقل در سیدکشمیری، ۱۳۹۳: ۱۴۰). عبارت «الکیان الصهیونی» یا «رژیم صهیونیستی» یک عبارت مرسوم در گفتمان محور مقاومت برای اطلاق به اسرائیل است. مترجم وبگاه «یمنی پرس» با بهکار بردن عبارت «الکیان الصهیونی» و تکرار آن در ترجمۀ سخنرانی شهید رئیسی تلاش میکند همان روایت و باور جمهوری اسلامی ایران درباره رژیم جعلی صهیونیستی را در ترجمه حفظ کند و به روایت محور مقاومت وفادار بماند و این کار را از رهگذر قاببندی از طریق برچسب‌گذاری انجام می‌دهد. این قاببندی در راستای فراروایت جنگ غزه و مظلومیت فلسطین که سخنرانی رئیسی بر آن متمرکز است، آگاهانه صورت می‌گیرد. همانطور که فرکلاف[22] معتقد است «پیش از انتخاب عبارات و واژگان برابر در هر سطحی از سطوح زبانی باید از بافت اجتماعی و دانش زﻣﻴﻨﻪای ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه و ﻣﺘﻦ ﻣﺒﺪأ مطلع شد تا مرحلۀ تفسیر و برداشت قبل از ترجمه محقق شود و بازتولید اتفاق بیفتد (فرکلاف، 2001: 95، نقل در آقاگل‌زاده و همکاران، 1389: 4) یمنی پرس
1-۱-6. عناوین ویژگی عناوین در زیرمجموعۀ برچسب‌گذاری قرار می‌گیرد. عناوین، تولیدات متنی و بصری همچون رمان‌ها، کتاب‌های دانشگاهی، فیلم‌ها یا متون خبری، می‌توانند به شکل مؤثری در بازقاب‌بندی موضوع در ترجمه ایفای نقش کنند. عناوین به تأثیرات فرامتنی کمک میکنند و ویراستاران و مترجمان به منظور بازقاب‌بندی موضوع و برانگیختن واکنش‌های مدیریت شده از سوی خوانندگان آزادنه دست به تغییر عناوین می‌زنند (Genette, 1991: 265)؛ بنابراین، انتخاب عنوان یک خبر با جابه‌جایی ظریفی در خود متن همراه است که موقعیت روایی نگارندۀ متن مقصد را با عنوان جدید نشان دهد. به‌‌عنوان نمونه وبگاه عربی فرانس ۲۴ با شیطنت این بخش از سخنان رئیسی را به عنوان تیتر انتخاب میکند «"تسلیح الفلسطینیین"؟.. ماذا قال الرئیس الإیرانی فی القمة العربیة»؛ با دقت در تیتر انتخاب شده پی برده می‌شود مترجم یا ویراستار عامدانه قصد برجسته‌سازی جنبه‌ای از خشونت و برانگیختن احساسات علیه محور مقاومت را در سر داشته‌اند؛ از این رو، با انتخاب این تیتر و افزودن علامت سؤال و کوتیشن می‌خواستند مخاطب متعصب عرب‌زبان را با روایت مدنظر خود؛ یعنی رد محور مقاومت و مرتبط دانستن آن با خشونت و جنگ‌طلبی همراه سازند. شفنر[23] معتقد است «مهم‌ترین وظیفۀ مترجم متن سیاسی، مثبت جلوه دادن خود و منفی جلوه دادن دیگری چه به صورت آشکار و چه پنهان با استفاده از راهبردهای خاص ترجمه و بهره برداری از این متون و گفتارها با اهداف ایدئولوژیک است» (رایس و دیگران[24]، 1392: 104، نقل در رحیمی خویگانی، 1402: 368). عنوان انتخاب شده سخنرانی رئیسی نیز کاملاً هم‌راستا با ترجمۀ گزینشی و ایدئولوژیک سخنان او از سوی این وبگاه انجام شده و به وضوح این سخنرانی را هم‌راستا با روایت و باور خود در قابی منفی به خواننده ارائه میکند. 6-2. قاببندی از طریق تصرف گزینشی با توجه به تعریف این مؤلفه در بخش تعریف ابزارهای روایت تنها به ذکر نمونه بسنده شد. سی ان ان عربی
سی ان ان عربی جاهایی که ابراهیم رئیسی از آیات قرآنی برای مصداق سخنانش استفاده میکند به تصرف گزینشی و الگوی حذف روی می‌آورد. قابل ذکر است براساس تحلیل صورت گرفته هیچ‌یک از رسانه‌ها استناد ابراهیم رئیسی به آیات قرآنی را در ترجمه، مورد اشاره قرار نداده‌اند. حذف استنادات و شواهد قرآنی ذکر شده توسط رئیسی جنبه‌ای از روایت اصلی بوده که عامدانه حذف شده است. یمنی پرس
در این نمونه مشاهده می‌شود مترجم عبارت بهکار رفته توسط رئیسی یعنی «دول مستکبر غربی» را «الدول الظالمة» ترجمه و واژۀ «غربی» را حذف میکند. احتمالاً مترجم یا با این تصور که «الدول الظالمة» نمایانگر کشورهای غربی است، نیازی به ترجمۀ واژۀ غربی برای توصیف کشورهای مستکبر نمی‌بیند؛ از این رو، با کمک ابزار تصرف گزینشی این واژه را حذف میکند در حالی که در متن اصلی سخنان رئیسی واژۀ «غربی» موجود است. یا در مثال دوم رئیسی از «رژیم جعلی اسرائیل» استفاده میکند در حالی که مترجم واژۀ «جعلی» را ترجمه نمی‌کند و الگوی حذف را بهکار می‌بندد و تنها به «الکیان الصهیونی» اکتفا میکند و نشان می‌دهد واژۀ «جعلی» در روایت رسانههای عرب‌زبان جایی ندارد و آنها تنها «اشغالگر بودن» آن را جزو روایت خود می‌دانند. فرانس ۲۴
در این نمونه ملاحظه می‌شود شهید رئیسی، ارتش اسرائیل را با عبارات «ارتش رژیم متجاوز و اشغالگر» توصیف میکند در حالی که در متن عربی این سخنان مترجم تنها به «الجیش الإسرائیلی» اکتفا و الگوی حذف در تصرف گزینشی اعمال می‌شود. الگوی حذف در بسیاری از رویکردهای مطالعات ترجمه و گفتمان سیاسی امری متداول است؛ به طوری‌که ژانه رنه لادمیرال[25] معتقد است «می‌توان از ترجمۀ آن دسته از واژگان و عبارات در زبان مبدأ که در بافت زبانی مقصد قابل انتقال نیستند، صرف‌نظر کرد» (لادمیرال، 1994: 20-56، نقل در شادمان و اکبری‌زاده، 1403: 168). 6-۳. قاببندی از طریق پیرنگ‌سازی علّی در هر روایت راوی عناصر داستان و رویدادها را طبق رابطۀ علت و معلولی فهرست میکند نه به صورت تصادفی و بی‌طرفانه. با نگاهی به ترجمۀ سخنرانی رئیسی توسط فرانس ۲۴ دریافت می‌شود سخنان رئیسی کاملاً برش داده شده، گزینشی، براساس پیرنگ‌سازی خاص و تصرف گزینشی، انتخاب شده است و به صراحت اشاره‌ای به پیشنهاد ۱۰ بندی رئیسی نمی‌شود، بلکه به صورت گزینشی به بندهایی از آن اشاره می‌شود. بخشی که شهید رئیسی از رنج فلسطینی‌ها و جنایات اشغالگران صحبت میکند، حذف و در مقابل بخشی که از تحریم و تروریستی خواندن ارتش اشغالگر صحبت میکند برای ترجمه انتخاب می‌شود تا مخاطب آنگونه که این رسانه می‌خواهد ایران را در ذهن خود تصویرسازی کند. فرانس ۲۴
ادامه
در واقع مترجم سعی میکند با استفاده از پیرنگ‌سازی علّی و ویژگی زمان و مکان‌مندی جای قربانی و جلاد را تغییر دهد؛ یعنی بدون اشاره به جنایات اشغالگران تنها اظهارات شهید رئیسی دربارۀ تحریم و تروریستی خواندن اسرائیل و مسلح کردن فلسطینی‌ها را ترجمه میکند تا موضع رئیسی را موضعی تند و خشونت‌طلبانه نشان دهد. ترجمۀ فرانس ۲۴ مصداق سخن بیکر است که در کتابش میگوید: «اغلب اوقات، پیرنگ‌سازی علّی صرفاً از طریق سلسله‌بندی و ترتیب‌گذاری رویدادها به صورت حلقۀ علت و معلولی باعث روایت سازی می‌شود» (بیکر، 2006: 67). 6-4. قاببندی زمان و مکان‌مندی ویژگی قاببندی زمان و مکان‌مندی نشان می‌دهد مجموعۀ رویدادها، روابط و عناصر اصلی تشکیل‌دهندۀ روایت‌ها باید در یک بافت ردیفی و قاببندی زمانی و مکانی ویژه و خاص قرار بگیرند تا برای خواننده نهایی قابل فهم باشند (بیکر، 2010: 35، نقل در صایب، ۱۳۹۳: 37). تمام روایت‌ها در زمان و مکان جای گرفته‌اند تا معنای خود را از آن زمان و مکانی بگیرند که روایت می‌شوند؛ از این رو، بسیاری از سازمان‌های رسانه‌ای بر ترتیب زمانی و مکانی خاص رویدادها اصرا دارند تا با هنجارهای آن سازمان‌ها همخوانی داشته باشد. العالم
ادامه
با مقایسه ترجمه‌های رسانه‌هایی چون العالم که متعلق به جمهوری اسلامی ایران بوده و در محور مقاومت قرار می‌گیرد، ملاحظه می‌شود مترجم هم‌راستا با دیدگاه ایران در قبال مسئلۀ فلسطین کاملاً به متن سخنان رئیسی متعهد و وفادار می‌ماند، اما به تفصیل به آن نمی‌پردازد، بلکه مهم‌ترین جنبه‌های روایت اصلی را طبق ابزارهای قاببندی از طریق مکان‌مندی، تصرف گزینشی- الگوی حذف و نیز پیرنگ‌سازی علّی انتخاب میکند و دست به ترجمه آگاهانه می‌زند. مترجم براساس سه الگوی تصرف گزینشی، زمان و مکان‌مندی و پیرنگ‌سازی برخی جنبه‌ها و عناصر مهم سخنان رئیسی را انتخاب میکند و آنها را در ترتیب زمانی و مکانی مشخص که مناسب روایت خود می‌داند، قرار می‌دهد و در نهایت یک روابط علّی و معلولی بین این جنبه‌ها برقرار می‌سازد. به طور مثال، مترجم العالم تظاهرات‌ها در سراسر جهان در حمایت از فلسطین را به عنوان جنبه‌ای از روایت خود انتخاب میکند و در مکانی از روایت کلی خود از موضوع غزه قرار می‌دهد. سپس آن بخش از سخنان رئیسی دربارۀ نقش منفی آمریکا و حمایت‌هایش از جنگ رژیم صهیونیستی در غزه را برجسته می‌سازد. مترجم العالم همچنین طبق الگوی پیرنگ‌سازی علّی و زمان و مکان‌مندی اظهارات رئیسی دربارۀ اهداف شوم اسرائیل در منطقه را پررنگ میکند و اینکه اگر کشورهای مسلمان در این نشست تصمیم قاطعی نگیرند، موجب سرخوردگی مسلمانان خواهند شد. مترجم با استفاده از الگوی تصرف گزینشی با حذف اظهارات رئیسی دربارۀ مسلح کردن مقاومت تنها به این بخش می‌پردازد که مقاومت تنها راه‌حل مناسب تقابل با صهیونیست‌ها است. مترجم همچنین طبق الگوی پیرنگ‌سازی علّی متن اصلی و با رعایت الگوی مکان‌مندی وفاداری خود را به پایان سخنان رئیسی که به ساکنان غزه درود می‌فرستد، نشان می‌دهد و به ترجمۀ آن بخش می‌پردازد. با این اوصاف مشخص می‌شود که مترجم کاملاً درصدد مطرح کردن ارزش‌های مقاومت و تبیین نقش آمریکا در جنگ غزه و لزوم اتحاد و تصمیم قاطع مسلمانان است. العربیه
در این بخش مترجم با اضافه کردن سابقه‌ای از حملات هفت اکتبر و عملیات طوفان‌الاقصی در آن واحد با استفاده از ویژگی هم‌پوشانی ابزارهای روایت نظیر تصرف گزینشی و الگوی اضافه، زمان و مکان‌مندی، پیرنگ‌سازی علّی با آوردن این پاراگراف روایت مربوط به آمار تلفات صهیونیست‌ها در این جنگ و عملیات حماس را در ذهن مخاطب فعال میکند و به‌‌گونه‌ای که هیچ نشانی از مظلومیت فلسطینی‌ها نباشد متن را براساس باوری که در ذهن دارد، پیکربندی میکند. در حالی‌که سخنان رئیسی مملو از تأکید بر مظلومیت ملت فلسطین و ظلم اشغالگران در حق آنها است. 5-6. قاببندی از طریق تغییر موقعیت نقش‌آفرینان[28] (تفسیرات متنی و فرامتنی) مونا بیکر اشاره میکند، موقعیت شرکت‌کنندگان می‌تواند با استفاده از مؤلفه‌های زمانی-مکانی و استفاده از عبارات توصیفی، تکنیک‌های زبانی نظیر گویش‌ها، اشارات در متن برای معرفی خود و دیگران تغییر کند (سیدکشمیری، 1393: 168). براساس این ویژگی است که مترجمان در برابر یک تصمیم اخلاقی قرار می‌گیرند و می‌توانند وفادار به متن اصلی باقی بمانند یا از آن فاصله گرفته و حتی آن را زیر سؤال ببرند (بلوری و بلوری، ۱۳۹۸: ۵۶). مقدمه‌ها، پیش‌گفتارها، پاورقی‌ها، واژه‌نامه‌های ضمیمه یک کتاب از جمله عوامل متعددی هستند که به کمک مترجم می‌آیند تا موقعیت خودشان، خوانندگان و دیگر نقش‌آفرینان را در زمان و مکان اجتماعی و سیاسی دوباره قاببندی کنند (سیدکشمیری، 1393: 169). مترجم سی ان ان یا سردبیر این شبکه با اضافه کردن «الکیان الصهیونی» در ترجمه که در داخل پرانتز قرار داده، خود را به عنوان یک عامل نقش‌آفرین معرفی میکند که در ارتباط با خواننده از رهگذر مدیریت فضا و اشارات در متن، موقعیت خود را تغییر می‌دهد و قاب جدیدی را در ذهن مخاطب ایجاد میکند که بگوید سخنران از این عبارت استفاده میکند نه این رسانه، بدین سان از روایت متن اصلی فاصله می‌گیرد. مترجم همچنین با استفاده از الگوی اضافه کردن در تصرف گزینشی با افزودن عبارت «حسب قوله» در آخر جملۀ ترجمه شد از رئیسی سعی میکند بار دیگر از روایت متن اصلی فاصله بگیرد؛ در واقع این الگوی قاببندی با این انتخاب‌های پراکنده و ظریف به مترجم این اجازه را می‌دهد تا موقعیت عوامل نقش‌آفرین در روایت را دوباره قاببندی کند. سی ان ان عربی
در نمونه دیگر، تغییر موقعیت نقش‌آفرینان در این رسانه ملاحظه می‌شود که مترجم در بخشی که می‌خواهد اظهارات شهید رئیسی را مبنی بر اینکه واشنگتن شریک اصلی جنایات اشغالگران است، ترجمه کند عبارت «الشریک الرئیسی فی هذه الجرائم» را داخل کوتیشن قرار می‌دهد که به نوعی مجدداً با بهکارگیری علائم نشانه‌گذاری درون متنی موقعیت خود را تغییر می‌دهد و بین روایت اصلی و روایت مقصد فاصله ایجاد میکند. مترجم فرانس ۲۴ همچنین در ترجمۀ معرفی ارتش اسرائیل به عنوان سازمان تروریستی از علائم درون متنی و برخی نشانه‌گذاری‌ها نظیر استفاده از کوتیشن در عبارت «منظمة إرهابیة» استفاده میکند تا به این ترتیب از متن سخنرانی رئیسی فاصله بگیرد و با اضافه کردن این علائم این موضوع را برجسته کند که روایت ایران در قبال اسرائیل خشونت‌طلبانه و غرض‌ورزانه است. دیگر نمونه استفاده از الگوی درون متنی طبق ابزار تغییر موقعیت نقش‌آفرینان برای فاصله گرفتن از روایت متن اصلی در نوع تیتر زدن این رسانه مشاهده می‌شود «"تسلیح الفلسطینیین"؟.. ماذا قال الرئیس الإیرانی فی القمة العربیة» به طوری‌که در تیتر از علائم کوتیشن، علامت سؤال و سه نقطه استفاده شده و در نهایت ادامۀ تیتر به صورت سؤالی کلی و اینکه رئیس جمهور ایران در اجلاس سران چه گفت؟ تکمیل می‌شود. این نوع تغییر و جابه‌جایی در جایگاه و موقعیت نقش‌آفرینان و انتخاب عنوان به منظور منفی جلوه دادن اظهارات رئیسی در نشست مهمی مثل اجلاس سران عربی و بزرگنمایی بحث مسلح ساختن فلسطینی‌ها است. العربیه
شبکه العربیه برای حفظ ایدئولوژی پنهان خود در متن سعی میکند از منظر روایی خود به ترجمۀ سخنرانی شهید رئیسی بپردازد. این شبکه از طریق گزیده‌ای مختصر از سخنان شهید رئیسی و استفاده از عباراتی درون متنی در قالب تغییر موقعیت نقش‌آفرینان موضعی میانه در قبال اسرائیل در پیش می‌گیرد؛ از این رو، براساس پیکربندی مکانی و پیرنگ‌سازی علّی ابتدا از نقض حقوق فلسطینی‌ها سخن به میان می‌آورد و بعد بر فشار بر اسرائیل و آمریکا تأکید میکند و طبق مؤلفه تغییر موقعیت نقش‌آفرینان با تأکید بر شکستن محاصره و ورود کمک‌های بشردوستانه می‌کوشد قاببندی منعطف‌تری از سخنان شهید رئیسی ارائه دهد. به عنوان نمونه، درحالی‌که شهید رئیسی مفصل دربارۀ خروج اشغالگران از غزه صحبت میکند بسیار کوتاه و خلاصه‌وار به این بخش اشاره میکند که این نیز مشترکاً می‌تواند جزو قاببندی الگوی حذف، پیرنگ‌سازی علّی و زمان و مکان‌مندی قرار بگیرد. المیادین
در این نمونه از ترجمه ملاحظه می‌شود که مترجم آگاهانه و براساس ارتباط تنگاتنگ پیرنگ‌سازی علّی، تصرف گزینشی و زمان و مکان‌مندی به ترجمه متن سخنان رئیسی اقدام کرده و کاملاً با روایت متن اصلی همسو است و سعی کرده بخش‌های مهم سخنان شهید رئیسی را برجسته کند و با تیتری که انتخاب کرده «رئیسی: یجب تسلیح الشعب الفلسطینی والمقاومة هی الحل الوحید» بر محور مقاومت تأکید میکند و کاملاً عنوان انتخاب شده برای خبر با متن آن منطبق و همسو است. در اینجا نیز ملاحظه می‌شود المیادین با تکرار دو جمله ترجمه شده رئیسی و اشارات درون متنی براساس راهبرد تغییر موقعیت از طریق تغییر درون متنی دست به قاببندی برای تقویت اهداف مورد نظر زده تا ارزش‌ها و روایت مدنظر خود را در ذهن خواننده فعال کند. نمونه دیگر، استفاده از ابزار تغییر موقعیت پیرامتنی در ترجمۀ المیادین و سابقه‌ای است که این شبکۀ لبنانی در پایان خبر می‌آورد. انتخاب این سابقه‌ها در پایان متن عربی جنبۀ تفسیری به روایت خبر می‌بخشند؛ به طوری که خواننده بعد از خواندن جنبه‌هایی از سخنان با نگاهی به این تاریخچه که در انتهای خبر آمده ارتباطی بین سخنان رئیسی و روایتی برقرار میکند که این رسانه قصد داشته در ذهن مخاطب تثبیت کند. سابقۀ اضافه شده همچنین می‌تواند ذیل ابزارهای دیگر قاببندی؛ یعنی تصرف گزینشی- الگوی اضافه کردن یا مکان‌مندی یا پیرنگ‌سازی علّی قرار گیرد. المیادین
در این پژوهش ضمن شرح مؤلفه‌های نظریه جامعهشناختی روایت، روش‌ها و ابزارهای مورد استفاده مترجمان رسانه‌ها در برگردان یک متن سخنرانی واحد نتایج زیر حاصل شد: - رسانههای حامی محور مقاومت و رسانههای مخالف آن نسبت به نوع قاببندی سخنان ابراهیم رئیسی رویکرد متفاوتی داشته‌اند. این رویکرد هم در انتخاب عنوان و تیتر مربوط به سخنرانی ابراهیم رئیسی و هم در بازروایت متن نمود داشته است؛ به عنوان نمونه، رسانه هر دو محور مسلح ساختن فلسطینی‌ها را تیتر کرده‌اند، اما هر کدام آن را در قابی متفاوت و مطابق با روایت و باور رسانه خود قرار داده‌اند و برای این کار از ابزارهای متفاوت قاببندی بهره جسته‌اند. - انتخاب برچسب «رژیم صهیونیستی» پربسامدترین برچسب مورد استفاده از سوی رسانههای حامی مقاومت برای اسرائیل بوده است. - رسانههای حامی محور مقاومت جنبه‌های بیشتری از روایات مطرح شده در متن اصلی سخنان رئیسی را بازتاب داده‌اند؛ در حالی که رسانههای مخالف محور مقاومت خلاصه‌وار تنها برخی جنبه‌های خاص مطابق با روایت خود را برگردان کرده‌اند که این با قاببندی از الگوی تصرف گزینشی منطبق است. در این بین رسانۀ العربیه و فرانس 24 بیشترین حجم گزینش و الگوی حذف را داشته‌اند و در مقابل المیادین و العالم کمترین میزان از الگوی حذف را پیاده کرده‌اند. - هر دو رسانۀ رقیب چه حامی محور مقاومت و چه مخالف این محور، استناد به آیات قرآنی توسط ابراهیم رئیسی را بازتاب نداده‌اند و در عین حال بخش مربوط به سلام و درود رئیسی به مردم غزه در انتهای سخنانش تنها از طریق وبگاه شبکۀ العالم بازتاب داده شده است و بقیه رسانه‌ها از آن بخش پرهیز کرده‌اند. - رسانه‌ها در بازقاب‌بندی متن سخنان رئیسی تلاش کردند از ابزارهایی مثل تصرف گزینشی برای عنوان خبر، تغییر آغازه و پایانۀ آنها، ترتیب و توالی اظهارات مطرح شده، تبدیل نقل قول مستقیم به نقل‌قول‌های غیرمستقیم، اضافه کردن عبارات توصیفی به متن مقصد استفاده کنند تا روایت و ارزش‌ها و باور خود را به مخاطب القا کنند. - طبق بررسی مدل تحلیلی بیکر مشخص شد الگوی حذف در تصرف گزینشی بیشترین بسامد را در میان ابزارهای روایت در قاببندی مجدد متن سخنرانی و هم مسیر کردن خواننده با مترجم ایفا میکند. - نتایج این پژوهش نشان داد ابزارهای قاببندی نظیر مکان و زمان‌مندی، پیرنگ‌سازی علّی، تغییر موقعیت نقش‌آفرینان، تصرف گزینشی و برچسب‌گذاری کاملاً با هم در ارتباط بوده و هم‌پوشانی دارند و حتی توصیفات هر یک بر دیگری صدق میکند و در نقض ابزار دیگر نیست. این هم‌پوشانی و تلاقی نقش مهمی در بازروایت سخنرانی رئیسی ایفا کرد. به واقع این پژوهش ارتباط چهار مؤلفۀ اصلی روایت و قاببندی را این‌گونه نشان داد که با اعمال تصرف گزینشی و انتخاب برخی عناصر رویداد و حذف برخی دیگر، آنها با ترتیب زمانی و مکانی مشخص کنار هم چیده می‌شوند و در نتیجه این ترتیب زمانی و مکانی روابط علّی- معلولی می‌سازد و با تغییر ترتیب زمانی مکانی روایت ترتیب علّی و معلولی یا پیرنگ‌سازی علّی هم تغییر میکند. - هرگونه الگوی حذف و اضافه در متن با تغییر موقعیت نقش‌آفرینان ارتباط مستقیمی دارد؛ زیرا اضافه کردن مقدمه‌ها و پیش‌گفتارها یا نظرات و سوابق یا اضافه کردن فیلم یا تصویر به متن به عنوان الگوی اضافه کردن تصرف گزینشی و در عین حال تغییر موقعیت نقش‌آفرینان را فعال میکند. به منظور آگاهی از میزان فراوانی ابزارهای قاببندی در متون بررسی شده نمودار (1) به صورت درصدی بیشترین و کمترین کاربست این ابزارها را نشان می‌دهد. نمودار 1. فراوانی ابزارهای قاببندی
تنوع ابزارهای نظریۀ بیکر و استراتژی‌های متنی و فرامتنی آن به پژوهشگران فرصت بررسی انواع متون ترجمه را می‌دهد و ابزارهای این نظریه به دلیل نوظهور بودن همچنان می‌توانند به صورت مفصل‌تری در قالب مقاله‌های جدید مورد تحلیل بیشتر قرار بگیرند. تعارض منافع تعارض منافع ندارم. ORCID
[14]. House, J.
۱. السلام على ابنائی الاعزاء فی غزة، انتم الذین برهنتم على صمودکم امام اعتى جیوش العالم واخس الناس دناءة، بل وجستدم المعنى الحقیقی للمقاومة والصمود. در متن اصلی واژه «جسدتم» در خبرگزاری ایرنا به اشتباه «جستدم» ترجمه شده که در متن پژوهش اصلاح شد. ۱. وفی السیاق ایضا، طالب رئیس الجمهوریة الاسلامیة الایرانیة، بتشکیل محکمة دولیة لقاضاة الصهاینة والأمریکیین الضالعین فی عملیات الابادة الجماعیة والمجازر ضد الانسانیة فی غزة. در این جمله خبرگزاری ایرنا واژۀ «لمقاضاة» را «لقاضاة» ترجمه کرده که در پژوهش عبارت صحیح آن درج شده است. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آقاگل‌زاده، فردوس، ارجمندی، معصومه، گلفام، ارسلان و کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه. (1389). کارآمدی الگوی تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف در نقد و ارزیابی برابرها در متون ترجمه شده «خواهران» اثر جیمز جویس. فصلنامۀ پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، 1(3)، 1-24. https://www.magiran.com/p814537 بلوری، مزدک و بلوری، کاوه. (۱۴۰۰). بازروایت از طریق ترجمه: مورد پژوهی کتاب اسلام در ایران. فصلنامۀ مطالعات زبان و ترجمه، 54(4)، 157-179. https://doi.org/10.22067/lts.v54i4.63486 بلوری، کاوه و بلوری، مزدک. (۱۳۹۸). نظریۀ روایت بیکر و ظرفیت‌های پژوهشی آن در مطالعات ترجمه. دوفصلنامۀ پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، 9(45)، 21-45. https://rctall.atu.ac.ir/article_10741.html بلوری، مزدک. (۱۳۹۶). عاملیت مترجم در پانویس‌ها و یادداشت‌های مترجمان ادبی معاصر در ایران. فصلنامۀ جستارهای زبانی، 8(6)، ۱۹۱- ۲۱۴. http://lrr.modares.ac.ir/article-14-6415-fa.html حسین زاده، مریم. (1396). بررسی روایت‌شناختی مقدمه مترجمان بر آثار داستانی ترجمه‌شده در ایران. فصلنامۀ مطالعات زبان و ترجمه، 50(4)، 167-140. 10.22067/lts.v50i4.67972 سیدکشمیری، سید احسان. (۱۳۹۳). ترجمه و برخورد. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد مترجمی زبان انگلیسی. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه بین‌المللی امام رضا (ع). مشهد. شادمان، یسرا و اکبری‌زاده، فاطمه. (1403). ارزیابی ترجمه فارسی «موسم الهجرۀ الی الشمال» براساس الگوی ژان رنه لادمیرال. دوفصلنامۀ پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، 14(30)، 182-157. https://doi.org/10.22054/rctall.2023.70819.1655 رحیمی خویگانی، محمد. (1402). بررسی ترجمه فارسی سخنان وزیر قطر و نماینده عربستان سعودی در افتتاحیه دوره 148 اتحادیه کشورهای عربی براساس مدل شفنر. دوفصلنامۀ پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، 13(29)، 355 -388. https://doi.org/10.22054/rctall.2024.76859.1706 قمی، پرینا و فرحزاد، فرزانه. (۱۴۰۰). بازقاب‌بندی روایت چند وجهی: مطالعۀ موردی دوبلۀ بینا زبانی پویانمایی‌های پخش شده. از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران. دوفصلنامۀ مطالعات زبان و ترجمه، 54(4)، ۶۴-۱۰۱. https://doi.org/10.22067/jlts.2021.61410.0 الطنطاوی، مونا رأفت. (۲۰۲۱). الترجمة و إعادة سرد الأحداث قراءة فی أعمال منی بیکر عن النظریة السردیة. مجلۀ فرافرهنگی علوم انسانی و اجتماعی، 1(2)، ۷۱-۸۲. 10.21608/TJHSS.2021.60032.1033 لطیفی شیره‌جینی، مهدی و محمود، افروز. (۱۴۰۰). دستکاری روایت در متون سیاسی ترجمه شده: بازتاب اخبار سیاسی ایران در رسانههای غربی. فصلنامۀ جستارهای سیاسی معاصر، 12(1)، ۱۳۵-۱۵۵. 10.30465/cps.2020.32003.2541 محسنی، محمد جواد. (1391). ﺟﺴﺘﺎری در ﻧﻈﺮﯾﻪ و روش ﺗﺤﻠﯿﻞ گفتمان فرکلاف. مجلۀ معرفت فرهنگی و اجتماعی، 3(3)، 63-86. https://www.magiran.com/p1154933 English References Allawzi, A., Al-Jabri, H., Ammari, D., and Ali, S. (2022). Translation as a political action: reframing ‘the deal of the century’in the translations of the BBC. Heliyon, 8(2), e08856, 1-6. Baker, M. (2005). Narratives in and of Translation. SKASE Journal of Translation and Interpretation, 1(1), 4-13. ________. (2006a). Translation and conflict: A narrative account. London and New York: Routledge. ________. (2014). Translation as Re-narration. In Translation: A multidisciplinary approach. Palgrave Macmillan, London. ________. (2019). Narratives of terrorism and security:“accurate” translations, suspicious frames. In Researching Translation in the Age of Technology and Global Conflict , 151-173. Routledge. Bruner, J. (1991). The narrative construction of reality. Critical inquiry, 18(1), 1-21. Genette, Gérard.(1991) “Introduction to the Paratext.” New Literary History,22.2.261-72. Harding, S. A. (2012). How do I apply narrative theory: Socio-narrative theory in translation. Target, 24(2), 286-309. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 804 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 210 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||