گفتمان سالمندان مبتلا به زوال عقل نوع آلزایمر: پیوستگی محاوره‌ای

1. مقدمه

پیری یا سالخوردگی به فرایند زوال و فقدان نیروهای موجود زنده در گذر زمان اشاره دارد. در خلال پیری، بیماری‌هایی نیز وجود دارند که روند این فرایند را تسریع می‌بخشند و کهولت و زوال را به همراه دیگر علائم پیری، زودتر از معمول به میزبان خود منتقل می‌کنند. یکی از این بیماری‌ها آلزایمر[1] است. آلزایمر نوعی زوال عقل است که سن ابتلای به آن بالای 60 سال است، اما در سال‌های اخیر و به‌دلایل گوناگون، سن ابتلای به آن کاهش و میزان ابتلای به آن افزایش یافته است. . یکی از توانایی­هایی که در سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر[2] دچار اختلال می‌گردد، مربوط به توانایی گفتمانی آنها است که به شیوه­های مختلف مانند نبود پیوستگی[3] و ازدست‌دادن انسجام[4] گفتاری در گفتمان خود را نشان می­دهد. با توجه به نگرانی‌های جوامع مختلف از حالت تشدید­شونده و پیش‌روندۀ این بیماری، دانشمندان و محققان علوم مختلف سعی کرده‌اند هرکدام متناسب با تخصص خود در جهت آگاهی و شناخت بهتر این بیماری روشنگری نمایند. تحقیقات بسیاری دربارۀ اختلالات زبانی در سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر انجام گرفته است که این پژوهش­ها اغلب  پیرامون عناصر واژگانی و معنایی زبان و همچنین، اختلالات نحوی و فقدان حافظه انجام گرفته­اند. با این حال، بررسی جنبۀ گفتمانی زبان که اختلال در آن باعث اختلال در گفتمان این بیماران می‌شود­، چندان موردتوجه زبان‌شناسان قرار نگرفته است. از آنجا ­که تحقیقات در مورد سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر در زبان کُردی بسیار نادر است، انجام چنین پژوهشی در شرایطی که سن ابتلای به آلزایمر کاهش و میزان ابتلای به آن در سال‌های اخیر افزایش ‌یافته، ضرورت می‌یابد. همچنین، تاریخچۀ بررسی گفتمان به دهۀ 50 میلادی بر­می‌گردد. قبل از آن، مطالعات زبان‌شناختی در سطح جمله متمرکز شده بود، اما با گسترش نشانه­شناسی[5]، علوم شناختی، هوش مصنوعی، روان­شناسی و مطالعات ارتباطی، تمرکز از سطح جمله به واحدهای بزرگ‌تر از جمله، همچون گفتمان تغییر یافت. به باور چرنی[6] (1998)، گفتمان انواع مختلفی دارد که شامل توصیفی[7]، روایی[8]، رویه‌ای[9]، اقناعی[10]، تفسیری[11] و محاوره‌ای[12] است. بررسی نوع محاوره‌ای گفتمان یکی از راهکارهای مؤثر به‌منظور تجزیه ‌و تحلیل گفتمان جامعۀ بالینی خاص همچون بیماران سالمند دارای زوال عقل نوع آلزایمر است و می‌تواند اطلاعات ارزشمندی دربارۀ چگونگی تحت‌تأثیر قرار گرفتن توانایی‌های زبانی آنها در اختیار قرار دهد.

ازاین‌رو، پژوهش حاضر به بررسی پیوستگی گفتمان در سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر کُرد­زبان گویش کلهری پرداخته و در صدد است نشان دهد که تا چه میزان در گفتمان این بیماران از پیوستگی استفاده می‌شود؛ در صورت حضور پیوستگی در گفتمان این بیماران، آیا تفاوت معناداری میان کاربرد آن در سالمندان بیمار و سالمندان سالم[13] وجود دارد؛ کدام مورد از انواع دوگانۀ پیوستگی در گفتمان سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر  فراوانی کمتری دارد و جنسیت تا چه اندازه در کاربرد ویژگی پیوستگی در گفتمان سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر نقش دارد.

 

2. پیشینۀ پژوهش

گفتمان ممکن است به‌عنوان نوعی پاره‌گفتار از زبان طبیعی تعریف شود که توالی جملات با تعدادی از ویژگی‌ها را نشان می­دهد. در تحلیل گفتمان، صرف‌نظر از ساختار نحوی و نظم دستوری جملات، یکی از بنیادی‌ترین ویژگی‌های متون گفتمانی، پیوستگی معنایی آنهاست. این پیوستگی که از طریق پیوستگی مفهومی و منطقی میان اجزای گفتمان شکل می‌گیرد، نقش تعیین‌کننده‌ای در تداوم، تولید و درک مؤثر گفتمان ایفا می‌کند. به بیان دیگر، انسجام نه‌تنها فهم گفتمان را برای شنونده یا خواننده تسهیل می‌نماید، بلکه خودِ گوینده را نیز در جهت‌مندی و تداوم ساختار معنایی یاری می‌رساند (van­ Dijk,1980). در گفتار روزمره اغلب پیوستگی و انسجام به‌جای همدیگر به کار می‌روند، امّا از منظر زبان­شناختی، دو مقولۀ مجزا هستند که به ویژگی‌هایی از ساخت گفتمان اشاره دارند. پیوستگی در گفتمان را می‌توان همچون پیوستاری خطی در نظر گرفت که در یک‌طرف آن بیشینۀ پیوستگی در طرف دیگر عدم‌پیوستگی قرار دارد. عدم‌پیوستگی می‌تواند به‌عنوان اختلال در گفتمان تلقی شود و داشتن پیوستگی کافی می‌تواند به‌عنوان ویژگی ساخت گفتمان تلقی گردد (Dijkstra et al., 2004).

گلباز (1386) در پژوهشی با عنوان ویژگی‌های گفتمانی بیماران آلزایمری فارسی‌زبان نشان داد که ضعف عملکرد بیماران مبتلا به آلزایمر به استفاده از عوامل سازندۀ متن، مانند انسجام و پیوستگی مرتبط است. بیماران این پژوهش در به‌کارگیری هر دو نوع پیوستگی فراگیر[14] و پیوستگی موضعی[15] در قیاس با گروه کنترل اختلاف قابل‌توجهی نشان دادند. اختلاف مربوط به پیوستگی فراگیر نسبت به دیگر ویژگی‌های اختلال گفتمان، نقص بیشتری داشت. همچنین، بین نمرات آزمون کوتاه وضعیت ذهنی^[16] و عملکرد بیماران در به‌کارگیری ابزارهای انسجام و پیوستگی در گفتمان رابطۀ مستقیمی وجود داشت و عملکرد بیماران در آزمون‌های ادراکی به‌مراتب بهتر از آزمون‌های تولیدی بود. او در پایان نتیجه می‌گیرد که علت اختلالات عنوان‌شده و انحراف از موضوع اصلی به کاهش دسترسی به منابع شناختی مرتبط است که خود در نتیجۀ کاهش ظرفیت حافظه و اختلال در حافظه ایجاد شده است.

کیم^[17] و همکاران (2019) در پژوهشی با عنوان استفاده از ابزارهای گفتمانی برای نشان دادن تمایز بین بیماران دارای اختلالِ­ شناختی خفیف^[18] در قیاس با  سالمندان نرمال به بررسی گفتمان بیماران دارای اختلال شناختی خفیف و سالمندان سالم پرداخته و نشان دادند که گفتمان افراد با اختلال شناختی خفیف به‌دلیل کاهش حافظۀ معنایی^[19] و عملکرد اجرایی ناکارآمدتر و نامنسجم با افراد سالمند سالم قابل‌قیاس بود و پیوستگی فراگیر و پیوستگی موضعی در گفتمان سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر فراوانی کمتری نسبت به افراد سالمند سالم داشت. همچنین، سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر در خلال گفتمان از مکث‌های طولانی‌تری استفاده می‌کردند که علّت آن نبود توجه و کاهش عملکرد اجرایی آنها بود. بنابراین، بر طبق تحلیل همبستگی این پژوهش، عملکردهای ذهنی نیازمند به انسجام و پیوستگی هستند.

فریور[20] و همکاران (2019) در پژوهشی با عنوان گفتمان روایی در گفتمان بیماران فارسی‌زبان مبتلابه بیماری آلزایمر با استفاده از داستان‌گویی بر اساس تصاویر متوالی و در چارچوب زبان‌شناسی کلان^[21]، انسجام و پیوستگی و در چارچوب زبان‌شناسی خرد^[22]، دشواری نحوی و خطاهای گفتاری را بررسی کردند. نتایج نشان داد که سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر با سطح خفیف از منظر ویژگی‌های زبان‌شناسی کلان نسبت به سالمندان سالم عملکرد ضعیف‌تری داشتند. این در حالی است که ویژگی‌های زبان‌شناسی خرد در مراحل اولیۀ بیماری حفظ می‌شود و پیوستگی فراگیر با حافظۀ فعال^[23] رابطه‌ای مستقیم نشان می‌دهد.

دی لیرا[24] و همکاران (2019) در پژوهشی با عنوان ارزیابی جنبه‌های زبان‌شناسی کلان در گفتمان بیماران سالمند دارای زوال عقل نوع آلزایمر نشان دادند که این افراد عملکرد ضعیف‌تری نسبت به افراد سالمند سالم در چارچوب زبان‌شناسی کلان به‌ویژه پیوستگی فراگیر و حذف ابزارهای انسجامی داشتند. سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر در گزاره‌های محتوامحور[25]، وگزاره‌های ناتمام[26] نیز، عملکرد بدتری داشتند، اما متغیرهای حذف ابزارهای انسجامی و پیوستگی فراگیر تفاوت بسیاری میان سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر و سالمندان سالم نشان داد.

پولینو[27] و همکاران (2018) در پژوهشی با عنوان روابط گفتاری در گفتمان سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر نشان دادند که استفاده از روابط گفتاری به‌عنوان شاخص اندازه‌گیری انسجام و پیوستگی گفتمان بسیار اهمیت دارد. این روابط گفتاری حتی می‌توانند دیگر شاخص‌های زبانی استفاده‌شده در پژوهش­های مربوط به روانشناسی زبان یا زبان‌شناسی بالینی را نیز مشخص کند.

  لای و لین[28] (2014) در پژوهشی با عنوان ویژگی‌های گفتمانی در سالمندان مبتلا به زوال عقل نوع آلزایمر و عادی به بررسی الگوهای گفتمانی بر اساس ویژگی‌های ساخت و اختلال گفتمان پرداخته‌اند. نتایج این پژوهش نشان داد که در گفت‌وگوهای سالمندان مبتلا به زوال عقل نوع آلزایمر، در مقایسه با سالمندان سالم، ویژگی‌های ساخت گفتمان به میزان کمتری تحت‌تأثیر اختلال قرار می‌گیرند تا ویژگی‌های مرتبط با اختلال گفتمان. در گفتمان سالمندان مبتلا به آلزایمر چینی‌زبان تایوان ویژگی‌های ساخت گفتمانی کمتری نسبت به ویژگی‌های اختلال گفتمان وجود دارد و این ویژگی­های اختلال گفتمان هستند که همبستگی بسیار معناداری با شدت زوال عقل نشان می‌دهند، به‌ویژه در مورد بازنگری و پیوستگی فراگیر.

رایت[29] و همکاران (2013) در مورد ارزیابی معیارهای توانایی پیوستگی فراگیر در داستان‌گویی افراد سالمند به پژوهش پرداختند. نتایج نشان داد که اعتبار ساختاری[30]، به‌ویژه اعتبار ظاهری[31] و همگرایی[32]، به‌طور معناداری به‌عنوان معیاری برای پیوستگی فراگیر در داستان‌گویی سالمندان سالم فراوانی بیشتری دارد.

     دایکسترا[33] و همکاران (2004) در پژوهشی با عنوان پیوستگی محاوره‌ای: تحلیل گفتمان سالمندان مبتلا به زوال عقل و سالمندان سالم نشان دادند که بعضی از ویژگی‌های ساخت گفتمان، مانند پیوستگی فراگیر که نیازمند منابع شناختی قوی و ظرفیت حافظۀ دردسترس است نمی‌توانند توسط سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر حفظ شوند، چرا که ظرفیت حافظۀ فعال آنها محدودشده است. به همین دلیل است که وقوع این ویژگی‌ها در سطح اولیه یا مقدماتی روی می‌دهد. از سوی دیگر، فراوانی بالای عبارات تهی[34] و عبارات ناقص در گفتمان سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر می­تواند نشان‌دهندۀ ناتوانی آنها در حفظ و پردازش اطلاعات در نتیجۀ ظرفیت محدودشدۀ حافظه فعال باشد.

 دایکسترا و همکاران (2002) در پژوهشی با عنوان تحلیل گفتمان ساکنان سرای سالمندان مبتلا به زوال عقل نشان دادند که ویژگی‌های سطح گفتمان، مانند پیوستگی فراگیر و تشریح جزئیات موضوع و ویژگی‌های سطح پاره‌گفتار، مانند پیوستگی موضعی و انسجام، هرکدام به روش‌هایی متفاوت متأثر از زوال عقل هستند. این در حالی است ‌که ویژگی‌های سطح پاره‌گفتار در مرحلۀ پایانی زوال عقل و ویژگی‌های سطح گفتمان در مراحل اولیه و میانی مختل می­شوند.

لین و همکاران (1998) در پژوهشی با عنوان پیوستگی و آگاهی­دهندگی گفتمان در دو نوع زوال عقل به بررسی دو نوع زوال عقل عروقی^[35] و آلزایمر در گفتمان سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر پرداختند. نتایج نشان داد که مشکلات کاربردشناختی و وجود اختلال در پیوستگی فراگیر در گفتمان سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر مشهود است، اما در دیگر موارد، عملکرد دو گروه زوال عقل آلزایمر و عروقی مشابه بود. پیوستگی فراگیر و آگاهی­دهندگی در گفتمان سالمندان مبتلا ­به آلزایمر کاهش می‌یابد، ولی این پیوستگی فراگیر است که با اختلال معنایی و مفهومی مرتبط است. بنابراین، با توجه ‌به ارتباط پیوستگی فراگیر در گفتمان به ساختارهای معنایی و مفهومی ژرف‌تر، اختلال معنایی حتی در سطح مقدماتی زوال عقل نیز مشاهده می‌شود. از سوی دیگر، پیوستگی موضعی حتی زمانی که دیگر ویژگی‌های گفتمان از دست می‌روند نیز، حفظ می­شود.

  ریپیچ و تِرِل[36] (1998) در پژوهشی با عنوان الگوهای انسجام و پیوستگی گفتمانی در بیماری آلزایمر نشان دادند که سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر نسبت به گروه سالمندان سالم از واژه‌های بیشتری در مباحث استفاده می‌کنند. سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر در استفاده از ابزارهای انسجامی مناسب در بیشتر مواقع مشابه گروه سالمندان سالم بودند، اما میزان اختلال در انسجام در افراد سالمند دارای زوال عقل نوع آلزایمر دو برابر گروه سالمندان سالم بود. تفاوت میان میزان پیوستگی در گفتمان سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر نسبت به گروه سالمندان سالم معنادار بود.

دربارۀ اختلالات زبانی در سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر  و مفهوم پیوستگی در گفتمان (Huff et al., 1987; Hart, 1988; Heindel et al., 1993; Sebastian et al., 2001) مطالعات بسیاری انجام شده است، امّا انتشار کتاب انسجام در انگلیسی[37] به‌عنوان  گام آغازین در مطالعۀ پیوستگی گفتمان شناخته می‌شود. ون­دایک[38] (1977) پیوستگی را در دو سطح پیوستگی موضعی و پیوستگی فراگیر ارائه نمود. پیوستگی موضعی مربوط به روابط پیوستگی بین گزاره‌های بیان‌شده به‌وسیلۀ ساختار جمله و توالی آن جملات است، درحالی‌که پیوستگی فراگیر ماهیتی کلی‌تر دارد و به درک گفتمان به‌عنوان کلی یکپارچه یا در قالب واحدهای معنایی بزرگ‌تر، مانند بخش‌ها یا موضوعات اصلی، اشاره دارد. به‌بیان‌دیگر، پیوستگی موضعی به‌عنوان یک شاخص به چگونگی ارتباط یک پاره‌گفتار یا جمله با موضوع و یا محتوای پاره‌گفتار بلافصل پیشین اشاره دارد، امّا پیوستگی فراگیر شاخصی است که به چگونگی ارتباط یک پاره‌گفتار با موضوع اصلی اشاره دارد که توسط مشارکین[39] گفتمان در ابتدا شروع ‌شده است. در پیوستگی موضعی، اطلاعات جدید با اطلاعات بلافصل ماقبل آن تلفیق می‌شود، ولی در پیوستگی فراگیر ساختارهای معنایی گفتمان در سطح بالاتری ارائه می‌شود (Glosser & Deser, 1990).

پیوستگی فراگیر نگاهی جامع و کلی­گونه^[40] از تولید گفتار بسط‌یافته به ما می‌دهد، درحالی‌که که پیوستگی موضعی نگاهی جزءگرایانه^[41] ارائه می‌دهد (Agar & Hobbs, 1982). به عبارتی، پیوستگی فراگیر نگاهی کل به جزء دارد، حال آن­که در پیوستگی موضعی رابطۀ جزء به‌ کل مطرح است. در بعضی از مدل‌ها بیشتر بر روی حفظ پیوستگی موضعی تمرکز کرده‌اند، با این استدلال که تا زمانی که پیوستگی موضعی حفظ شود نیاز به حفظ پیوستگی فراگیر نیست، زیرا تحقق آن آسانتر صورت می‌گیرد ( Fletcher & Bloom, 1988؛­Kintsch & van Dijk, 1987). برخی دیگر نیز معتقدند که خوانندگان به‌منظور درک متون مختلف به هر دو نوع پیوستگی فراگیر و موضعی توجه می‌کنند (Albrecht & O'Brien, 1993; Graesser et al., 1994; ­Glenberg & Langston, ­1992; Glenberg et al., 1987; 1992; ).

 

3. تحلیل داده­ها

در این بخش به تبیین و تفسیر اطلاعات حاصل از بررسی گفتمان سالمندان کُردزبان مبتلا به زوال عقل نوع آلزایمر در مقایسه با سالمندان سالم خواهیم پرداخت. در ادامه، ابتدا نمونه‌هایی از گفتمان شفاهی آزمودنی‌ها ارائه شده و بر اساس الگوی پیوستگی لین و همکاران (1998) تحلیل کیفی آنها انجام شده است. این تحلیل‌ها شامل بررسی نمونه‌های برخوردار از پیوستگی موضعی یا فراگیر و نیز، نمونه‌هایی از عدم‌پیوستگی است که از نظر محتوایی و ساختاری ارزیابی می‌گردند. سپس، داده‌های کمّی شامل تعداد واژه‌های تکرارنشده و تعداد پاره‌گفتارها برای هر گروه از نظر آماری بررسی می‌شود.

تحلیل آماری با استفاده از آزمون تی مستقل[42] در نرم‌افزار SPSS نسخه 16 صورت گرفته است تا هرگونه تفاوت معنادار میان دو گروه در استفاده از انواع پیوستگی مشخص شود. در نهایت، نتایج آماری حاصل از سنجش میزان استفاده از پیوستگی فراگیر و موضعی در گفتمان دو گروه سالمندان بررسی شده و یافته‌ها در قالب جداول و نمودارها گزارش می‌شود. این تحلیل‌ها به درک بهتر وضعیت زبان‌شناختی بیماران آلزایمری و تمایز آنها از سالمندان سالم کمک می‌کند. با توجه به نتایج تحقیقات مختلف می‌توان این­چنین فرض کرد که ویژگی پیوستگی در گفتمان سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر کُردزبان نیز بازنمایی می‌شود. همچنین، تفاوت در میزان استفاده از پیوستگی در گفتمان سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر و سالمندان سالم تفاوت معناداری نشان می‌دهد و پیوستگی فراگیر در گفتمان سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر از فراوانی بیشتری برخوردار است. در ذیل نمونه‌ای از انواع پیوستگی با مثال‌هایی از کُردی کلهری ارائه ‌شده است.

 

(1) A: læ    kuræ       kar     kæ-j-d?

for    where     work   do-PRE[43]-2PS[44]

where do you work for?

کجا کار می­کنی؟

         

B: kar          ni-j-æk-æm

Work      NEG[45]-PROG[46]-do-1PS[47]

I don’t work.

کار نمی‌کنم

در مثال (1) در پاسخ به سؤال «کجا کار می­کنی؟»، آزمودنی پاسخ داده است که «کار نمی­کنم». با توجه ‌به اینکه پاسخ ارائه­شده متناسب با سؤال مطرح‌شده است، بنابراین از ویژگی پیوستگی موضعی برخوردار است.

در مثال­های زیر نمونه­هایی از عدم‌پیوستگی موضعی در گفتمان آزمودنی‌ها ارائه شده است.

(2) A: ʧæn     sal–e-d-æ?

How   old-EZ[48]-2PS-Be AL[49]

How old are you?

چندساله هستید؟

       

B: ʧæn   sal.

How old.

چند سال

     

 

 

(3) A: læ   kuræ    hatin-æ                   donja?

In   where   come-PRE PER[50] birth

Where were you born?

کجا به دنیا آمده‌اید؟

  

B: meqdar-iɡ           moʃkəl      daʃt-em.

some-INDEF[51]      problem    have. PAST-1SG

I had some problems.

مقداری مشکل داشتم

        

(4) A: ʃoql-e-d             ʧæ        bi?

Job-EZ-2SG     what    COP.PAST

What was your job?

شغلتان چه بود؟

 

B: bax     miwæ

fruit    garden

باغ میوه

 

(5) A: ʔimru        ʧӕn       ʃӕmӕ-s

today        what      day-COP.PRE

What day is today?

امروز چند شنبه است؟

    

B: ʔimru     ʧeʃt-ig                       nӕ-xward-em-ӕ

today    anything-INDEF       NEG-eat-1SG-PRE PER

I have eaten nothing

امروز چیزی نخورده‌ام.

 

(6) A: ʔægæ     ʧerax-ægæ     sæwz    bu:d               te              ʧ-id?

If           light-DEF[52]      green    be. PAST       you.2SG   go.PRE-2SG

Do you go if the traffic light is green?

اگر چراغ سبز باشد، تو می‌روی؟

 

B: sæwz-e        tæmam?

green-EZ      completely

Completely green

سبز کامل؟

 

 

 

 

 

(7) A: waxt-ig               ʧerax-ægæ    qermez     bu:d             te               ʧӕ          kæ-j-d?

when-INDEF     light-DEF      red           be.PAST      you.2SG    what      do-PRE-2SG

what do you do when the traffic light is red?

وقتی چراغ قرمز باشد، تو چکار می‌کنی؟

 

B: kar-e            xwæ-j               kæ-j

work-EZ      its-3SG            do-PRE

It does its own work.

آن هم کار خودش را انجام می‌دهد.

        

(8) A: ha-jmn-ӕ[53]               kurӕ      ʔӕlan?

BE-1PP[54]-CIRC[55]    where     now

Where are we now?

حالا کجا هستیم؟

   

B: sal-e            pӕnʤa-w    hӕft-ӕ.

Year-EZ     fifty-and      seven-COP.PRE

It’s 57.

سال 57 است

 

(9) A: ʒen         nӕ-xwaz-id-ӕ

wife        NEG-marry-2SG-PRE PER

Didn’t you get married?

ازدواج نکردی؟

 

B: ʔӕra      ki           tӕrif          kӕm?

for        whom    definition   make.1SG

Whom do I explain for?

برای چه کسی تعریف کنم؟

 

)10) A: sat       ʧӕn      wæ     xæw      hӕləs-id?

time    what    from    sleep     get up-2SG

What time do you get up?

ساعت چند از خواب بلند میشی؟

 

B: sat        xas-ig                 daʃt-em.

watch    beautiful-INDEF    have. PAST-1SG

I had a beautiful watch.

ساعت قشنگی داشتم

اگرچه در نمونه­های بالا، فرد بیمار مبتلا ­به آلزایمر، پاسخ صریح و درستی به پرسش­های مطرح­شده نمی­دهد، اما پاسخ وی دقیقاً در راستای پرسش مطرح­شده است و بخشی از پرسش را با خود دارد. به­عبارتی، فرد بیمار گویی تلاش می­کند تا با استفاده از یکی از واژه‌هایی که در پرسش آمده، به سؤال پاسخ دهد و بنابراین، این پاسخ از پیوستگی موضعی برخوردار است.  حال آن­که، در مثال (11) در پاسخ به پرسش «دربارۀ خودت بگو»، آزمودنی از عبارت «در قصرشیرین بزرگ شدم» استفاده کرده است که از ماهیتی کلی‌تر و فراگیرتر برخوردار است، از­این­رو پاسخ «در قصرشیرین بزرگ شدم» برای پرسش «دربارۀ خودت بگو» از پیوستگی فراگیر برخوردار است. در مثال­های زیر نمونه­هایی از عدم‌پیوستگی فراگیر در گفتمان آزمودنی‌ها ارائه شده است.

(11) A: dærbaræ-je    xwæd                bʉ̈ʃ.

about-EZ      yourself-REF[56]     say.PRE.2PS

Say about yourself (introduce yourself)

دربارۀ خودت بگو. (موضوع زندگی است)

          

B: læ   qæsr-e-ʃirin          gæwra             bi-m.

in    Qasr-EZ-ʃirin        grown             become. PAST-1SG

I was grown up in Qasr-e-Shirin.

در قصرشیرین بزرگ شدم

 

 

 

(12) A: ʧæn       sal-e-d-a?

How      old-EZ-mediator phoneme-COP.PRE

How old are you?

چندساله هستید؟

      

B: Je wæxt-æjli                    framuʃi                 te

sometimes-INDEF          forgetfulness        come. PRE. 3PS[57]

Sometimes forgetfulness comes, too.

یک‌وقت‌هایی فراموشی هم می‌آید­

             

(13) A: læ    kuræ     hat-in-æ                         donja?

In    where   come-2PP[58]-PRE PER     birth

Where have you born?

کجا به دنیا آمده‌اید؟

 

B: kord-iʃ             læ     ʔæwra          bi.

Kurd- FP[59]         in        there          be. PAST.3SG

Kurdish people were there.

کردها هم آنجا بودند.

 

 

 

(14) A: ʧæ        ker-d-i?

what      do. PAST-2SG

What did you do?

چکار کردید؟

 

B: ʔiʤu:    bærnamæ-jg                bi

like       Something-INDEF     be. PAST

It was something like that.

این چنین برنامه‌ای بود.

 

(15) A: ʔælan       ʧӕ       kæ-j-d?

now        what     do-PROG.PRE-2SG

What are you doing now?

الان چکار می‌کنید؟

          

B: wӕt-em                    ʔimӕ     lӕ         tӕwan-eman-ӕ

say. PAST-1SG        we       from      power-2PL-be

I said we have ability.

گفتم در توان ما هست.

 

(16) A: ʃoql-e-d             ʧæ        bi?

Job-EZ-2SG     what     COP.PAST

What was your job?

شغلتان چه بود؟

     

B: bedehkar     ni-j-em

owe             NEG-COP-1SG

I don’t owe (to anyone)

بدهکار کسی نیستم

 

(17) A: ʔӕlan    ha-jmn-ӕ                 tӕbӕqæ-j    ʧӕn      ʔi:        saxteman-ӕ?

now      COP-1PL-CIRC      floor-EZ      which   this     apartment-DEF

Which floor of this apartment are we now?

حالا در طبقه چندم این ساختمان هستیم؟

 

    

B: xӕrid-o-feruš        mænzur-e-d-æ?

buying-and-selling   mean-EZ-2SG-COP

Do you mean buying and selling?

منظورت خرید و فروش است؟

                                                    

(18) A: waxt-ig               ʧerax-ægæ    qermez     bud     te               ʧӕ        kæj-d?

when-INDEF     light-DEF      red           be       you.2SG    what    do-2SG

what do you do when the traffic light is red?

وقتی چراغ قرمز باشد، تو چکار می‌کنی؟

B: zejad    dexalӕt      lӕ       kar-æjl-e            mӕrdem       nӕ-kerd-em-ӕ

a lot     interfere      in      affair- PL[60]-EZ       people          NEG-do-1SG-PRE PER

I have not interfaced in people affairs a lot.

در کار مردم زیاد دخالت نکرده­ام.

4. روش­شناسی پژوهش

روش انجام این پژوهشِ کمّی به‌صورت علّی ـ مقایسه­ای[61] بوده که بین دو گروه سالمندان سالم و سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر انجام ‌شده است. این پژوهش در زمستان 98 در سرای سالمندان با حضور روان­شناس و مسئول سرای سالمندان شهر کرمانشاه انجام گرفت. جامعۀ آماری این پژوهش، شامل 20 نفر در دو گروه، 10 نفر سالمند دارای زوال عقل نوع آلزایمر و 10 نفر سالمند سالم بودند. در هر گروه، 5 نفر زن و 5 مرد فاقدتحصیلاتِ کُردزبان و ساکن سرای سالمندان بودند که به‌لحاظ سنی همتاشده بودند. سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر توسط پزشکان، متخصصان و روان‌شناسان سرای سالمندان به‌عنوان افراد دارای این بیماری تشخیص داده‌ شده بودند و در بررسی پرونده­های پزشکی معلوم شد که آنها تحت بررسی‌های مختلف آزمایشگاهی شامل آزمایش­های آنزیم‌های کبد[62]، کلیه[63]، کراتینین[64]، شمارش گلبول‌های قرمز[65]، ویتامین ب­12، ویتامین ب­9، تیروئید[66]، سیفلیس[67]، سی‌تی‌اسکن[68] و ام‌.آر.آی[69]  قرار گرفته بودند. تعدادی از سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر به‌دلیل نداشتن ملاک‌های شمول[70]، مانند سکته، خوردن داروهای خاص، بیماری‌های دیگر، تمایل‌نداشتن به شرکت در گفتگو، داشتن نمرۀ بیشتر از 2 در آزمون تعیین میزان سطح بالینی زوال عقل[71]، ناتوانی در تکلم و شنوایی و تکلم به زبانی غیر از زبان کردی، از جامعۀ آماری پژوهش حذف شدند. اطلاعات جمعیت‌شناختی جامعۀ آماری این پژوهش در جدول 1 آمده است.

 

جدول (1): اطلاعات جمعیت‌شناسی دو گروه سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر و افراد سالم

	سالمندان آلزایمری (10 نفر)	سالمندان سالم  (10 نفر)
مرد	5	5
زن	5	5
میانگین سن	(627/3)60/ 67	(­005/4) 60/67
محدودۀ سنی	75~ 64	75 ~ 63
میانگین نمرات آزمون تعیین میزان سطح کارکرد حافظه	(28/0)   10/1	00

انحراف معیار در داخل پرانتزها نوشته‌ شده است.

4ـ2. ابزار پژوهش (آزمون تعیین میزان سطح کارکرد حافظه)

آزمون تعیین میزان سطح کارکرد حافظه از رایج‌ترین ابزارهایی است که در غربالگری زوال عقل به کار می‌رود. این آزمون اولین­ بار در دانشکدۀ پزشکی واشنگتن در سال 1982 منتشر شد (Hughes et al., 1982). این آزمون از معدود آزمون‌هایی است که به بررسی حافظۀ کوتاه‌مدت و بلندمدت می‌پردازد و قابلیت استفاده در سالمندان باسواد و بی‌سواد را دارد. علاوه‌براین، برای پاسخگویی به این آزمون نیاز به حل مسائل پیچیده نیست. روایی نسخۀ فارسی آزمون تعیین میزان سطح کارکرد حافظه از طریق روایی صوری و محتوایی به شیوۀ کیفی و پایایی[72] آن با محاسبۀ ضریب آلفای کرونباخ[73] 73/0 تأیید شده است  (صادقی و همکاران،1390). بررسی دیگری دقت کلی[74] و نسبت شانس تشخیصی[75] این ابزار را به‌ترتیب 96/0 و بی‌نهایت گزارش کرده‌اند (لطفی و همکاران، ­1395). این آزمون دارای 75 سؤال است که 6 حوزه را شامل می‌شود: حافظه، جهت‌یابی[76]، قضاوت و حل مسأله[77]، امور اجتماعی[78]، خانه و سرگرمی[79] و مراقبت شخصی[80]  که نتایج این آزمون با 5 مقیاس (صفر، نیم، یک، دو و سه) اعلام می‌گردد. صفر نشان‌دهندۀ نبود هرگونه زوال عقل است و نمرات آزمون گروه سالمندان سالم همه صفر بودند. 5/0 به معنای زوال عقل خیلی خفیف، 1 به معنای زوال عقل خفیف، 2 به معنای زوال عقل متوسط و 3 به معنای زوال عقل خیلی شدید است که در این تحقیق، سالمندانِ دارای زوال عقل نوع آلزایمر با نمرات میان 5/0 و 2 انتخاب شدند. البته برای تعیین میزان شدت زوال عقل نوع آلزایمر آزمون‌های دیگری مانند آزمون کوتاه وضعیت ذهنی[81] وجود دارد، اما با توجه ‌به بی‌سوادبودن جامعۀ آماری این پژوهش آزمون تعیین میزان سطح کارکرد حافظه مناسب‌تر بود.

3ـ4. روش اجرا

یکی از روش‌هایی که برای بررسی اختلال شناختی در بیماران سالمند دارای زوال عقل نوع آلزایمر استفاده می‌شود، تحلیل گفتمان آنها است. با این روش می‌توان میزان تأثیر بیماری بر توانایی زبانی را تعیین کرد. بدین‌منظور، نگارندگان به مدت 10 دقیقه از آزمودنی‌ها دربارۀ خانواده­، زندگی­، فعالیت­های روزانه و چگونگی برگزاری مراسم عید نوروز سؤال‌هایی پرسیدند و مصاحبه‌ها را با دستگاه ضبط صدا ثبت کردند. چنانچه زمان پاسخ هر آزمودنی بیشتر از 20 ثانیه طول می‌کشید، سؤال بعدی مطرح می‌گردید. در گام بعدی، مصاحبه‌های آزمودنی­ها آوانگاری و با استفاده از شیوۀ کدگذاری Dijkstra رمزگذاری[82] شدند. سپس، پاره‌گفتارهای کدگذاری‌شده بر اساس دیدگاه لین و همکاران (1998) تجزیه‌ و تحلیل شده و با استفاده از آزمون تی مستقل، در نرم‌افزار­SPSS ، بررسی آماری آنها صورت گرفت.

نگارندگان ضمن ارائۀ پرسشنامۀ پژوهش به ادارۀ کل بهزیستی و دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه رضایت آنها را برای انجام این پژوهش کسب کردند. همچنین، جهت رعایت اصول اخلاقی، نام آزمودنی‌ها و نام سرای سالمندان  مذکور عنوان نشده است. شایان ذکر است که در بخش پیوست، الگوی تحلیل سطح گفتمان مربوط به ساکنان سرای سالمندان و مشارکت‌کنندگان در مصاحبه‌ها، به‌همراه آوانویسی و کدگذاری گفتار در مراحل مختلف زوال عقل (ابتدایی، میانی و پیشرفته) و نیز، نسخۀ کامل آزمون تعیین سطح کارکرد حافظه ارائه شده است.

5. یافته‌ها

بررسی یافته‌ها، تعداد واژه‌های تکرار­نشده و پاره‌گفتارهای تولیدشده توسط آزمودنی‌های این پژوهش را به این صورت نشان داد: درمجموع، به‌ترتیب برای گروه سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر، 1724 واژۀ تکرار­نشده[83] با انحراف معیار 53/36 ± و 772 پاره‌گفتار با انحراف معیار 01/2 ± بود، درحالی‌که این ارقام برای گروه سالمندان سالم 4254 واژۀ تکرار­نشده با انحراف معیار 15/123 ± و 2321 پاره‌گفتار با انحراف معیار 23/6± بود. این داده‌ها نشان می‌دهند که سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر هم پاره‌گفتار و هم واژه‌های تکرار‌نشدۀ کمتری در قیاس با گروه سالمندان سالم تولید کرده‌اند. داده‌های مربوط به پاره‌گفتار و واژه‌های تکرارنشدۀ پژوهش در جدول 2 ارائه ‌شده است.

 

جدول( 2): پاره‌گفتار و واژه‌های تکرار­نشدۀ سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر و سالم

	گروه	تعداد	میانگین	انحراف معیار
NE                                               10  نفر                     21/23                        23/6 پاره­گفتار                                        SDAT   10 نفر                      72/7                         01/2
NE                                                10 نفر                     4/425                      15/123 واژۀ تکرار­نشده                 SDAT                              10 نفر                      4/172                     53/36

 

 

 

 

 

همچنین، یافته‌ها نشان داد که اختلاف معناداری درکاربرد پیوستگی موضعی در گفتمان بین گروه سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر با میانگین 85/59 و انحراف معیار 18/11 ± و گروه سالمندان سالم با میانگین 85/98 و انحراف معیار 86/0 وجود دارد (ارزش پی: 003/0). همچنین، اختلاف معناداری در کاربرد پیوستگی فراگیر در گفتمان بین گروه سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر با میانگین 91/40 و انحراف معیار 93/10 ± و گروه سالمندان سالم با میانگین 84/97 و انحراف معیار 25/1 ± وجود دارد (ارزش پی: 004/0) که اطلاعات مرتبط به آن در جدول 4 ارائه شده است.

جدول (3): پیوستگی موضعی و فراگیر سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر و سالم

پیوستگی	گروه	تعداد	میانگین	انحراف معیار	P
NE                          10 نفر                85/98                         86/0  موضعی                                                                                                              003/0 SDAT                                                  10 نفر               85/59                        18/11
NE                                                        10 نفر               84/97                         25/1  فراگیر                                                                                                                    004/0            SDAT                                      10 نفر                91/40                         93/10

 

6. بحث و نتجه­گیری

پژوهش حاضر نشان داد که پیوستگی به‌عنوان یکی از ویژگی‌های ساخت گفتمان باعث درک گفتمان می‌شود. همان­گونه که بیان شد، پیوستگی دو صورت فراگیر و موضعی دارند که در گفتمان سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر ضعیف می‌شود و به‌عبارتی، بیماران آلزایمری در گفتمان­شان از این ویژگی ساخت گفتمان استفاده نمی­کنند. در این پژوهش، پیوستگی در کُردی کلهری بر اساس نظریۀ لین و همکاران (1998) بررسی شد و نتایج این پژوهش نشان داد که سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر کُردزبان در قیاس با سالمندان سالم واژه‌ها و پاره‌گفتارهای کمتری تولید می‌کنند و گفتمان سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر در قیاس با افراد سالمند سالم کُردزبان، هم به‌لحاظ پیوستگی فراگیر و هم به‌لحاظ پیوستگی موضعی از میزان کمتری برخوردار است. این در حالی است که پیوستگی فراگیر در گفتمان سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر نسبت به پیوستگی موضعی از میزان کمتری برخوردار است. همچنین، نتایج حاکی از آن است که علت اصلی استفاده‌نکردن از هر دو نوع پیوستگی در گفتمان سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر با ضعیف­شدن حافظه در آنها ارتباط مستقیم دارد. در پژوهش حاضر محدودیت‌هایی نیز وجود داشت، از جمله اینکه مدت‌زمان مصاحبه 10 دقیقه بود و در این زمان محدود نمی‌توان موضوعات مختلف را پوشش داد تا به درک جامعی در خصوص ویژگی‌های این افراد دست یافت. از طرفی، در این پژوهش پیوستگی به‌عنوان یکی از ویژگی‌های ساخت گفتمان بررسی شد که می­توان در پژوهش‌های آتی به دیگر ویژگی‌های آن در این گویش پرداخت. شایان ذکر است که نتایج این پژوهش نتایج دیگر پژوهش‌های مشابه را که در زبان‌های مختلف انجام شده تأیید می‌کند. در پایان، نمودار(1) پیوستگی موضعی و فراگیر برای دو گروه سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر و سالمندان سالم را نشان می‌دهد.

 

 

 

نمودار (1): پیوستگی موضعی و فراگیر گروه سالمندان دارای زوال عقل نوع آلزایمر و سالم

 

 

تعارض منافع

تعارض منافع ندارم.

سپاسگزاری

در اینجا لازم می­­دانیم از انجمن آلزایمر و سرای سالمندان کرمانشاه که برای به ثمر­رساندن این پژوهش و یافته­ها و نتایج به‌دست‌آمده با نگارندگان همکاری نمودند، کمال تشکر و قدردانی را داشته باشیم. با امید به اینکه نتایج و یافته‌های این پژوهش بتواند در راستای کمک به این عزیزان و بیماران و پرستاران آنها مفید باشد.

 

[1]. Alzheimer

[2]. senile dementia of the Alzheimer's type

[3]. coherence

[4]. cohesion

[5]. semiotics

[6]. Cherney, L. S.

[7]. descriptive

[8]. narrative

[9]. procedural

[10]. persuasive

[11]. expository

[12]. conversational

[13]. natural elderly

[14]. global coherence

[15]. local coherence

[16]. Mini-Mental State Examination

[17]. Kim, B. S.

[18]. Mild Cognitive Impairment

[19]. Semantic Memory

[20]. Farivar, M.

[21]. macrolingustics

[22]. microlingustics

1. 1. Working Memory

[24]. De Lira, O. J.

[25]. content-related complete proposition

[26]. incomplete proposition

[27]. Paulino, A.

[28]. Lai, Y. & Lin, Y.

[29]. Wright, H. H.

[30]. construct validity

[31]. face validity

[32]. convergent

[33]. Dijkstra, K.

6. empty phrases

[35]. vascular

[36]. Ripich, D. N. & Terrell, B. Y.

[37]. Cohesion in English

[38]. Van Dijk, T.

3. participant

[40]. top-down

[41]. bottom-up

[42]. Independent Samples t-test

[43]. Present

[44]. Second Person Singular

[45]. negative

[46]. progressive

[47]. First Person Singular

[48]. ezafe

[49]. Be Allomorph

[50]. Present Perfect

[51]. indefinite

[52]. definite

[53]./-æ/ در اینجا مخفف فعل «است» و تکواژگونه­ای از آن است که به صورت پیراموقعیتی (circumposition) با فعل ربطی /ha/ آمده است. این وضعیت در کردی کلهری زمانی رخ می­دهد که بعد از فعل ربطی /ha/ ضمیر به­کار رود.

[54]. First Person Plural

[55]. Circumposition

[56]. reflexive

[57]. Third Person Singular

[58]. First Person Plural

[59]. focus particle

[60]. Plural morpheme

[61]. Casual-comparative

[62]. Glutamic-pyruvic transaminase=GPT

[63]. Blood Urea Nitrogen=BUN

[64]. Creatinine

[65]. Complete Blood Count=CBC

[66]. Thyroid Test= TSH

[67]­. Venereal Disease Research Laboratory=VDRL

[68]­. Computed Tomography Scan=CT

[69]. Imagining Magnetic Resonance=MRI

[70]. Inclusion criteria

[71]. Clinical Dementia Rating Scale=CDR

[72]. validity

[73]. Cronbach's alpha coefficient

[74]. Overall accuracy

[75]. Overall odds ratio

[76]. orientation

[77]. judgment and problem solving

[78]. community affairs

[79]. home and hobbies

[80]. personal care

[81]. Mini-Mental State Examination

[82]. coding

[83]. unique words

تعداد مشاهده مقاله: 59

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 30