| تعداد نشریات | 61 |
| تعداد شمارهها | 2,213 |
| تعداد مقالات | 18,002 |
| تعداد مشاهده مقاله | 55,457,171 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 28,951,750 |
تحول مفهوم قدرت در نگاه فقهای شیعه از مشروعیتزدایی تا مشروعیتسازی | ||
| دولت پژوهی | ||
| مقاله 8، دوره 11، شماره 42، تیر 1404 | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22054/tssq.2023.66920.1234 | ||
| نویسندگان | ||
| محمد رضا ویژه1؛ علی استیری* 2 | ||
| 1دانشیار حقوق عمومی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران | ||
| 2دکتری حقوق عمومی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| جدالهای تاریخی در خصوص قدرت سیاسی بعد از پیامبر و برآمدن اختلافات شدید بین مسلمانان و موضع شیعه بر لزوم تعیین حاکم سیاسی از سوی خدا و در اقلیت بودن این تفکر، باعث شکلگیری رویکردی عموماً مشروعیت زدا بین فقهای شیعه گردید. در زمان حضور، شیعیان امام حاضر را تنها شخص واجد شرایط تصدی قدرت سیاسی میدانستند. با توجه به اقتضائات نوپدید، چنین رویکردی در زمان غیبت نیاز به بازخوانی داشت. اولین تحولات با تغییر فتاوای فقها آغاز شد و با تکوین نظریه ولایت عامه، تلاشهایی برای سهولت زندگی شیعیان شکل گرفت و تا به قدرت رسیدن سلاطین شیعه تداوم یافت. با تشکیل اولین کانونهای قدرت شیعی، نقشآفرینی فقها پررنگتر شد. چنین تطوری نقطه عطفی در جریان تحول نظریات سیاسی و کلامی فقها و ایجاد فضایی برای اجرایی کردن اندیشههای کلامی و فقهی است. نظریه قدرت سیاسی در شیعه نتیجه قرنها جدال اندیشه فقها بوده است . اندیشه فقهای شیعه قابل تقسیم به دو مرحله مشروعیت زدایی از قدرت عرفی سیاسی و مشروعیت سازی است. با تدقیق در تغییراتی که در فتاوای فقهای شیعه تحقق یافته است، سیر تکوین آن مورد بررسی قرار میگیرد و فرایند گذر از مشروعیت زدایی تا مشروعیت سازی، مستند به اسناد دست اول صورتبندی میشود. عبور از نوعی گرایش نظری با محوریت عدم اهتمام به قدرت سیاسی عرفی و فقدان نظریه منسجم در مورد آن به سمت وضعیتی که موضوع قدرت مذکور به مسئلهای نظری و مورد اهتمام فقهای شیعی تغییر ماهیت داده است، ذیل دو مفهوم اصلی مشروعیت زدا و مشروعیت زا مورد بررسی قرار میگیرد. | ||
| کلیدواژهها | ||
| فقها؛ مشروعیت؛ فقه سیاسی؛ حکومت؛ عرفی | ||
| مراجع | ||
|
فارسی
اکبری، کمال.(1392). فقه سیاسی و جمهوری اسلامی ایران. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
الگار، حامد. (1369). دین و دولت در ایران. ترجمه ابوالقاسم سری. تهران: توس.
راوندی، مرتضی. (1382). تاریخ اجتماعی ایران. تهران: انتشارات نگاه.
جزرى، ابن اثیر. (1371). تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران. ترجمه عباس خلیلى، ابوالقاسم حالت. تهران: مؤسسه مطبوعات علمى.
جعفریان، رسول. (1423 ه ق). دوازده رسالۀ فقهى دربارۀ نماز جمعه. قم: مؤسسه انصاریان.
خمینى، سیدروحاللّه موسوى. (1423 ه ق). ولایتفقیه (امام خمینى). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره.
شمسالدین، محمدمهدی. (1375). نظام حکومت و مدیریت در اسلام. ترجمه سید مرتضی آیتالله زاده شیرازی. تهران: دانشگاه تهران.
شیولر، برتولدا. (1373). تاریخ ایران در قرون نخست اسلامی. چاپ چهارم، ترجمه جواد افلاطونی و مریم میراحمدی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
طباطبایی فر، سید محسن. (1395). وجوه فقهی نقش مردم در حکومت. تهران: نشر نی.
طباطبایی فر، سید محسن. (1394). نظام سلطانی از دیدگاه اندیشه سیاسی شیعه. تهران: نشر نی
فیرحی، داود. (1386). قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام. تهران: نشر نی.
مکدرموت، مارتین. (1372). اندیشه کلامی شیخ مفید. ترجمه احمد آرام. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
موسویان، سید ابوالفضل. (1395). مبانی مردمسالاری دینی. قم: دانشگاه مفید.
میراحمدی، منصور. (1393). سلام و دمکراسی مشورتی. تهران: نشر نی.
نائینی، میرزا محمدحسین. (1393). تنبیه الامه و تنزیه المله. قم: بوستان کتاب.
الف) عربی
اردبیلى، احمد بن محمد. (1408 ه ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
بحر العلوم، محمد بن محمدتقی. (1403 ه ق). بلغة الفقیه. تهران: منشورات مکتبة الصادق.
بغدادى، مفید، محمد بن محمد بن نعمان عکبرى. (1413ه ق). المقنعة (للشیخ المفید). قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید.
بغدادی، مفید، محمد بن محمد بن النعمان عکبری. (1413 ه ق). نکت الاعتقادیه. قم: الموتمر العاملی اللشیخ المفید.
حکیم، سید محسن طباطبایى. (1416 ه ق). مستمسک العروة الوثقى. قم: مؤسسة دار التفسیر.
حلبى، ابو الصلاح، تقى الدین بن نجمالدین. (1403 ه ق). الکافی فی الفقه. اصفهان: کتابخانه عمومى امام امیرالمؤمنین علیهالسلام.
حلبى، ابن ابى المجد، على بن حسن. (1414 ه ق). إشارة السبق إلى معرفة الحق. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حلی، محقق، نجمالدین، جعفر بن حسن. (1408 ه ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
حلی، محقق، نجمالدین، جعفر بن حسن. (1418 ه ق). المختصر النافع فی فقه الإمامیة. قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة.
حلی، فخر المحققین، محمد بن حسن بن یوسف. (1387 ه ق). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
حلی، ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد. (1410 ه ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حلی، یحیى بن سعید. (1405 ه ق). الجامع للشرائع. قم: مؤسسة سید الشهداء العلمیة.
حلی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (1420 ه ق). تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة (ط - الحدیثة). قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.
حلی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (بیتا). تحریرالأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة (ط - القدیمة). مشهد: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
حلی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (1419 ه ق). نهایة الإحکام فی معرفة الأحکام. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
حلی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (1414 ه ق). تذکرة الفقهاء (ط - الحدیثة).قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
حلی، مقداد بن عبد اللّه سیورى. (1425). کنز العرفان فی فقه القرآن. قم: انتشارات مرتضوى.
خراسانی (آخوند)، محمدکاظم. (1426 ه ق). کافیه الاصول. قم: موسسه انتشارات اسلامی.
دیلمى، سلاّر، حمزة بن عبدالعزیز. (1404 ه ق). المراسم العلویة و الأحکام النبویة قم: منشورات الحرمین.
رحمان ستایش، محمدکاظم. (1425 ه ق). رسائل فی ولایةالفقیه. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
سبزوارى، محقق، محمدباقر بن محمد مؤمن. (1423 ه ق). کفایة الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
سبزوارى، محقق، محمدباقر بن محمد مؤمن. (1247 ه ق). ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
شریف مرتضى، على بن حسین موسوى. (1405 ه ق). رسائل الشریف المرتضى. قم: دار القرآن الکریم.
شریف مرتضى، على بن حسین موسوى. (1387 ه ق). جمل العلم و العمل. نجف اشرف. مطبعة الآداب، نجف اشرف.
طبرسى، احمد بن على. (1403 ه ق). الاحتجاج . مشهد: نشر مرتضى.
صدر، سید محمدباقر. (بی تا). خلافه الانسان وشهاده الانبیا. تهران: موسسه البعثه.
صدر، سیدمحمدباقر. (1399 ه ق). لمحه فقهیه تمهدیه عن مشروع دستورالجمهوریه الاسلامیه فی ایران. قم: مطبعه الخیام.
طرابلسى، ابن براج، قاضى، عبدالعزیز. (1406 ه ق). المهذب (لابن البراج) قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طوسى، ابوجعفر، محمد بن حسن. (1400 ه ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى. بیروت: دار الکتاب العربی.
طوسى، ابوجعفر، محمد بن حسن. (1387 ه ق). المبسوط فی فقه الإمامیة. تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
طوسی، ابوجعفر، محمد بن حسن. (1406 ه ق). الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد. بیروت: دار الاضوا.
طوسی، ابوجعفر، محمد بن حسن. (1375 ه ش). الاقصاد الهادی الی طریق الارشاد. تهران: انتشارات کتاب خانه.
طوسى، محمد بن على بن حمزه. (1408 ه ق). الوسیلة إلى نیل الفضیلة. قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
مظفر، محمدرضا. (1422 ه ق). اصول الفقه فی مباحث الفاظ و الملازمات العقلیه و مباحث الحجه و الاصول العملیه. به تصحیح عباسیعلی زارعی سبزواری، قم: بوستان کتاب.
منسوب به امام رضا، على بن موسى علیهم السلام. (1406 ه ق). الفقه - فقه الرضا . مشهد: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
قطیفى، ابراهیم بن سلیمان. (1413ه ق). السراج الوهاج. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
قمى، صدوق، محمد بن على بن بابویه. (1413 ه ق). من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
قمى، صدوق، محمّد بن على بن بابویه. (1368 ه ق). علل الشرائع. قم: کتابفروشى داورى.
عاملى، بهاءالدین، محمد بن حسین و ساوجى، نظام بن حسین. (1429 ه ق ) جامع عباسى و تکمیل آن (محشی، ط - جدید). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
عاملى، شهید اول، محمد بن مکى. (1417 ه ق). الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
عاملى، شهید اول، محمد بن مکى. (1412 ه ق). البیان. قم: محقق.
عاملى، شهید اول، محمد بن مکى. (1410 ه ق). اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة. بیروت: دار التراث - الدار الإسلامیة.
عاملى، شهید ثانى، زینالدین بن على. (1413 ه ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. قم : مؤسسة المعارف الإسلامیة.
عاملى، کرکى، محقق ثانى، على بن حسین. (1414 ه ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
عاملى، کرکى، محقق ثانى، على بن حسین. (1413 ه ق). رسالة قاطعة اللجاج فی تحقیق حل الخراج. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
عاملى، کرکى، محقق ثانى، على بن حسین. (1409 ه ق). رسائل المحقق الکرکی. قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى و دفتر نشر اسلامى.
کاشانى، فیض، محمد محسن ابن شاه مرتضى. (بیتا). مفاتیح الشرائع. قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
کلینى، ابو جعفر، محمد بن یعقوب. (1407 ه ق). الکافی (ط - الإسلامیة). تهران: دار الکتب الإسلامیه.
نجفى، کاشف الغطا، جعفر بن خضر مالکى. (1422 ه ق). کشف الغطا عن مبهمات الشریعة الغراء (ط - الحدیثة). قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
نجفى، کاشف الغطا، جعفر بن خضر مالکى. (بیتا). کشف الغطا عن مبهمات الشریعة الغراء (ط - القدیمة). اصفهان: انتشارات مهدوى.
نجفى، صاحب الجواهر، محمدحسن. (1404 ه ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نراقى، مولى احمد بن محمدمهدی. (1422 ه ق ). رسائل ومسائل (للنراقی). قم: کنگره نراقیین ملامهدى و ملااحمد.
نراقى، مولى احمد بن محمدمهدی. (1417 ه ق). عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
نورى، محدث، میرزا حسین. (1408 ه ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. بیروت: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
Translated References into English
(B) Arabic-language Sources
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 499 |
||