- ـ السادات مکی، اکرم؛ السادات مکی، زهرا و کشکولیان، اسماعیل (۱۴۰۳). «بررسی مسئولیت ناشی از اعمال هوش مصنوعی در نظام حقوقی ایران». نشریۀ علمی فقه، حقوق و علوم جزا، شمارۀ 32، دورۀ 8، صص ۷۱-۷۹.
- ـ امینی منصور؛ عظیم نسب، راینی احمدرضا و کاظمی ،آذر شهریار (۱۳۹۸) «تحلیل فقهی مبانی مسئولیت مدنی سازمانهای ناظر بر ایمنی محصولات ناشی از ظهور فناوریهای نوین»، فقه س،۲۶، ش ۱ (پیاپی ۹۷)، صص102–81.
- ـ تخشید، زهرا (۱۴۰۰). «مقدمه‌ای بر چالش‌های هوش مصنوعی در حوزه مسئولیت مدنی». حقوق خصوصی، بدون شماره، بدون صفحات.
- ـ حاجی‌اسماعیلی، میلاد (1403). «چالش‌های مسئولیت مدنی هوش مصنوعی در نظام حقوقی ایران؛ با نگاهی به مقررات‌گذاری در اتحادیه اروپا»، دولت و حقوق، سال پنجم، شمارۀ 1، صص 98–
- ـ حسینی، الهام؛ السادات، محمد؛ امیری، مهدی و خیراللهی، محمدعلی (۱۴۰۳). «بررسی فقهی مسئولیت مدنی در فناوری هوش مصنوعی». مجلۀ حقوق خصوصی، شمارۀ 4، دورۀ 6، صص 29-13.
- ـ حکمت‌نیا، محمود؛ محمدی، مرتضی، و واثقی، محسن (1398). «مسئولیت مدنی ناشی از تولید ربات‌های مبتنی‌بر هوش مصنوعی خودمختار»، حقوق اسلامی، شمارۀ 60، صص 273–
- ـ ذاکری‌نیا، حانیه (۱۴۰۲). «ماهیت و مبنای مسئولیت مدنی ناشی از هوش مصنوعی در حقوق ایران و کشورهای اتحادیه اروپا»، مجلۀ حقوق خصوصی،شمارۀ 20، دورۀ ۱، صص 65-50.
- ـ ذاکری‌نیا، حانیه و غلامپور، زهرا (1403). «الگوریتم‌های معقول و متعارف و تقویت نظریۀ قابلیت انتساب مسئولیت مدنی هوش مصنوعی» حقوق فناوریهای نوین، شمارۀ 9 (پاییز و زمستان)، صص 168–
- ـ رجبی، علی (۱۳۹۸). «ضمان در هوش مصنوعی» مطالعات فقه اقتصادی، شمارۀ ۲، دورۀ 10، صص5۵–4۵.
- ـ شهبازی‌نیا، مرتضی، ذوالقدر، محمدجواد. (۱۴۰۳). «امکان‌سنجی اعطای شخصیت حقوقی به هوش مصنوعی: ارائه پیشنهاد سیاستی به مقنن ایرانی»، سیاست علم و فناوری، شمارۀ ۳، دورۀ 17، صص۲4-1۲.
- ـ علی‌پناهی، مهدی؛ نصیران نجف‌آبادی، داوود و شیرانی، محمد (۱۴۰۳). «مسئولیت مدنی ناشی از استفاده هوش مصنوعی در اتحادیه اروپا»، مطالعات فقه اقتصادی، شمارۀ ۵، دورۀ 6، صص 20–
- ـ قیصری اطربی، زهرا؛ شاکری، زهرا و یوسفی صادقلو، امیر (۱۴۰۳). «مسئله اعطای شخصیت حقوقی به هوش مصنوعی»، مجلۀ پژوهش‌های تطبیقی اسلام، شمارۀ مهر ۱۴۰۳، صص 95-80.
- ـ مهتاب‌پور، محمد‌کاظم .(۱۴۰۰). «مبنای مسئولیت مدنی ارائه دهندگان خدمات حرفه‌ای در فقه اسلامی و حقوق ایران با مطالعه تطبیقی نظامهای حقوقی فرانسه و کامن‌لا»، دادگستری، شمارۀ ۱۱۵، دورۀ ۸۵ صص 306 –
- ـ ولی‌پور، علی و اسماعیلی، محسن (۱۴۰۰). «امکان‌سنجی مسئولیت مدنی هوش مصنوعی عمومی ناشی از ایجاد ضرر در حقوق مدنی». فصلنامۀ اندیشه حقوقی معاصر،شمارۀ 2، دورۀ 8، صص 306-285.
ب- منابع لاتین
- Alipour, M.; Nasiran Najafabadi, D.; Shirani, M. (2024). Civil liability arising from the use of artificial intelligence in the European Union. Fiqh Economic Studies Journal, 6(5), 12-20. In Persian
- Al-Sadat Maki, A.; Al-Sadat Maki, Z.; Kashkoulian, E. (2024). A review of the liability resulting from artificial intelligence actions in Iranian legal system. Scientific Journal of Fiqh, Law, and Criminal Sciences, 8(32), 71-79. In Persian
- Amiri, M.; Azim Nasab, R.; Raieni, A.; Kazemi, A. Sh. (2019). Fiqh analysis of the foundations of civil liability of organizations overseeing the safety of products resulting from the emergence of new technologies. Fiqh Journal, 26(1), 81-102. In Persian
- Birhane, A., van Dijk, J., & Pasquale, F. (2024). Debunking Robot Rights Metaphysically, Ethically, and Legally. arXiv. https://arxiv.org/abs/2404.10072
- Bygrave, L. A. (2017). Internet Governance by Contract. Oxford University Press.
- Calo, R. (2021). Artificial Intelligence Policy: A Primer and Roadmap. University of California Law Review, 51(2), 410–415.
- Comin, M. (2015). John Dewey and the welfare state: Towards the history of the development of American democracy. Logos, 25(6), 152–161.
- Dehajiesmaeili, M. (2024). Challenges of civil liability of artificial intelligence in Iranian legal system: A look at regulations in the European Union. Government and Law Journal, 5(1), 81–98. In Persian
- to. (2025). AI legislation and regulation: Navigating the future of artificial intelligence. https://dev.to/siddharthbhalsod/ai-legislation-and-regulation-navigating-the-future-of-artificial-intelligence-4p65 (pp. 4–5)
- Dewey, J. (1926). The Historic Background of Corporate Legal Personality. Yale Law Journal, 35(6), 655–673. https://doi.org/10.2307/788782
- Ebers, M. (2021). Artificial Intelligence and Legal Liability: A European Perspective. In M. Ebers & S. Navas (Eds.), Algorithms and Law (pp. 195–218). Cambridge University Press.
- European Commission. (2023). Proposal for a Regulation laying down harmonized rules on artificial intelligence (Artificial Intelligence Act). Brussels.
- European Parliament. (2020). Report with recommendations to the Commission on a civil liability regime for artificial intelligence (2020/2014(INL)) (pp. 1–25). European Parliament.
- Forrest, K. B. (2024). The Ethics and Challenges of Legal Personhood for AI. Yale Law Journal Forum, 133, 1–10. https://www.yalelawjournal.org/forum/the-ethics-and-challenges-of-legal-personhood-for-ai
- Gabov, A. V., & Khavanova, I. A. (2018). Evolution of robots and the 21st-century law. Tomsk State University Journal, (435), 215–233. https://doi.org/10.17223/15617793/435/28
- Gadzhiev, G. A., & Voynikas, E. A. (2018). Can a robot be a subject of law? (Search for legal forms to regulate the digital economy). Law: Journal of the Higher School of Economics, 4, 24–48. https://doi.org/10.17323/2072-8166.2018.4.24.48
- Gillespie, T. (2022). Artificial Intelligence and Law: Regulatory Challenges. Routledge.
- Gless, S., & Bertolini, A. (2022). Legal personality for artificial intelligence: A comparative perspective. Computer Law & Security Review, 44, 5–10.
- Hekmatnia, M.; Mohammadi, M.; Vateqi, M. (2019). Civil liability resulting from the production of autonomous artificial intelligence-based robots. Islamic Law Journal, 60, 249-273. In Persian
- Hosseini, E.; Al-Sadat, M.; Amiri, M.; Khairallahi, M. A. (2024). Fiqh analysis of civil liability in artificial intelligence technology. Private Law Journal, 6(4), 13-29. In Persian
- Iwai, K. (1999). Legal personality and business law: A new perspective on corporate law. Business and Society Review, 104(3), 253–277.
- (2025). Legal AI concepts: Navigating the future of law & technology. https://keymakr.com/blog/legal-ai-concepts-in-2024-navigating-the-future-of-law-and-technology/ (pp. 2, 4–6)
- Mahtabpour, M. K. (2021). The basis of civil liability of professional service providers in Islamic jurisprudence and Iranian law: A comparative study of French and Common Law systems. Judiciary, 85(115), 285-306. In Persian
- Pagallo, U. (2013). The Laws of Robots: Crimes, Contracts, and Torts. Springer.
- Porter, Z., Ryan, P., Morgan, P., Al-Qaddoumi, J., Twomey, B., McDermid, J., & Habli, I. (2023). Unravelling Responsibility for AI. arXiv. https://arxiv.org/abs/2308.02608
- Qaysari Atarbi, Z.; Shakari, Z.; Yousefi Sadeghlou, A. (2024). The issue of granting legal personality to artificial intelligence. Comparative Islamic Studies Journal, September 2024, 80-95. In Persian
- Rajabi, A. (2019). Warranty in artificial intelligence. Fiqh Economic Studies Journal, 10(2), 45-55. In Persian
- Schulz, W., Helberger, N., & van Drunen, M. (2023). International governance of AI: Current frameworks and challenges. Journal of International Law & Technology, 11(1), 35–40.
- Shahbazi-Nia, M.; Dolghadr, M. J. (2024). Feasibility of granting legal personality to artificial intelligence: A policy suggestion for the Iranian legislator. Science and Technology Policy, 17(3), 12-24. In Persian
- Springer, S. N. (2023). Hybrid theory of corporate legal personhood and its application to artificial intelligence. SN Social Sciences, 3(78), 1–13. https://link.springer.com/article/10.1007/s43545-023-00667-x.
- Stokes, S. (2021). Digital Copyright: Law and Practice (5th ed.). Hart Publishing.
- Takhshid, Z. (2021). Introduction to challenges of artificial intelligence in civil liability. Private Law Journal. In Persian
- Turing, A. M. (1950). Computing machinery and intelligence. Mind, 59(236), 433–460. https://doi.org/10.1093/mind/LIX.236.433
- Turing, A. M. (1951). *Can Digital Computers Think?* BBC Radio Broadcast, 15 May 1951.
- UN System Chief Executives Board for Coordination. (2021). Principles on the Ethical Use of Artificial Intelligence. New York.
- Valipour, A.; Esmaeili, M. (2021). Feasibility of general civil liability for artificial intelligence arising from harm in civil law. Contemporary Legal Thought Quarterly, 8(2), 285-306. In Persian
- Valvoda, J., Thompson, A., Cotterell, R., & Teufel, S. (2023). The Ethics of Automating Legal Actors. arXiv. https://arxiv.org/abs/2312.00584
- Vasiliev, V., & Ibragimov, A. (2019). Liability of artificial intelligence in the age of robotics. Journal of Digital Law, 21(4), 234–246.
- Voynikas, E. (2020). Legal regulation of robotics and artificial intelligence in the European Union. Russian-Asian Legal Journal, 1, 50–54.
- Wachter, S., Mittelstadt, B., & Floridi, L. (2017). Transparent, explainable, and accountable AI for robotics. Science Robotics, 2 (6), eaap6962.
- Ward, F. R. (2025). Towards a Theory of AI Personhood. arXiv. https://arxiv.org/abs/2501.13533
- Whittlestone, J., Nyrup, R., Alexandrova, A., Dihal, K., & Cave, S. (2019). The Role and Limits of Principles in AI Ethics: Towards a Focus on Tensions. In *Proceedings of the AAAI/ACM Conference on AI, Ethics, and Society (pp. 76–82).
- Zakerinia, H. (2023). Nature and basis of civil liability arising from artificial intelligence in Iran and European Union countries. Private Law Journal, 1(20), 50-65. In Persian
- Zakerinia, H.; Gholampour, Z. (2024). Reasonable and conventional algorithms and strengthening the theory of attribution of civil liability to artificial intelligence. New Technologies Law Journal, 9(Autumn and Winter), 156-168. In Persian
|
