دانشگاه علامه طباطبایی

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات61
تعداد شماره‌ها2,226
تعداد مقالات18,178
تعداد مشاهده مقاله55,972,560
تعداد دریافت فایل اصل مقاله29,024,516
کریمی, عباس, تریوه, شهاب. (1403). بطلان حادث بر قرارداد. سامانه مدیریت نشریات علمی, 13(48), 115-148. doi: 10.22054/jplr.2025.81825.2873
عباس کریمی; شهاب تریوه. "بطلان حادث بر قرارداد". سامانه مدیریت نشریات علمی, 13, 48, 1403, 115-148. doi: 10.22054/jplr.2025.81825.2873
کریمی, عباس, تریوه, شهاب. (1403). 'بطلان حادث بر قرارداد', سامانه مدیریت نشریات علمی, 13(48), pp. 115-148. doi: 10.22054/jplr.2025.81825.2873
کریمی, عباس, تریوه, شهاب. بطلان حادث بر قرارداد. سامانه مدیریت نشریات علمی, 1403; 13(48): 115-148. doi: 10.22054/jplr.2025.81825.2873

بطلان حادث بر قرارداد

پژوهش حقوق خصوصی
دوره 13، شماره 48، مهر 1403، صفحه 115-148    اصل مقاله (664.54 K)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22054/jplr.2025.81825.2873
نویسندگان
عباس کریمی* 1؛ شهاب تریوه2
1استاد گروه حقوق خصوصی و اسلامی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
2دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
چکیده
بطلان قرارداد، ضمانت اجرای قانونی فقدان شرایط اساسی رکنی صحت عقد است؛ نتیجه و اثر قهری این وضعیت عبارت است از: عدم ایجاد آثار حقوقی‌ای که طرفین قرارداد در پی تحقق آن هستند. سؤال اینجاست که اگر پس از انعقاد صحیح قرارداد، بعضی از شرایط یادشده از میان روند، بر سر قرارداد و رابطة حقوقی حاصل که پیشتر ایجاد شده چه می‌آید؟ پاسخ مألوف آن است که در چنین حالتی قرارداد منفسخ می‌شود و به‌علاوه «بطلان» و «انفساخ»، دو وضعیت کاملاً متمایز هستند. اما، رویکرد تحلیلی- توصیفی به مفهوم این دو نهاد نشان می‌‌دهد که هر دو، ماهیت حقوقی یکسان دارند؛ زیرا، تقارن زمانی میان انعقاد قرارداد و بطلان آن، از نظر منطقی و حقوقی ضرورتی ندارد و همچنین تأثیر قهقرایی در مفهوم بطلان داخل نیست. بنابراین، می‌توان گفت انفساخ، یعنی از میان رفتن بعدی شرایط اساسی رکنی صحت، بطلانی است که بر قرارداد صحیح حادث می‌شود و بدون تأثیر در گذشته، رو به آتیه دارد. با این تبیین تقلیلی، تمام مصادیق انفساخ ذیل مبنایی واحد سامان‌دهی می‌شود. همچنین تأثیر رویدادهایی نظیر نامشروع شدن بعدی جهت قرارداد که گفتمان رایج دربارة انفساخ عقد از توجیه آن ناتوان است، در چارچوب نظریة بطلان حادث قابل تبیین خواهد بود. 
کلیدواژه‌ها
انفساخ عقد؛ شرایط اساسی صحت؛ قرارداد باطل؛ عقد منفسخ
مراجع
 

منابع

فارسی                         

الشریف، محمد مهدی. «کیفیت و آثار تسلیم منفعت؛ مطالعه تطبیقی در فقه و قانون مدنی»، مجلۀ حقوق تطبیقی، دورۀ 2، شمارۀ 2، (1390): 1-22. dor: 20.1001.1.1735496.1390.2.2.1.4

امامی، سید حسن. حقوق مدنی‌، جلد دوم، چاپ بیست‌و‌هشتم، (تهران: کتابفروشی اسلامیه، 1399).

انصاری، مسعود و محمدعلی طاهری. دانشنامۀ حقوق خصوصی‌، جلد 1، چاپ اول، (تهران: انتشارات محراب فکر، 1384)‌.

پژوهشگاه قوۀ قضائیه. سامانۀ ملی آرای قضایی. در: https://ara.jri.ac.ir/

جعفری لنگرودی، محمد جعفر. الفارق: دایرةالمعارف عمومی حقوق، جلد 1، چاپ پنجم، (تهران: گنج دانش، 1400).

جعفری لنگرودی، محمد جعفر. الفارق: دایرةالمعارف عمومی حقوق، جلد 2، چاپ سوم، (تهران: انتشارات گنج دانش، 1395).

جعفری لنگرودی، محمد جعفر. ترمینولوژی حقوق، چاپ بیست و‌نهم، (تهران: انتشارات گنج دانش، 1395).

جعفری لنگرودی، محمد جعفر. حقوق اموال، چاپ هفتم، (تهران: انتشارات گنج دانش، 1396).

جعفری لنگرودی، محمد جعفر. دایرة المعارف حقوق مدنی و تجارت‌، چاپ اول، (تهران: انتشارات گنج دانش، 1388).

جعفری لنگرودی، محمد جعفر. فلسفه اعلی در علم حقوق، چاپ دوم، (تهران: انتشارات گنج دانش، 1394).

خوبیاری، حامد و پویا رضی. «بازخوانی ماهیّت عقد و تحلیل جایگاه عقد باطل در فقه امامیّه و حقوق ایران»، فصلنامۀ مطالعات فقه و حقوق اسلامی، دورۀ 13، شمارۀ 24، (1400): 67-90. doi: 10.22075/FEQH.2020.19809.2343

دهخدا، علی اکبر. سامانۀ تحت وب لغت‌نامۀ دهخدا، موسسۀ لغت نامۀ دهخدا. در: https://dehkhoda.ut.ac.ir/fa/dictionary/

شهیدی، مهدی. اصول قراردادها و تعهدات‌، جلد 2، چاپ پنجم، (تهران: انتشارات مجد، 1388).

شهیدی، مهدی. تشکیل قراردادها و تعهدات، جلد 1، چاپ نهم، (تهران: انتشارات مجد، 1392).

شهیدی، مهدی. سقوط تعهدات، جلد 5، چاپ ششم‌، (تهران: انتشارات مجد، 1383).

صفایی‌، سید حسین و محسن پور عبدالله. «آثار حقوقی ادعای مالکیت شخص ثالث نسبت به مبیع در حقوق ایران، انگلیس و مصر»، مجله حقوقی دادگستری، دورۀ 77، شمارۀ 81، (1392): 37-64. doi: 10.22106/JLJ.2013.10835

صفایی، سید حسین. قواعد عمومی قراردادها، چاپ بیست و چهارم، (تهران: نشر میزان، 1395).

عدل‌، مصطفی. حقوق مدنی‌، چاپ دوم، (تهران: انتشارات خرسندی، 1394).

علیشاهی قلعه جوقی، ابوالفضل و معصومه حمیدی. «بررسی تأثیر جهت نامشروع در صحت و فساد معاملات»، نشریۀ فقه و اصول، دورۀ 49، شمارۀ 4، (1396): 69-88. doi:  10.22067/JFU.V49I4.24467

کاتوزیان، ناصر. حقوق انتقالی؛ تعارض قوانین در زمان، چاپ پنجم، (تهران: نشر میزان، 1398).

کاتوزیان، ناصر. عقود معین، جلد 1 (معاملات معوض- عقود تملیکی‌)، چاپ اول، (تهران: انتشارات گنج دانش، 1397).

کاتوزیان، ناصر. عقود معین، جلد 3 (عطایا‌)، چاپ چهارم، (تهران: انتشارات گنج دانش، 1387).

کاتوزیان، ناصر. عقود معین، جلد 4 (عقود اذنی- وثیقه‌های دین‌)، چاپ هشتم، (تهران: شرکت سهامی انتشار، 1394).

کاتوزیان، ناصر. قواعد عمومی قراردادها، جلد 1، چاپ سوم، (تهران: انتشارات گنج دانش، 1398).

کاتوزیان، ناصر. قواعد عمومی قراردادها، جلد 2، چاپ دوم، (تهران: انتشارات گنج دانش، 1398).

کاتوزیان، ناصر. قواعد عمومی قراردادها، جلد 4، چاپ دوم، (تهران: انتشارات گنج دانش، 1398).

کاتوزیان، ناصر. قواعد عمومی قراردادها، جلد 5، چاپ دوم، (تهران: انتشارات گنج دانش، 1398).

کاتوزیان، ناصر. مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوق ایران، چاپ سی‌و‌یکم، (تهران: شرکت سهامی انتشار، 1381).

کریمی، عباس و سعید سیاه‌بیدی کرمانشاهی. «مطالعه تطبیقی سه نهاد بطلان، فساد و عدم وجود قرارداد در فقه امامیه، فقه حنفی و حقوق فرانسه»، دو فصلنامۀ علمی فقه مقارن، دورۀ 7، شمارۀ 14، (1398): 127-142.

محقق داماد، سید مصطفی و جلیل قنواتی، سید حسن وحدتی شبیری، ابراهیم عبدی پور. حقوق قراردادها در فقه امامیه‌، جلد 2، چاپ دوم، (تهران: سمت، 1392).

محقق داماد، سید مصطفی. قواعد فقه بخش مدنی، جلد 2، چاپ دوازدهم، (تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1406ق).

میرشکاری، عباس. قرارداد کفالت: تحلیل فقهی ـ حقوقی، چاپ اول، (تهران: شرکت سهامی انتشار، 1393).

عربی

ابن زهره، حمزه بن علی. غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، جلد 1، (قم: مؤسسة الإمام الصادق علیه‌السلام، 1417ق).

انصاری (شیخ)، مرتضی بن محمد امین. کتاب المکاسب، جلد 3، (قم: مجمع الفکر الإسلامی، 1415ق).

بحرانی، یوسف بن احمد. الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، جلد 21، (قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1363).

حسینی حائری، کاظم. فقه العقود، جلد 1، (قم: مجمع الفکر الإسلامی، 1423ق).

حسینی عاملی، محمدجواد بن محمد. مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، جلد 7، (بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا).

خوئی، سید ابوالقاسم. منهاج الصالحین، جلد 2، (قم: مدینة العلم، 1410ق).

سیستانی، سید علی. منهاج الصالحین، جلد 2، (قم: مکتب آیة الله العظمی السید السیستانی، 1415ق).

شهید اول، محمد بن مکی. موسوعة الشهید الأول، جلد 13، (قم: مکتب الأعلام الإسلامی فی الحوزة العلمیة، 1430ق).

شهید ثانی، زین‌‌الدین بن علی. الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (10 جلدی)، جلد 4، (قم: مکتبة الداوری، 1410ق).

شهید ثانی، زین‌‌الدین بن علی. مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، جلد 5، (قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق).

شهیدی تبریزی، میرفتاح. ‌هدایة الطالب إلی أسرار المکاسب (القول فی الخیارات)، جلد 3، (قم: دار الکتاب، بی‌تا).

نجفی (صاحب جواهر)، محمدحسن بن باقر. جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، جلد 11، (قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (علیهم­السلام)، 1421ق).

طباطبایی، محمد بن علی. المناهل، (قم: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، بی‌تا).

طوسی (شیخ)، محمد بن حسن. المبسوط فی فقه الإمامیة، جلد 2، (تهران: مکتبة المرتضویة، 1387ق).

علامه حلی، حسن بن یوسف. تذکرة الفقهاء، جلد 10، (قم: مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث، 1414ق).

علامه حلی، حسن بن یوسف. قواعد الأحکام، جلد 2، (قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق).

فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله. کنز العرفان فی فقه القرآن، جلد 2، (تهران: المکتبة المرتضویّة للإحیاء الآثار الجعفریّة، 1373).

مامقانی، محمدحسن بن عبدالله. غایة الآمال فی شرح المکاسب و البیع، جلد 2، (قم: مجمع الذخائر الاسلامیة، 1323ق).

محقق حلی، جعفر بن حسن. شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد 2، (قم: نشر اسماعیلیان، 1408ق).

مقدس اردبیلی، احمدبن محمد. مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، جلد 10، (قم: مؤسسةالنشر الإسلامی، بی‌تا).

خوانساری نجفی، موسی. منیة الطالب، جلد 2، (تهران: المکتبة المحمدیة، 1373ق).

یزدی، محمدکاظم بن عبد العظیم. العروة الوثقی و التعلیقات علیها، جلد 14، (قم: مؤسسة السبطین (ع) العالمیة، 1388).

یزدی، محمدکاظم بن عبد العظیم. حاشیة المکاسب، جلد 1، (قم: نشر اسماعیلیان، 1410ق).

Refernces

In Persia

Adl, Mostafa; Civil Law, 2nd ed., (Tehran: Khorsandi Publications, 2015).

Alishahi Ghal’eh joughi, Abolfazl; Hamidi, Masoumeh; “Investigating the Impact of Unlawful aim on the Validity and Invalidity of Transactions”, Journal of Fiqh and Usul, 49(4), (2017).

Al-Sharif, Mohammad Mahdi; “The Quality and Consequences of Benefit Surrender: A Comparative Study in Fiqh and Civil Law”, Comparative Law Journal, 2(2), (2011).

Ansari, Masoud; Taheri, Mohammad Ali; Encyclopedia of Private Law, Vol. 1, 1st ed., (Tehran: Mehrab Fekr Publications, 2005).

Dehkhoda, Ali Akbar; Online Dictionary, Dehkhoda Lexicon  Institude. In: https://dehkhoda.ut.ac.ir/fa/dictionary/

Emami, Seyed Hassan; Civil Law, Vol. 2, 28th ed., (Tehran: Islamiah Bookstore, 2020).

Jafary Langroudi, Mohammad Jafar; Al-Fareq: General Encyclopedia of Law, Vol. 1, 5th ed., (Tehran: Ganj Danesh Publications, 2021).

Jafary Langroudi, Mohammad Jafar; Al-Fareq: General Encyclopedia of Law, Vol. 2, 3rd ed., (Tehran: Ganj Danesh Publications, 2016).

Jafary Langroudi, Mohammad Jafar; Encyclopedia of Civil and Commercial Law, 1st ed., (Tehran: Ganj Danesh Publications, 2009).

Jafary Langroudi, Mohammad Jafar; Legal Terminology, 29th ed., (Tehran: Ganj Danesh Publications, 2016).

Jafary Langroudi, Mohammad Jafar; Property Law, 7th ed., (Tehran: Ganj Danesh Publications, 2017).

Jafary Langroudi, Mohammad Jafar; The Supreme Philosophy in Legal Science, 2nd ed., (Tehran: Ganj Danesh Publications, 2015).

Karimi, Abbas; Siahbidi Kermanshahi, Saeid; “A Comparative Study of Three Institutions: Nullity, Invalidity, and Non-Existence of Contract in Imami Fiqh, Hanafi Fiqh, and French Law”, Comparative Fiqh Journal, 7(14), (2019).

Katouzian, Naser; General Rules of Contracts, Vol. 1, 3rd ed., (Tehran: Ganj Danesh Publications, 2019).

Katouzian, Naser; General Rules of Contracts, Vol. 2, 2nd ed., (Tehran: Ganj Danesh Publications, 2019).

Katouzian, Naser; General Rules of Contracts, Vol. 4, 2nd ed., (Tehran: Ganj Danesh Publications, 2019).

Katouzian, Naser; General Rules of Contracts, Vol. 5, 2nd ed., (Tehran: Ganj Danesh Publications, 2019).

Katouzian, Naser; Introduction to Legal Science and Study of the Iranian Legal System, 31st ed., (Tehran: Enteshar Company, 2002).

Katouzian, Naser; Specific Contracts, Vol. 1 (Barter Transactions - Ownership Contracts), 1st ed., (Tehran: Ganj Danesh Publications, 2018).

Katouzian, Naser; Specific Contracts, Vol. 3 (Donations), 4th ed., (Tehran: Ganj Danesh Publications, 2008).

Katouzian, Naser; Specific Contracts, Vol. 4 (Permission Contracts - Debt Guarantees), 8th ed., (Tehran: Enteshar Company, 2015).

Katouzian, Naser; Transitional Law: Conflict of Laws Over Time, 5th ed., (Tehran: Mizan Publishing, 2019).

Khoubyari, Hamed; Razi, Pourya; “Reviewing the Nature of Contract and Analyzing the Position of Invalid Contracts in Imami Fiqh and Iranian Law”, Journal of Fiqh and Islamic Law Studies, 13(24), (2021).

Mirshekhari, Abbas; Guarantee Contracts: A Fiqhi-Legal Analysis, 1st ed., (Tehran: Enteshar Company, 2014).

Mohaghegh Damad, Seyed Mostafa; Ghanavati, Jalil; Vahdati Shobeyri, Seyed Hassan; Abdipour, Ebrahim; Contract Law in Imami Fiqh, Vol. 2, 2nd ed., (Tehran: SAMT Organization, 2013).

Mohaghegh Damad, Seyed Mostafa; Fiqhi Rules-Civil Part, Vol. 2, 12th ed., (Tehran: Center for Islamic Sciences Publishing, 1986).

Safaii, Seyed Hossein; General Rules of Contracts, 24th ed., (Tehran: Mizan Publishing, 2016).

Safaii, Seyed Hossein; Pourabdollah, Mohsen; “Legal Consequences of Third-Party Ownership Claims in sold goods under Iranian, English, and Egyptian Laws”, Legal Journal of Judiciary, 77(81), (2013).

Shahidi, Mahdi; Formation of Contracts and Obligations, Vol. 1, 9th ed., (Tehran: Majd Publications, 2013).

Shahidi, Mahdi; Principles of Contracts and Obligations, Vol. 2, 5th ed., (Tehran: Majd Publications, 2009).

Shahidi, Mahdi; Termination of Obligations, Vol. 5, 6th ed., (Tehran: Majd Publications, 2004).

 

آمار
تعداد مشاهده مقاله: 654
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 283


login