| تعداد نشریات | 61 |
| تعداد شمارهها | 2,226 |
| تعداد مقالات | 18,178 |
| تعداد مشاهده مقاله | 55,972,581 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 29,024,526 |
تحلیل تطبیقی ابدیت عذاب از دیدگاه ابن عربی و علامه طباطبایی | ||
| پژوهشنامه کلام تطبیقی شیعه | ||
| مقاله 5، دوره 6، شماره 10، فروردین 1404، صفحه 134-168 اصل مقاله (1.39 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22054/jcst.2025.84243.1213 | ||
| نویسندگان | ||
| فردین دارابی میدانی1؛ محمد شعبانپور* 2 | ||
| 1دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران | ||
| 2استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| مسئله جاودانگی در عذاب در جهان واپسین، یکی از موضوعات مهم و چالشبرانگیز در عرصه علوم اسلامی، ازجمله کلام، فلسفه و تفسیر است. این موضوع به دلیل ارتباط عمیق آن با مفاهیم بنیادینی چون رحمت الهی، عدالت و فطرت انسانی، همواره موردتوجه اندیشمندان قرارگرفته است. حکیمان الهی خداوند را خیر مطلق، بینیاز و دارای رحمت واسعه میدانند؛ درحالیکه فطرت انسانی، طبق آیه «و نفخت فیه من روحی»، بر اساس سنخ الهی سرشته شده است. ازاینرو، خطاهای انسانی بهعنوان مسائل عرضی تلقی میشوند که تنها حالتهای پلیدی را بر فطرت او میافزایند و پس از عذاب، انسان به فطرت پاک اولیه خود بازمیگردد. بااینحال، برخی اندیشمندان اسلامی با استناد به متون دینی و آموزههای نبوی، نیازی به خلود در عذاب نمیبینند و این دیدگاه را به چالش میکشند. برخی از اندیشمندان اسلامی نیازی به خلود در عذاب نمیبینند، اما این معنا با وحی الهی و آموزههای نبوی در تعارض است. هدف تبیین این مسئله و رفع تعارض ظاهری میباشد. روش تحقیق، «تحلیل محتوایی» است و در این راستا، به بررسی مبانیای چون پذیرش اصل وجود نفس، مجرد بودن آن و همچنین جاودانگی و فناناپذیری نفس پرداخته میشود. ابن عربی با تأکید بر مفهوم وحدت وجود و رحمت الهی، معتقد است که عذاب دائمی برای هیچکس وجود ندارد و درنهایت همه مخلوقات به رحمت خداوند باز خواهند گشت. او بر این باور است که خطاهای انسانی، بهعنوان مسائل عرضی، نمیتوانند بر فطرت الهی انسان تأثیر دائمی بگذارند و عذاب درواقع یک مرحله از تکامل روحی است. در مقابل، علامه طباطبایی بر اساس استدلالهای عقلی و نقلی، بر جاودانگی عذاب تأکید دارد و آن را با عدالت الهی سازگار میداند. او معتقد است که عذاب و نعمت در آخرت به حالات نفس وابسته است و اگر نفس بهصورت ملکه درآید، عذاب جاودان خواهد بود. این دو دیدگاه، هرچند در اصول کلی متفاوت هستند، اما هر یک بهنوعی به تبیین ابعاد مختلف مسئله جاودانگی در عذاب میپردازند و نشان میدهند که این موضوع نهتنها به فهم عمیقتری از آموزههای دینی نیاز دارد، بلکه به تأملات فلسفی و کلامی نیز وابسته است. | ||
| کلیدواژهها | ||
| ابن عربی؛ علامه طباطبایی؛ ابدیت عذاب؛ مبانی فلسفی و کلامی؛ نفس مجرد؛ فناناپذیری نفس | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم
ابن عربی، محیی الدین. (1356 ق). فصوص الحکم (تعلیقات: ابوالعلا عفیفی، ج. 2). القاهرة: دار إحیاء الکتب العربیة.
ابن عربی، محیی الدین. (1422). تفسیر ابن عربی (ج. 2). مصحح: عبد الوارث محمد علی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن عربی، محیی الدین. (بیتا). الفتوحات المکیة (ج. 1). بیروت: موسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث.
ابن فارس، ابی الحسن احمد (احمد (1404 قق)، مقاییس اللغه، تحقیق: عبدالسلام هارون، بیجابی جا، مکتب الاعلام الاسلامی،
ایجی، میرسیدشریف (میرسیدشریف (1325 قق)، شرح المواقف، تصحیح: بدرالدین نعسانی، قم، نشرالشریف الرضی، چاپ اول.
تفتازانی، مسعودبن عمر (عمر (1412 قق)، شرح المقاصد، تحقیق: عبدالرحمان عمیره، قم، نشرالشرف الرضی، چاپ اول.
جرجانی، علی بن محمد (بی تا)، التعریفات، تهران، ناصر خسرو.
جوادی آملی، عبدالله (1387 شش)، تفسیر موضوعی قرآن کریم (معاد در قرآن) تحقیق زمانی قمشهایقمشه ای، علی، قم، مرکز نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله. (1390 شش)، تفسیر تسنیم، تحقیق: حسن واعظی محمدی، قم، نشراسراء، چاپ پنجم.
حرعاملی، محمدبن حسن (حسن (1416 قق)، وسائل الشیعه، قم، موسسه آل البیت (البیت (ع)، لاحیاء التراث.
حلّی، ابو منصور جمال الدین، حسن بن یوسف (1416 قق)، کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد، تصحیح حسن زاده آملی، حسن، قم، مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجامعه المدرسین بقم.
حیدری فرد، محمد.، فرقانی، محمد کاظم. (1392). خلود در عذاب از دیدگاه ملاصدرا و ابن عربی. جستارهای فلسفه دین،, 2(4), 39-59.
راغب اصفهانی، ابوالقاسمابوالقاسم حسین بن محمدبن مفضل (مفضل (1388 شش)، المفردات لالفاظ القرآن، ترجمه: مصطفی رحیمی نیا، تهران، نشرسبحان، چاپ دوم.
شاه نظری، جعفر (1385 شش)، تحلیل عقلی جاودانگی در دوزخ (خلود) از منظر ملاصدرا و علامه طباطبایی، فصلنامه علمی پژوهشی انجمن معارف اسلامی، قم، (مقاله).
صدرالدین شیرازی (شیرازی (ملاصدرا)، محمدبن ابراهیم (بی تا)، الشواهد الربوبیه، با حواشی حکیم سبزواری، تصحیح آشتیانی، سید جلال الدین، ستاد انقلاب فرهنگی.
طباطبایی، محمد حسین (1390 قق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
طباطبایی، محمد حسین و خسرو شاهی، هادی. (۱۳۸۷). مجموعه رسائل (طباطبائی). ۳ ج. قم، بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم).
طریحی، فخرالدین (فخرالدین (1375 شش)، مجمع البحرین، تهران، مکتبه المرتضویه، چاپ سوم.
علی دوست، مریم. (1403). نقد و بررسی نظریه ابن عربی در مساله خلود در جهنم از منظر علامه طباطبایی، پایاننامه اصفهان، سطح: سطح 3 سطح 3 رشته: کلام اسلامی، اصفهان، مدرسه علمیه تخصصیامتخصصی ام الائمه «علیها السلام» نجف آباد اصفهان.
فراهیدی، خلیل بن احمد (احمد (1408 قق)، العین، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، الطبعه الاولی.
فیض کاشانی، محمد محسن (محسن (1418 قق)، علم الیقین، تحقیق: محسن بیدار، قم، نشربیدار، چاپچاپ اول.
قاضی عبدالجبار، احمد (احمد (1422 قق)، شرح الاصول الخمسه، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
معراجی، ساره. (1392). بررسی مسئلهمسأله خلود با تکیه بر آراء علامه طباطبایی، ابن عربی، فخررازی و زمخشری، پایاننامه کارشناسی کارشناسیارشد، تهران، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی.
مکارم شیرازی، ناصر (ناصر (1386 شش)، پیام قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ نهم.
نصیرالدین طوسی، محمدبن محمد (محمد (1407 قق)، تجریدالاعتقاد، تحقیق: محمدجوادحسینی جلالی، تهران، مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 561 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 112 |
||