تسخیر سفارت ایالات متحده در تهران توسط دانشجویان انقلابی و گروگانگیری دیپلماتهای
آن کشور نقطه عطفی را در روابط ایران و آمریکا پس از جنگ دوم جهانی رقم زد. ایـران کـه
مهمترین متحد رهبر بلوک سرمایهداری در آن زمان بود، با شعار » نه شرقی و نـه غربـی « از دو
بلوک عمده تبرّی جست و از حوزهی نفوذ آمریکـا خـارج شـده بـود. در ایـن شـرایط، تسـخیر
سفارت آمریکا در تهران منجر به صدور دستور اجرایی 12170ریاست جمهوری آمریکا شد؛ که
واردات نفت از ایران را ممنوع، داراییهای ایران در ایالات متحده را که حدود 12میلیارد دلار
میشد توقیف، و مسافرت اتباع ایرانی و آمریکایی را بین دو کشور ممنوع میکرد). (Noi, 2005:80
این روند تا تصویب قانون داماتو و گنجاندن ایران در قانون تحریم نفت لیبی در سال 1995ادامه
یافت؛ تا دستورالعمل اجرایی » 12959کلینتون« مبنی بر قطع هرگونه فعالیت تجـاری و سـرمایه-
گـذاری در ایـران را بـه دنبـال آورد. ایـن نخسـتین بـاری کـه بـود کـه شـرکتهـا و اشـخاص
غیرآمریکایی )که با ایران تجارت میکردند( نیز شامل تحریمها میشدند. اتحادیهی اروپا بـرای
حفظ منافع تجارت با ایران، مقررات مسدودسازی قانون داماتو را به تصویب رساند و شکایتش را
از این اقدام آمریکا به سازمان تجارت جهانی برد و آمریکا را مجبور به عقبنشینی کرد)علیخانی،
.(240-157 :1386با این حال، ایالات متحده میکوشید تا تحریمهای هدفمندی را علیه بخش نفت
و گاز، و نهادهایی که درگیر کنترل، سرمایهگذاری و تـأمین فنـاوری و مـواد لازم بـرای برنامـه
هستهای ایران بودند، اعمال کند) .( Cohen, Phillips, and Graham, 2011: 12با اوجگیری مناقشه بر سر
برنامهی هستهای ایران، اتحادیهی اروپا نیز همگام با ایالات متحده دست به تحریمهای گستردهای
علیه ایران زد و فشارهای اقتصادی بر کشور بیشتر شد، اما تحریمهای صورتگرفته که با هـدف
تحلیل محتوای کمی و کیفی مواضع ضدغربی مقام معظّم رهبری 133
تغییر رفتار رهبران ایران صورت میگرفت، تأثیری در مواضـع آنهـا نسـبت بـه غـرب نداشـت و
جمهوری اسلامی ایران کماکان در مسیر اعلامیش حرکت کرد.
با توجه به برخی از ضعفها و ناکارآمدیهای داخلی اقتصاد کشورمان، با تصـویب تحـریم
بانک مرکزی ایران توسط کنگرهی آمریکا و امضای فرمان اجرایی آن توسط » بـاراک اوبامـا «
در یازدهم دیماه سال - 1390که مکمل تحریمهای قبلی، به خصوص تحـریم نفـت کشـورمان
که در حدود شش ماه پیشتر از آن صورت گرفته بود، شد- شاهد افـزایش صـعودی قیمـت ارز
در بازار ایران، سقوط ارزش ریال و دشواری بیسابقهای برای انجـام تبـادلات مـالی بـینالمللـی
بودیم، که خسارت عمدهای را بر پیکر اقتصاد کشور وارد کرد و تورم کمسابقهای را بـه همـراه
آورد. بر اساس آمارهای رسمی، رشد تورم از آذر 1390تا دی ماه ،1391از حدود کمتر از 21
درصد به نزدیک 30درصد رسید)جامعهی خبری تحلیلی الف، 6فروردین (1392و)سایت خبری تحلیلی
فرارو، 20بهمن .(1391
با عنایت به این که یکی از مهمترین دلایـل اعمـال تحـریم علیـه جمهـوری اسـلامی ایـران،
واداشتن آن به عدول از مواضع و عملکرد قبلی اسـت؛ ایـن پـژوهش در نظـر دارد تـا ببینـد آیـا
آمریکاییها در این مسیر موفق شدهاند یا خیر؟ بنابراین فرضیهی اصلی تحقیق حاضر برای پاسخ
به این پرسش که "آیا تحریم بانک مرکزی ایران توسط دولت آمریکا منجر بـه تعـدیل مواضـع
مقام معظم رهبری در قبال غرب شده است؟"، این اسـت کـه "مواضـع ضـد غربـی مقـام معظـم
رهبری با افزایش تحریمها، نه تنها کاهش نیافته، بلکه افزایش نیز یافته است."
برای آزمون این فرضیه؛ در ابتدا بیانات ایشان از تاریخ 1390/1/1تا 1391/9/13که مشـتمل
بر 116متن سخنرانی میشد، مـورد مطالعـه قـرار گرفـت، سـپس از میـان آنهـا، سـی مـتن بـرای
استخراج کدها و کلیدواژههای شاخصهای پژوهش انتخـاب گردیـد، کـه در نهایـت بیسـت و
چهار سخنرانی، که بیشتر در خصوص مسائل مرتبط با سیاست خارجی بودند، انتخاب شدند. بـر
این اساس، سه شاخص شامل سخنرانی علیه غرب )آمریکا و اروپا(، پافشاری بر پیشبرد برنامـهی
هستهای و مقاومت در برابر تحریمها بهعنوان شاخصهای مواضع ضد غربی مقام معظـم رهبـری
در نظر گرفته شده است. بـرای هـر یـک از ایـن شـاخصهـا نیـز کـدهـایی از فرمایشـات ایشـان
استخراج گردید تا بیست و چهار سخنرانی ایشان مورد تحلیل محتوای کمی و کیفی قرار گیرد.
در این راستا، لازم به ذکر است که پژوهش پیشرو به هیچ وجه به تحلیـل گفتمـان مواضـع
رهبری در قبال غرب نمیپردازد. از اینرو صرفنظر از اینکه در انتهای این پژوهش کمی، چـه
134فصلنامه پژوهشهای راهبردی سیاست، سال دوم، شماره ،5تابستان 92
نتیجهای بهدست آید، نمیبایست افزایش و یا کاهش مواضع ضدغربی ایشان را در قبال غرب به
معنای تغییر در اصول مواضع ایشان تفسیر نمود. زیرا که بررسی اصول مواضع ایشان نیاز به انجام
یک تحقیق مستقل دارد.
الف(تحلیل محتوای کمی بیانات رهبری
حضرت آیت ا.. خامنهای رهبر معظم انقلاب اسلامی در بیانات عمومی خود معمولاً با توجه بـه
تحولات مهم سیاسی و اجتماعی و همینطور با عنایت به موقعیت جغرافیایی ایـراد سـخنرانی یـا
ترکیب شرکت کنندگان، مواضعی را اتخاذ مینمایند. در حوزهی سیاست خارجی، با توجـه بـه
عدم پذیرش برخی هنجارهای نظام بینالملل توسط نظام جمهوری اسلامی و همینطور هژمونی
ایالات متحده در این نظام، بخشی از سخنرانیهای رهبر جمهوری اسلامی به موضعگیـری علیـه
آمریکا و اقدامات آن در نقـاط گونـاگون جهـان، بـه خصـوص در خاورمیانـه و در قبـال ایـران
اختصاص دارد. همچنین با توجه به همپیمانی برخی کشورهای اروپـایی و رژیـم صهیونیسـتی بـا
آمریکا، دامنهی این موضعگیریها به کشورهای یاد شده نیز کشیده مـیشـود. تعهـد جمهـوری
اسلامی به حمایت از آرمـان فلسـطین و پشـتیبانی از بیـداری اسـلامی در سـرزمینهـای عربـی و
همینطور مسأله تحریمها و منازعه هستهای ایران و غرب بخـش دیگـری از مضـمون همیشـگی
سخنرانیهای ایشان در حوزهی سیاست خارجی را به خود اختصاص میدهد.
اگرچه این موضوعات به طور همیشگی در سخنرانیهای حضرت آیـت ا... خامنـهای مـورد
توجه قرار گرفتهاند، اما تشدید تحریمهای اقتصادی بر ضد ایران و بهطور مشخص آغاز تحـریم
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران از سوی ایالات متحـده در تـاریخ یـازدهم دی مـاه 1391
باعث تشدید توجه به برخی از آنها و کاهش توجه به تعداد دیگری از آنها در بیانـات معظـم لـه
شده است، که مقایسه آماری کلید واژههای موجود نشان دهندهی این امر است.
تحلیل محتوای کمی بر روی دوازده سخنرانی آیت ا... خامنهای قبل از آغـاز تحـریم بانـک
مرکزی و همینطور دوازده سخنرانی دیگر که بعد از این سـخنرانی صـورت گرفتـهانـد، 1نشـان
میدهد که اگر سه محور شامل "موضعگیری علیه غرب )آمریکا و اروپا("،"پافشاری بر پیشبرد
.1فهرست این سخنرانیها به همراه لینک مستقیمشان به پایگاه اطلاعرسانی دفتر مقام معظم رهبری در
قسمت منابع درج شده است. باید توجه داشت در این دو بازه زمانی تنها سخنرانیهایی انتخاب شدهاند که
در آنها به طور گسترده به موضوعات سیاست خارجی پرداخته شده و تمرکز تنها بر روی یک سوژهی
خاص سیاست خارجی نبوده است.
تحلیل محتوای کمی و کیفی مواضع ضدغربی مقام معظّم رهبری 135
برنامهی هستهای" و "مقاومت در برابر تحریمها" را به عنوان شاخصهای مواضع ضدغربی مقام
معظم رهبری در سخنرانیهایشان در نظر بگیریم و برای هر یک کلید واژه هایی به شرح زیـر را
برگزینیم، میتوان با شمارش هر یک از کلید واژهها در سخنرانیهای مختلـف و مقایسـه میـزان
کاربرد آنها در دو مقطع قبل و بعد از آغاز تحـریم در مـورد تغییـرات مواضـع ضـد غربـی مقـام
معظم رهبری در بعد کمی قضاوت کرد.
جدول » «1شاخصها و کلیدواژههای هر شاخص
شاخص کلید واژهها
موضعگیری علیه غرب )آمریکا، اروپا( استکبار)مستکبر(،دشمن، غرب، ستیز، ایالات متحده
)آمریکا(،اروپا
پافشاری بر پیشبرد برنامهی هستهای سلاح اتمی، اورانیوم، هستهای، چرخهی سوخت،
غنیسازی
مقاومت در برابر تحریمها تحریم
در جدول زیر مجموع بهکارگیری این کلیدواژهها در سخنرانیهای مقـام معظـم رهبـری در
دو مقطع قبل و بعد از آغاز تحریمهای بانک مرکزی با یکدیگر مقایسه شدهاند.
جدول »«2کلیدواژههای شاخص موضعگیری علیه غرب )آمریکا و اروپا(
مجموع به کارگیری
کلید واژه قبل از تحریم بانک مرکزی بانک مرکزی بعد از تحریم
استکبار )مستکبر( 29 38
195 130 دشمن
42 48 غرب
ستیز 2 0
ایالات متحده )آمریکا( 157 125
اروپا 21 16
446 367 مجموع
136فصلنامه پژوهشهای راهبردی سیاست، سال دوم، شماره ،5تابستان 92
چنانکه مشاهده میشود تعداد کلید واژههای شاخص موضعگیـری علیـه غـرب )آمریکـا و
اروپا( بعد از تحریم بانک مرکزی افزایش یافته است و با توجـه بـه نگـاه منفـی نظـام جمهـوری
اسلامی در قبال غرب و به خصوص آمریکا، این افزایش به معنای تشدید موضعگیریهای رهبر
معظم انقلاب علیه غرب است.
جدول »«3کلید واژههای شاخص پافشاری بر پیشبرد برنامهی هستهای
مجموع به کارگیری
کلید واژه
قبل از تحریم بانک
مرکزی
بعد از تحریم بانک
مرکزی
سلاح اتمی
اورانیوم
هستهای
چرخه سوخت
غنی سازی
0
1
7
0
1
2
5
36
5
0
مجموع 48 9
چنانکه مشاهده میشود کاربرد کلیدواژههای مربوط به شاخص پافشاری بـر پیشـبرد برنامـه
هستهای پس از آغاز تحریم بانک مرکزی جمهوری اسلامی افزایش چشمگیری داشـته اسـت و
توجه و تأکید مقام معظم رهبری بر این مسأله بیش از پنج برابر شده است.
جدول »«4کلیدواژههای شاخص مقاومت در برابر تحریمها
مجموع به کارگیری
کلیدواژه
قبل از تحریم بانک
مرکزی
بعد از تحریم بانک
مرکزی
تحریم 46 37
چنانکه مشاهده میشود کاربرد کلیدواژه مربوط به شاخص مقاومت در برابر تحـریمهـا نیـز
پس از تحریم بانک مرکزی افزایش یافته است.
در مجموع تحلیل محتوای کمی بیانات مقام معظم رهبـری قبـل و بعـد از آغـاز تحـریمهـای
بانک مرکزی نشان میدهد که معظمله، موضعگیری علیه غرب، در حمایت از پیشـبرد برنامـهی
تحلیل محتوای کمی و کیفی مواضع ضدغربی مقام معظّم رهبری 137
هستهای ایران – که هدف عمده تحریمها همین مـورد اسـت- و در زمینـهی مقاومـت در برابـر
تحریم را افزایش دادهاند.
ب( تحلیل محتوای کیفی بیانات رهبری قبل از آغاز تحریم بانک مرکزی
براساس فرضیهی این پژوهش، بررسی و تحلیل محتوای کیفی بیانات رهبری قبل و بعد از آغـاز
تحریم بانک مرکزی نشانگر آن است که امضای فرمان این تحریم توسط » باراک اوباما « رئیس
جمهور آمریکا باعث افزایش مواضع ضدغربی مقام معظم رهبری شده است. بدین منظور ابتدا به
تحلیل محتوای کیفی دوازده سخنرانی منتخب ایشان قبل از آغاز تحریم بانک مرکزی و استخراج
مباحث می پردازیم. سپس دوازده سخنرانی منتخب ایشان پـس از آغـاز تحـریم بانـک مرکـزی
تحلیل محتوا شده و با مقایسهی نتایج به دست آمده، جمعبندی و نتیجهگیری به عمل میآید.
-1تحلیل محتوای کیفی موضعگیریهای رهبری قبل از آغاز تحریم بانک مرکزی علیه غرب
تا قبل از آغاز تحریم بانک مرکزی جمهوری اسلامی توسط آمریکا، بیانات رهبری در ضـدیت
با غرب و در ارتباط با جمهوری اسلامی و شرایط داخلی و بینالمللی آن حـول محورهـای زیـر
متمرکز بود:
اول- کشور علیرغم توطئههای دشمن به علت حمایت مردمی با سرعت در حال پیشرفت است
آیت ا... خامنه ای بر این باور هستند که کشور باوجود همـهی توطئـههـا، فشـارها و طمـعورزی
دشمنان و از جمله آمریکا به علت حمایت و حضور مـردم در حـال پیشـرفت سـریع و پرشـتاب
است و دشمن که نتوانسته از این روند جلوگیری کند، مجبور به عقبنشینی شده است. در واقع
ایشان سرمایه مردمی و پشتیبانی عمومی از نظام جمهوری اسـلامی را کـه باعـث حرکـت رو بـه
جلوی کشور شده، عامل اصلی تحریمها میدانند:
»ما وقتی حرکت عظیم ملّت ایران را از آغاز این انقلاب ... تا امروز مشاهده مـیکنـیم، مـی
بینیم .. ملّت ایران .. به سـمت اوج حرکـت مـیکنـد، در میـدانهـای گونـاگون بـر چـالشهـای
گوناگون غلبه پیدا میکند و دشمنان در همین مقابلـه و مواجهـه عقـبنشـینی مـیکننـد، کوتـاه
میآیند؛ ناچارند، با این حرکت، سرنوشـت ملّـت ایـران، پیـروزی قطعـی اسـت«)خامنـهای، 6آذر
.(1390
138فصلنامه پژوهشهای راهبردی سیاست، سال دوم، شماره ،5تابستان 92
دوم- دشمن به دنبال ایجاد اختلاف در کشور و سست کردن اعتقادات اسلامی برای فراموش شـدن
دشمن اصلی؛ یعنی آمریکاست و بنابراین حفظ هشیاری و تقوا برای مقابله با آن ضروری است
از نگاه آیت ا... خامنهای جهان اسـتکبار بـه سـردمداری آمریکـا بـه روشهـای مختلـف تـلاش
میکند تا اذهان عمومی در کشور را منحرف کنـد. افـزایش تفرقـه و اخـتلاف میـان مسـئولان و
همینطور میان مردم با مسئولان و سست شـدن اعتقـادات اسـلامی بـه ایـن برنامـهریـزی دشـمن
کمک میکند و برای مقابله با آن حفظ هوشیاری و تقوا ضروری است، دیدگاهی که مبتنی بـر
آموزههای اسلامی و مبانی انقلاب اسلامی است:
»یک نقطهی دیگر .... ایجاد اختلاف بین دستگاههای مدیریت کننـدهی کشـور اسـت. ایـن
هم یکی از کارهای اساسی آنهاست... اختلاف سلیقه، اختلاف نظر، اختلاف عقیـده در مسـائل
سیاسی نباید به چالش میان جناحهای کشور، میان عناصر کشور منتهـی شـود ... ایجـاد اخـتلاف
عمیق، یکی از کارهای بسیار بد، بسیار بـزرگ و نکوهیـده اسـت، ایـن همـان چیـزی اسـت کـه
دشمن میخواهد ... یکی دیگر از قلـمهـای واضـح اساسـی، رقیـق کـردن اعتقـادات اسـلامی و
احساسات اسـلامی و رسـوخ دادن تفکـرات الحـادی و شـبهالحـادی از طـرق مختلـف اسـت....
کفایت برخورد وجود دارد، منتهی بیم آن هست که ما یا غافـل شـویم یـا مغـرور شـویم... بایـد
هشیاری باشد« )خامنهای، 8خرداد .(1390
سوم- افشاگری در مورد سوابق بد تاریخی و شکستها و ناکامیهای داخلی و بینالمللی غرب
در ایران و منطقه
آیت ا... خامنهای در سخنرانیهای خود قبـل از تحـریم بانـک مرکـزی از دو جنبـه، مشـروعیت
آمریکا و اروپا را برای دخالت در ایران و منطقه و تحمیل سیاستها و الگوهای خود زیر سئوال
میبرند؛ اول از طریق یادآوری سوابق استعماری این کشـورها و تاریخچـهی عملکـرد نامناسـب
آنها و دیگری در قالب افشای شرایط نامناسب داخلی آنها به خصوص از نظر اقتصادی و همـین
طور شکست سیاستهای آنها در کشورهایی مانند عراق و افغانستان. طرح چنـین دیـدگاههـایی
که مبتنی بر دشمنشناسی دقیق ایشان و شـناخت رهبـر انقـلاب از شـرایط داخلـی و بـینالمللـی
است، به ایستادگی و مقاومت در برابـر غـرب مشـروعیت و مقبولیـت مـیبخشـد و ایـن رویـه را
خواستی عمومی، منطقی و پذیرفته شده در میان مردم نشان میدهـد. بـه عنـوان نمونـه ایشـان در
سخنرانی خود به مناسبت سالگرد 13آبـان، ضـمن مـرور عملکـرد خصـمانهی آمریکـا در قبـال
انقلاب ایران میفرمایند:
تحلیل محتوای کمی و کیفی مواضع ضدغربی مقام معظّم رهبری 139
»جوانهای عزیز! در این 32سال هیچ سـالی نبـوده اسـت کـه از سـوی اسـتکبار بـه رهبـری
آمریکا و صهیونیسم، علیه ایران توطئهای یا توطئههایی شکل نگیرد به قصد شکسـت دادن ملّـت
ایران، به قصد شکست دادن انقلاب و نظام جمهوری اسـلامی ... ایـران اسـلامی در همـهی ایـن
توطئهها پیروز شد و آمریکا شکست خورد. بعد از این هم همین جور خواهد بود« )خامنـهای، 11
آبان .(1390
رهبر معظم انقلاب در سخنرانی دیگر تحقیـر تـاریخی ایـران توسـط غـرب را چنـین تحلیـل
میکنند:
»در طول سالهای متمادی، از آغاز تسلط و ورود غربیها در این کشور؛ یعنـی از اول قـرن
19میلادی که پای غربیها به ایران باز شد.... دائماً به وسیلهی عوامـل و دسـتیاران خودشـان، بـا
تحلیلهای گوناگون، توی سر ملّت ایران میزدند، ملّت ایران را تحقیر میکردنـد.. سـردمداران
رژیم پهلوی و قبل از او مکرر ملّت ایران را تحقیر میکردند. ایـن جـور وانمـود مـیکردنـد کـه
اگر پیشرفتی متصور است، اگر کار بزرگی باید بشود، باید به وسیلهی غربیها بشود، ملّت ایران
توانایی ندارد« )خامنهای، 8خرداد .(1390
ایشان در کنار اشاره به سوابق تاریخی نامناسب غـرب در ایـران مشـکلات جـدی داخلـی و
بیاعتباری بینالمللی غرب و به خصوص آمریکا را مورد توجـه قـرار دادهانـد. بـه عنـوان نمونـه
ایشان در مورد شرایط بد اقتصادی آمریکا، سوء مدیریت »اوباما« و رسوایی این کشور در عـراق
میگویند:
»همین رئیس جمهور کنونی آمریکا هزارها میلیارد دلار را در وضعیت اقتصـادی بسـیار بـد
رکود آمریکا از کیسهی ملّت آمریکا صرف کرد، برای اینکه بانکها را زنده نگهـدارد، صـنایع
اسلحهسازی را زنده نگهدارد، صنایع نفت را زنده نگهدارد ... لذا بـه مـردم خودشـان هـم رحـم
نمیکنند. امروز ملّت آمریکا در بحران اقتصادی همهگیر عمیق دست و پا میزننـد، راه علاجـی
هم ندارند. حالا شکنجهگاه گوانتانـامو و ابوغریـب عـراق و بقیـهی شـکنجهگـاههـا بـاز داسـتان
جداگانه و مفصلی است» )خامنهای، 1فروردین .(1390
آیت ا... خامنـهای در سـخنرانی دیگـری در ایـن مقطـع دموکراسـی آمریکـایی و سـازوکار
انتخابات را در آن فاسد میدانند:
»اگر چنانچه نامزدها به مراکز ثروت و قدرت متصل شوند، کار خـراب مـیشـود، همچنـان
که امروز در بـه اصـطلاح دموکراسـیهـای دنیـا، در آمریکـا و غیـر آمریکـا ایـن رسـم هسـت،
140فصلنامه پژوهشهای راهبردی سیاست، سال دوم، شماره ،5تابستان 92
کمپانیها و پولدارها به نامزد انتخابات در ریاست جمهوری یا در انتخابات کنگره پول میدهند،
ولی او در مقابل آنها متعهد است. آن رئیس جمهوری که با پول دستگاههای گوناگون و مراکز
ثروت سرکار بیاید، در مقابل آنها متعهد است« )خامنهای، 19دی .(1390
در مورد بیاعتباری بینالمللی آمریکا نیز این مورد از سخنان ایشان قابل بیان است:
»ما امروز صد سند غیرقابل خدشه در اختیار داریم که نشان میدهد دولت آمریکا پشت سر
ترورها و تروریستهایی بوده است که در ایران یا در منطقه واقع شده است. ما با این صد سـند،
آبروی آمریکا را در دنیا خواهیم برد. ... آمریکا در افغانستان شکست خورده است .... در مقابـل
ملّت عراق، آمریکا شکست خورده است...... امروز در خود آمریکا، در خود کشورهای غربی،
در خود نظام سرمایهداری و به اصطلاح لیبرال دموکراسی کـه هـم " لیبـرال" اش دروغ اسـت،
هم "دموکراسی" اش دروغ است ... اینها شکست خوردهاند. امروز مـردم آمریکـا در سرتاسـر
ایالات آمریکا و مردم در 80کشور جهان علیه این نظام ایستادگی کردند. ممکن است مـردم را
سرکوب کنند، اما این آتش خاموش نخواهد شد. نمیتوانند دفاع کننـد. دستشـان خـالی اسـت.
دنیا جریان دیگری پیدا کرده است« )خامنهای، 11آبان .(1390
-2تحلیل محتوای کیفی موضعگیریهای رهبری قبل از آغاز تحـریم بانـک مرکـزی در جهـت
پافشاری بر پیشبرد برنامهی هستهای
اول- مسأله انرژی هستهای بهانه انجام تحریمهاست
نکتهی کلیدی که در این زمینه مورد توجه رهبر معظم انقلاب قرار دارد این است کـه اگـر چـه
تحریمهای ایران به بهانهی انرژی هستهای صورت گرفته، اما سابقهی اجـرای آن نشـان مـیدهـد
که این مسأله بهانه است و هدف اصلی تحریمها فلج کردن جمهوری اسلامی از نظر اقتصادی و
زمینزدن نظام است. این دیدگاه، نمایـانگر جلـوهی دیگـری از دشـمنشناسـی رهبـری اسـت و
مبنای حقیقی تقابل نظام استکباری با جمهوری اسلامی را برای همگان روشن میکند:
»سیاست استکباری، زمـینزدن ملّـت ایـران و نظـام جمهـوری اسـلامی از راه اقتصـاد اسـت.
تحریمها گرچه بهانهاش مسأله انرژی هسـتهای اسـت، امـا دروغ مـیگوینـد. عامـل طـرح مسـأله
تحریمها، انرژی هستهای نیست. شاید یادتان هست، تحریمهای عمدهای که سرآغاز تحریمهای
این کشور بود، آن وقتی بود که اصلاً نامی از مسأله هستهای در ایـن کشـور نبـود. کـه حـالا آن
رقم معروفش که البته خیلی تحریم مهمی نبود، اما چون معروف است به تحریم " دامـاتو " کـه
تحلیل محتوای کمی و کیفی مواضع ضدغربی مقام معظّم رهبری 141
کسی به این نام در کنگرهی آمریکا مطرح کرد و دنبالش را گرفتند، مال وقتی اسـت کـه اصـلاً
مساله انرژی هستهای مطرح نبود« )خامنهای، 26مرداد .(1390
-3تحلیل محتوای کیفی موضعگیریهای رهبری قبل از آغاز تحـریم بانـک مرکـزی در جهـت
مقاومت در برابر تحریمها
اول- تحریمها و توطئهها نتوانسته مردم را از نظام جدا کنـد و در مسـئولین تردیـد و اخـتلاف
ایجاد کند و به همین علّت موفّق نبوده است
آیت ا... خامنهای به دلایلی که در ادامه ذکر خواهد شد، معتقدند که تحریمها به اهـداف خـود
در زمینهی ایجاد دلسردی در مردم و ایجاد تردید و دودلی و اختلاف در مسئولان نرسیده اسـت
و موفق نبوده است:
»امروز جبههی مقابل ما ... که سردمدار آن جبهه هم آمریکا و صهیونیستهایند، مـیگوینـد
این تحریمهایی که ما بر علیه ایران تصویب و اجرا میکنیم .... برای این است که مردم را خسته
کنیم، مردم از صحنه خارج شوند، مردم به نظام اسلامی پشت کنند. یا این کار صورت بگیـرد،
یا در ارادهی مسئولین رخنه بهوجود بیاید. مسـئولین در محاسـبات خودشـان تجدیـد نظـر کننـد.
تعبیر آنها این است: میگویند میخواهیم مسئولین جمهوری اسلامی احساس کنند کـه هزینـهی
تصمیمگیریهای آنها بالاست .... با همه توانشان، با همه ترفندهایی که بلدند، دارند این دو کار
را دنبال می کنند.... اشتباه کردند، هیچکدام را نمیتوانند انجام دهند« )خامنهای، 19دی .(1390
دوم- تحریمها موجب اتکا به توان داخلی شده و به همین علّت سرعت پیشرفت کشور افزایش
شدیدی یافته است
آیت ا... خامنهای در اظهارات خود یکی از دلایل اصلی شکست تحـریمهـا و در واقـع یکـی از
مزایای مهم آن را خود اتکایی دانسته و معتقدند این وضعیت نه تنها سـرعت پیشـرفت کشـور را
کاهش نداده، بلکه آن را چندین برابر کرده است:
»گفتند بنزین را تحریم میکنیم .... مسئولین کشور ما، قبـل از اینکـه آنهـا دسـت بـه کـار شـوند،
مشغول تهیهی مقدمات شدند، کار به جایی رسید که در تولید بنزین کشور عزیز ما خودکفا شد. ایـن
به برکت تحریم آنها بود.... این برخورد هوشمندانه است« )خامنهای، 1فروردین .(1390
ایشان در مورد افزایش مضاعف سرعت پیشرفت کشور به دنبال تحریمها گفتهاند:
142فصلنامه پژوهشهای راهبردی سیاست، سال دوم، شماره ،5تابستان 92
»سی و دو سال است که دارند علیه ملّت ایران توطئه میکنند. البتـه در هـر توطئـهای بـرای ملّـت
ایران زحمتافزایی کردند، اما ملّت ایران پیروز شده است ... ممکن اسـت تحـریم فشـاری بـه وجـود
بیاورد، اما ملّت ایران را یک درجه جلو میبرد، توانایی او را بیشتر میکند. به خیـال خودشـان علـم و
فناوری را بر روی جوانهای ایرانی بستند، اما جوانان ایرانـی خودشـان از درون خودشـان جوشـیدند.
امروز در زمینهی علم و فناوری، پیشرفت ما نسبت به گذشـته، نمـیشـود گفـت دو برابـر و سـه برابـر
است، دهها برابر است. مبارزهی آنها به جایی نمیرسد« )خامنهای، 11آبان .(1390
سوم- حل مشکلات اقتصادی که محل تمرکز تحریمها و توطئه است با جهاد اقتصادی ممکـن
است
آیت ا... خامنه ای با توجه به ماهیت اقتصادی تحریمها معتقدند که غلبه بر این مشـکل بـا توجـه
جدی به مباحث مختلف اقتصادی و بهطور خلاصه از طریق جهاد اقتصادی ممکن خواهـد شـد.
ترکیب واژه اقتصاد با کلیدواژه جهاد که برگرفته از آموزههای دینی و انقلابـی منحصـر بـه فـرد
ایران امروز است، ظرفیتهای استثنایی نظام جمهوری اسلامی و صـلابت و انعطـافپـذیری آن
برای مقابله با تهدیدهای گوناگون را به رخ دشمن میکشد:
»من امسال را " سال جهاد اقتصادی" اعلام کردهام. این معنایش این است کـه ملّـت ایـران
در این برهه از زمان، جهادش به طور عمده در عرصهی اقتصـاد اسـت ...جهـاد اقتصـادی صـرفاً
تلاش اقتصادی نیست .... در جهاد حضور و رویارویی با دشمن مفروض است ....جهاد اقتصادی
یعنی مبارزه اقتصادی« )خامنهای، 8فروردین .(1390
ایشان در سخنرانی دیگری جهاد اقتصادی را عاملی در جهت مقابلـه بـا تـلاش دشـمن بـرای
ایجاد شکاف میان مردم و مسئولان دانسته و میفرمایند:
»امسال سال جهاد اقتصادی است ... امروز دشمن برای مبارزه با اسلام و جمهـوری اسـلامی
بر روی مسألهی اقتصاد متمرکز شده است .... برای اینکه مردم را از دولـت جـدا کننـد، از نظـام
جدا کنند، فاصله و شکاف ایجاد کنند، دنبال این هستند که در مسألهی اقتصادی کشور مشـکل
ایجاد کنند. پس جهاد اقتصادی لازم است؛ یعنی همین مبارزه، همین پیکار، منتهـی جهادگونـه«
)خامنهای، 7اردیبهشت .(1390
ایشان در سخنرانیهای مختلف خود به شاخصهای جهاد اقتصادی نیز بـه شـرح زیـر اشـاره
کردهاند:
تحلیل محتوای کمی و کیفی مواضع ضدغربی مقام معظّم رهبری 143
جدول »«5شاخصهای جهاد اقتصادی
تاریخ سخنرانی شاخصهای مورد اشاره برای جهاد اقتصادی
1390/1/1
ارتقای سهم بهرهوری در رشد اقتصادی کشور، کاهش فاصله در آمدی
دهکهای بالا و پایین جامعه، کاهش نرخ بیکاری، صرفهجویی در مصرف،
مشارکت مستقیم مردم در امر اقتصاد
1390/1/8
رونق بیشتر بخش اقتصاد تولیدی متکی به دانش، عدم اسراف در مصرف،
ایجاد فرهنگ کار و تلاش برای خدا، کمک به پیشرفت عدالت، حفظ
محیط زیست
1390/2/7افزایش کیفیت کالای ایرانی، افزایش مهارتهای کارگر ایرانی، مصرف
کالای داخلی توسط مردم، تقویت زیر ساختهای داخلی کشور
1390/5/26
لزوم اطلاعرسانی بیشتر به مردم در مورد پیشرفتهای اقتصادی، عدم بیان
مشکلات و کمبودهای اقتصادی به شکل ناامیدکننده، استفادهی بالفعل از
ظرفیتهای جغرافیایی، زیرزمینی و .... ، اجرای سیاستهای اصل ،44
افزایش مشارکت بخش خصوصی در عرصهی اقتصاد کشور، برخورد با
مفسدان اقتصادی، اجرای کامل سیاستهای حمایتی از بخش تولید،
حمایت و نظارت توأمان بر صاحبان صنایع، تنظیم و کنترل دقیق واردات،
جلوگیری از واردات بیرویهی محصولات کشاورزی، بینیازی از درآمد
صادرات نفت برای تبدیل آن به یک حربهی سیاسی، صادرات اجناس
مرغوب با بستهبندی مطلوب و بدون تأخیر، برنامهریزی جامع برای رشد
بخش تعاون، معرفی فرصتهای سرمایهگذاری کشور به بخش خصوصی،
شفافسازی اطلاعات اقتصادی
چهارم- علیرغم تحریمهای آمریکا، جمهوری اسـلامی ایـران نسـبت بـه گذشـته قـویتـر و
آمریکا نسبت به قبل ضعیفتر شده است
بررسی بیانات آیت ا... خامنهای نشان میدهد از نگاه ایشان و بـا توجـه بـه اسـتدلالهـای مطـرح
شده و ظرفیتها و توانمندیهای خاص نظام، با وجود تحمیل تحریمهای مختلف بـه جمهـوری
اسلامی ایران، در سه دههی اخیر ایران قویتر و دشمن یعنی آمریکا ضعیفتر شده است.
144فصلنامه پژوهشهای راهبردی سیاست، سال دوم، شماره ،5تابستان 92
»این روسیاههای بدمحاسبهگر خیال میکنند ما امروز در شرایط شعب ابیطـالبیم. ایـن جـور
نیست. ما امروز در شرایط شعب ابیطالب نیستیم، ما در شرایط بدر و خیبریم. .... ما تا امروز هم
به قلههای بسیاری دست پیدا کردهایم. جمهوری اسلامی امروز کجا، بیست سال و سی سال قبل
کجا؛ دشـمنان جمهـوری اسـلامی، هیمنـه و بـاد و بـروت آن روزشـان کجـا، ضـعف و انکسـار
امروزشان کجا« )خامنهای، 19دی .(1390
در مجموع فراوانی هر یک از عبارات کلیدی مربوط به سه شاخص استخراج شده بـه شـرح
زیر است:
جدول » «6فراوانی عبارات کلیدی مربوط به شاخص موضعگیری علیه غرب در بیانات رهبری
قبل از تحریم بانک مرکزی
عبارت فراوانی
کشور با وجود توطئههای دشمن به علّت حمایت مردمی در
حال پیشرفت است 7
دشمن به دنبال ایجاد اختلاف در کشور و سستکردن
اعتقادات اسلامی برای فراموش شدن دشمن اصلی؛ یعنی
آمریکاست و حفظ هوشیاری و تقوا برای مقابله با آن
ضروری است
5
افشاگری در مورد سوابق و عملکرد تاریخی بد آمریکا و
اروپا در ایران 3
افشای مشکلات داخلی و بی اعتباری بینالمللی آمریکا 3
مجموع 18
جدول » «7فراوانی عبارات کلیدی مربوط به شاخص حمایت از پیشبرد برنامهی هستهای در بیانات
رهبری قبل از تحریم بانک مرکزی
عبارت فراوانی
مسألهی انرژی هستهای تنها بهانهی اجرای تحریمها بوده
است 1
تحلیل محتوای کمی و کیفی مواضع ضدغربی مقام معظّم رهبری 145
جدول » «8فراوانی عبارات کلیدی مربوط به شاخص مقاومت در برابر تحریمها در بیانات رهبری
قبل از تحریم بانک مرکزی
عبارت فراوانی
تحریمها نتوانسته مردم را از نظام جدا کند 2
تحریمها نتوانسته در میان مسئولان تردید و اختلاف ایجاد
کند 4
تحریمها و توطئهها موفق نبوده است 6
تحریمها باعث اتکا به توان داخلی شده و سرعت پیشرفت
کشور را افزایش داده است 4
حل مشکلات اقتصادی که محل تمرکز تحریمها و توطئه-
هاست با جهاد اقتصادی ممکن است 5
مجموع 21
پ( تحلیل محتوای کیفی موضعگیریهای رهبری بعد از آغاز تحریم بانک مرکزی
پس از آغاز تحریم بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران توسط دولت آمریکا و امضای فرمـان
اجرایی آن در 11دی ماه 1390نه تنهـا برخـی مضـامین و عبـارات کلیـدی ضـدغربی قبلـی در
سخنرانیهای ایشان تکرار شد، بلکه مضامین ضدغربی دیگری با محتوای متنـوع تـر و تنـدتر بـه
آنها اضافه شد که در ادامه براساس سه شاخص در نظر گرفته شده به بررسی آنها میپردازیم.
-1تحلیل محتوای کیفی موضعگیریهای رهبری بعد از آغاز تحریم بانک مرکزی علیه غرب
پس از آغاز تحریم بانک مرکزی بر تنوع و تعداد موضعگیریهای رهبـری علیـه غـرب افـزوده
شد و علاوه بر تکرار محورهای مطرح شده قبل از آغاز تحریم، محورهای تازهی دیگری نیز به
سخنرانی های ایشان اضافه گردید. برای جلوگیری از اطالهی کلام، مثالها و شرح بیشتر تنها در
مورد محورهای جدید ارائه میشوند.
اول- کشور با وجود توطئههای دشمن به علّت حمایت مردمی در حال پیشرفت است
این محور قبل از آغاز تحریم بانک مرکـزی نیـز در سـخنرانیهـای مقـام معظـم رهبـری وجـود
داشت.
146فصلنامه پژوهشهای راهبردی سیاست، سال دوم، شماره ،5تابستان 92
دوم- افشاگری در مورد سوابق بد تاریخی و شکستها و ناکامیهای داخلی و بینالمللـی
غرب در ایران و منطقه
آیت ا.... خامنهای در سخنرانیهای خـود قبـل از آغـاز تحـریم بانـک مرکـزی هـم ایـن مسـأله را در
سخنرانیهایشان مورد تأکید قرار میدادند، اما پس از آغاز تحریم بانک مرکزی توجه به این موضوع
به طور چشمگیری از سوی ایشان افزایش یافته، بهگونهای که در هر دوازده سخنرانی مورد بررسی پس
از آغاز تحریم، ایشان یا به سوابق عملکرد بد آمریکا، اروپا یا اسرائیل در ایران اشاره کـردهانـد، یـا در
مورد بیاعتباری آمریکا، اروپا یا اسرائیل در منطقه و جهان اظهارنظر نمودهاند، یا آنکه به اعلام نکاتی
در مورد شرایط داخلی بد این کشورها و به خصوص آمریکا از نظر اقتصادی پرداختهاند تا با تأکید بر
ضعفها و سوابق غیرقابل قبول تحریمکنندگان، قابلیت تأثیرگذاری تحریمها بـه عنـوان یـک سـلاح
اقتصادی بر ضد نظام را زیر سؤال ببرند و افکار عمومی در داخل و خارج از ایران را متوجـه توخـالی
بودن تهدیدات موجود بنمایند.. علیرغم طولانی شدن مباحث این بخش ذکـر نمونـهای از اظهـارات
ایشان در این زمینه برای روشن شدن موضوع ضروری به نظر میرسد:
»رئیس جمهوری کنونی آمریکا با شعار تغییر سرکار آمد. تغییر یعنـی چـه؟ یعنـی وضـعیتی
داریم که بسیار بد است .... من میخواهم آن وضـعیت را تغییـر دهـم ...مـا نمـیخـواهیم ایـن را
بگوییم، خود مردم آمریکا اعتراف کردنـد کـه وضعشـان بـد اسـت. خـب، حـالا ایـن آقـا آمـد
سرکار، آیا تغییر ایجاد کرد؟.... امروز آمریکا پـانزده هـزار میلیـارد دلار گرفتـاری و بـدهکاری
دارد. این بدهکاریها از تولید ناخالص ملّیشان یا بیشتر است یا برابـر تولیـد ناخـالص ملّـی ایـن
کشور است. این برای یک کشور، بدبختی و گرفتاری است. آن هم که وضع سیاسیشان است،
مجبور شـدند بـدون دسـتاورد از عـراق بیـرون بیاینـد. در افغانسـتان روز بـه روز وضعشـان بـدتر
میشود. در پاکستان که یکی از کشورهای همراه با آنها بود، روز به روز بد نامتر مـیشـوند. در
کشورهای اسلامی، در مصر، در شمال آفریقا، در تونس، آمریکاییها از آن هیمنه کاملاً سـاقط
شدهاند. علاوه بر همه اینها، جنبش تسخیر والاستریت در خـود شـهرهای آمریکـا بـه راه افتـاده
است. .... بنابراین آمریکا گرفتار است« )خامنهای، 1فروردین .(1391
سوم- ایران از آمادگی نظامی برای مقابله با دشمن برخوردار است
پس از آغاز تحریم بانک مرکزی برای اولینبار رهبر معظـم انقـلاب در سـخنرانیهـای خـود از
وجود آمادگی نظامی در کشور برای مقابله بهمثل با دشمن خبر دادند. این موضعگیـری صـریح
تحلیل محتوای کمی و کیفی مواضع ضدغربی مقام معظّم رهبری 147
مقام معظم رهبری که ناشی از تحولات تازه و تغییر در سطح تهدید خارجی نسبت به جمهـوری
اسلامی بود، به دشمن فهماند که چنـین تهدیـداتی نیـز موجـب تزلـزل در مواضـع اصـولی نظـام
نخواهد شد:
»ممکن است آمریکا خطرهایی برای کشورهای دیگـر ایجـاد کنـد، ممکـن اسـت دیـوانگی
کنند. البته من همین جا بگویم ما سلاح اتمی نداریم، سلاح اتمی هـم نخـواهیم سـاخت، امـا در
مقابل تهاجم دشمنان؛ چه آمریکـا و چـه رژیـم صهیونیسـتی بـرای دفـاع از خودمـان، در همـان
سطحی که دشمن حمله کند، به آنها حمله خواهیم کرد« )خامنهای، 1فروردین .(1391
چهارم- ایران در مبارزه با غرب قویتر شده، در مقابل؛ غرب ضعیفتر شده و سقوط کرده است
رهبر معظّم انقلاب در بیانات خود پس از آغاز تحریم بانک مرکـزی ایـن نکتـه را مـورد توجـه
قرار دادهاند که با وجود همهی توطئهها و دشمنیهای غرب با ایران، کشور، توانمنـدی بیشـتری
کسب کرده و نسبت به ابتدای انقلاب به مراتـب قـویتـر شـده، امـا آمریکـا و اروپـا و اسـرائیل
ضعیفتر شده و سقوط کردهاند:
»کشور بهرغم دشمن از همهی ابعاد پیشرفت کرد و آباد شد ... این همان انقلابـی اسـت کـه
آمریکاییها میخواستند نباشد، میخواستند نابود شود... انقلاب روز به روز بحمدا... رشد کرده
. این، این طرف قضـیه اسـت. آن طـرف قضـیه، دولـتمـردان آمریکـا هسـتند، دولـت مسـتکبر
آمریکاست. در دنیا هیچ کس نیست که شک داشته باشد در این که آمریکا در ایـن سـی سـال،
بیش از سی رتبه از لحاظ اقتدار و وجاهت جهانی سقوط کرده، همه این را میبینند و مـیداننـد.
خود آمریکاییها به همین اقرار میکنند« )خامنهای، 10آبان .(1391
پنجم- با دفاع و مقاومت قدرتمندانه با اتکا به خداوند میتوان در برابر غرب پیروز شد
آیت ا... خامنهای در سخنرانیهای خود بعد از آغاز تحریم بانک مرکزی با تکیه بـر جهـانبینـی
خاص برگرفته از مفاهیم دین مبین اسلام از پیـروزی نهـایی در برابـر غـرب در صـورت دفـاع و
مقاومت قدرتمندانه خبر داده و لزوم ایستادگی در مقابل دشمن را چنین توضیح دادهاند:
»وقتی یک ملّتی عازم و مصمم ایستاد و .. به خدای بزرگ اتکال کرد و در میدان مبـارزه از
جان و مال و آبرو دریغ نکرد، ولو آن ملّت به قدر حریف پـول نـدارد، بـه قـدر حریـف سـلاح
ندارد، به قدر حریف پیشرفت علمی نداشته است، جمعیتش نسبت به حریـف کـم اسـت، یـک
148فصلنامه پژوهشهای راهبردی سیاست، سال دوم، شماره ،5تابستان 92
صدم حریف رسانه ندارد، این ملّت در بزرگترین مبارزات و سختترین مبارزات پیروز خواهـد
شد« )خامنهای، 10آبان .(1391
ششم- در صورت عدم ایستادگی، راحتطلبی و غفلت، بیبصیرتی و غرور احتمال شکست از
دشمن وجود دارد
رهبر معظم انقلاب در سخنرانیهای خود هشدار دادهاند که با وجود پیروزیهای به دست آمده
در برابر غرب، در صورت غفلت و راحتطلبی امکان شکست وجود دارد:
»به خود مغرور شدن و غفلـتکـردن از کیـد و مکـر دشـمن، خطـرات بزرگـی دارد. نبایـد
مغرور شد. بنده به مسئولین همیشه توصیه میکنم میگویم قوی باشید، اما دشمن را هم ضـعیف
نینگارید. نباید از دشمن غفلت کرد« )خامنهای، 22مهر .(1391
هفتم- دشمن به دنبال بیثباتی نظام و ایجاد درگیری است، امادر مقابل ملّت متحدتر شده است
رهبر معظّم انقلاب معتقدند دشمن در تلاش است نظام را بیثبات کرده و درگیری ایجاد کنـد،
اما این اقدامات موجب اتحاد بیشتر مردم شده است:
»دشمنان ما بارها کوشش کردند که با شـیوههـای گونـاگون، ایـن ثبـات سیاسـی را بـه هـم
بزنند.... جنگ تحمیلی، حمله دشمن، نه فقط ثبات و استقرار کشور را به هـم نـزد، بلکـه اتحـاد
ملّت را بیشتر کرد« )خامنهای، 24مهر .(1391
هشتم- دشمن با استفاده از روشهای جنگ نرم )مانند کاربرد رسانههای تبلیغاتی( به دنبال سست
کردن ارادهی ملّت ایران است
حضرت آیت ا... خامنهای در برخی سخنرانیهـای خـود پـس از آغـاز تحـریم بانـک مرکـزی،
جزییات بیشتری از شیوههای مـورد اسـتفادهی دنیـای اسـتکبار در نبـرد بـا جمهـوری اسـلامی را
تشریح کرده و از جمله به این نکته اشاره کردند که دشمن با استفاده از روشهای جنگ نـرم و
به خصوص از طریق رسانههای تبلیغاتی قصد دارد ارادهی مردم را در دفاع از نظام سست نماید:
»امروز جنگ نرم مطرح است ... در جنگ نظامی هـدف دشـمن ایـن اسـت کـه مـثلاً بیایـد
پایگاه طرف مقابل یا کشور مورد حمله را نابود کند و از بین ببرد، یا سرزمین را تصرف کنـد....
در جنگ نرم هدف این چیزها نیست. این چیزها گاهی وسیله است برای آن هدف جنـگ نـرم.
تحلیل محتوای کمی و کیفی مواضع ضدغربی مقام معظّم رهبری 149
در جنگ نرم، هدف آن چیزی است که در دل شماست، در ذهن شماسـت، در مغـز شماسـت؛
یعنی ارادهی شما. دشمن میخواهد ارادهی شما را عوض کند« )خامنهای، 16مرداد .(1391
نهم- دنبالهروی اروپا از آمریکا بر ضد ایران غیر خردمندانه و موجب منفور شدن آنها نزد ملّـت
ایران است
آیت ا... خامنهای با اشاره با سوابق نه چندان بد اکثر کشورهای اروپایی)فرانسـه، ایتالیـا، اسـپانیا(
در اذهان مردم ایران، نسبت به همکاری آنها با آمریکا و تبعیت از سیاستهای ضدایرانی هشدار
داده و تنها نتیجه این کار را نفرت ملّت ایران دانستهاند:
»همراهی اروپاییها با آمریکا، در این قضیه، یک همراهـی عاقلانـه و خردمندانـهای نیسـت،
دارند خودشان را مثل پیشمرگ آمریکا، قربان آمریکا میکنند، حماقت مـیکننـد. مـردم مـا از
خیلی از کشورهای اروپایی خاطره بدی ندارند. مـا از فرانسـه، از ایتالیـا، از اسـپانیا خـاطره بـدی
نداریم. بله از انگلیس خیلی خاطره بدی داریم... لیکن کشورهای دیگر اروپایی نه، با این کاری
که اینها دارند میکنند. همراهی با آمریکا ... که به نظر ما کـاملاً غیرخردمندانـه اسـت، دشـمنی
ملّت ایران را به خود جلب میکنند« )خامنهای، 19مهر .(1391
-2تحلیل محتوای کیفی موضعگیریهای رهبـری بعـد از آغـاز تحـریم بانـک مرکـزی در
جهت پافشاری بر پیشبرد برنامهی هستهای
با آغاز تحریم بانک مرکزی ایران توسط آمریکا، چند نکتهی کلیدی در این زمینه مـورد توجـه
رهبر انقلاب قرار گرفت.
اول- مسألهی انرژی هستهای بهانهی اجرای تحریمهاست
رهبر معظم انقلاب در این مقطع هم مانند گذشته معتقدند غرب تنها مسـألهی انـرژی هسـتهای را
بهانهای برای اجرای تحریمها بر ضد ایران قرار داده است. به بیان دیگر، توقف برنامهی هستهای
موجب توقف تحریمها نخواهد شد.
دوم- جمهوری اسلامی به دنبال سلاح هستهای نیست و غرب هم این را میداند
به گفتهی حضرت آیت ا... خامنهای، غرب خود میداند که جمهوری اسلامی دنبال دستیابی بـه
سلاح هستهای نیست:
150فصلنامه پژوهشهای راهبردی سیاست، سال دوم، شماره ،5تابستان 92
»این هم که میگویند مقابله با جمهوری اسلامی برای سـلاح هسـتهای اسـت، دروغ اسـت،
این را ما اول با حدس بیان میکردیم، بعد در مذاکرات و مبادلات بینالمللی برای ما روشن شد
که آنها میدانند جمهوری اسلامی دنبال سلاح هستهای نیست.. پس ادعـای اینکـه ایـن فشـارها،
این تحریمها، این محاصرهها، این دشمنیها و خصومتها بـه خـاطر مسـألهی سـلاح هسـتهای و
مسألهی توان هستهای است، یک دروغ است، این دروغ بودن هم یک واقعیت است.«
سوم- با وجود مانع تراشیهای غرب، ایران به فناوری پیشرفتهی هستهای دست یافته است
به گفته رهبر معظم انقلاب اسلامی، ایران توانسته با وجود همهی کارشکنیها و فشارها، خود به
فناوری پیشرفتهی هستهای دست یابد و لذا مانع تراشیها تأثیری بر حرکـت رو بـه جلـوی نظـام
نگذاشته است: »در صنعت هستهای پیشرفت کردیم که غنیسازی بیست درصد، محصول سـال
90است. این غنیسازی بیست درصد، همان چیزی است که در سال 89آمریکاییها و دیگران
برای تولید آن شرط گذاشتند.... با وجود این همه مشکلات.. جوانان ما گفتند خودمـان درسـت
میکنیم. در سال 90اورانیوم غنی شده بیست درصد را اینها برای سـایت هسـتهای تهـران تولیـد
کردند و آن را به دنیا اعلام کردند، دشمنان ما ماندند متحیر !« )خامنهای، 1فروردین .(1391
چهارم- هدف از بزرگنمایی مسأله هستهای انحراف افکار عمومی از مشکلات داخلـی اروپـا و
آمریکاست
آیت ا... خامنهای معتقدند غرب با هدف منحرف کـردن افکـار عمـومی از مشـکلات داخلـی و
اقتصادی اروپا و آمریکا، درصدد بزرگنمایی مسألهی هستهای است:
" غربیها، از جمله آمریکاییها، حرکتهای دیوانهوار میکنند. مسألهی هستهای را بزرگ
میکنند، برای اینکه مسائل خودشان را از نظرها بپوشـانند...هدفشـان ایـن اسـت کـه ذهـنهـا را،
افکار عمومی را از حوادثی که در خود آمریکا دارد، میگذرد، از حوادثی کـه در خـود اروپـا
دارد میگذرد..، منصرف کنند. البته مؤفق هم نخواهند شد. " )خامنهای، 14خرداد (1391
-3تحلیل محتوای کیفی موضعگیریهای رهبـری بعـد از آغـاز تحـریم بانـک مرکـزی در
مورد مقاومت در برابر تحریمها
پس از آغاز تحریم بانک مرکزی توسط کاخ سفید، رهبر معظّم انقلاب ضمن تکـرار برخـی مواضـع
گذشته خود در این زمینه، محورهای جدیدی را در این ارتباط به شرح زیر مطرح نمودند:
تحلیل محتوای کمی و کیفی مواضع ضدغربی مقام معظّم رهبری 151
اول- تحریمها نتوانسته مردم را از نظام جدا کند
حضرت آیت ا... خامنهای مانند گذشته بر این نکته تأکید داشتهاند که تحریمها در هـدف خـود
برای جدا کردن مردم از نظام شکست خورده است.
دوم- تحریمها مؤفق نبوده است
رهبر معظّم انقلاب در چندین سخنرانی همچون گذشته بر عدم موفقیت تحریمها تأکید کردهاند.
سوم- تحریمها موجب اتکا به توان داخلی شده و به همین علّت سرعت پیشرفت کشور افزایش
شدیدی یافته است
این محور نیز قبل از آغاز تحریم بانک مرکزی مورد توجه رهبر معظّم انقلاب بوده است.
چهارم- حل مشکلات اقتصادی که محل تمرکز تحریمها و توطئههاست با جهاد اقتصادی، توجه
به اقتصاد مقاومتی و همینطور تولید ملّی و حمایت از کار و سرمایهی داخلی ممکن است
مانند دورهی قبل از آغاز تحریم بانک مرکزی، رهبر معظّـم انقـلاب مباحـث اقتصـادی را بـرای
غلبه بر تحریمها در سخنرانیهای خود مورد توجه قرار دادهانـد و بـا توجـه بـه شـعار سـال 91و
طرح ایدهی اقتصاد مقاومتی بر مبنای آموزههای دینی، انقلابی و قانونی، شاخصهـایی بـه شـرح
زیر در سخنرانیهای ایشان برجسته شده است:
جدول » «9شاخصهای جهاد اقتصادی، اقتصادی مقاومتی
و حمایت از کار و سرمایهی داخلی
تاریخ سخنرانی شاخصهای مورد توجه برای جهاد اقتصادی، اقتصاد مقاومتی و
حمایت از کار و سرمایهی داخلی
91/1/1
)جهاد اقتصادی(
هدفمندی یارانهها، اصلاح ساختار تولید با هدف افزایش بازدهی، مدیریت
مصرف حاملهای انرژی، پیشرفت علم و فناوری، جوانگرایی در صنعت،
ارتباط صنعت با دانشگاه
91/5/3
)اقتصاد مقاومتی(
توانمندسازی بخش خصوصی، کاهش وابستگی به نفت، توجه به صنایع
دانشبنیان، مدیریت مصرف و پرهیز از اسراف، استفاده از تولید داخلی،
سهمیهبندی بنزین، استفادهی حداکثری از زمان و منابع و امکانات، عدم
تصمیمگیری خلقالساعه و تغییر سریع مقررات.
152فصلنامه پژوهشهای راهبردی سیاست، سال دوم، شماره ،5تابستان 92
91/6/2
)اقتصاد مقاومتی(
کاهش نقدینگی، فعالتر شدن بخش خصوصی، مبارزه با مفاسد اقتصادی،
حمایت از تولید ملّی، فعالشدن واحدهای کوچک و متوسط، مدیریت
دقیق منابع ارزی، مدیریت مصرف و جلوگیری از اسراف، مصرف
تولیدات داخلی، حمایت از شرکت های دانشبنیان
91/7/22
)تولید ملّی، حمایت از
کار و سرمایه داخلی(
لزوم خرید کالای داخلی برای افزایش تولید داخلی و حل مشکل بیکاری،
تورم و اشتغال
پنجم- لزوم حفظ وحدت در میان مسئولان در عین اختلاف سلیقه برای مقابله بـا تحـریمهـا و
توطئههای دشمن
رهبر معظّم انقلاب معتقدند وجود اختلاف سلیقه در میان مسئولان اشکالی ندارد، اما برای مقابله
با تحریمها و توطئههای دشمن باید وحدت را حفظ کرد و از تفرقه پرهیز نمود:
»مسئولین اختلاف سلیقه دارند، اما اختلاف سلیقه تا وقتی که به گریبانگیری منتهـی نشـود،
هیچ اشکالی ندارد. همین اتحاد و این همدلی توانسته است کشور را در چشم دشمنان بـه عنـوان
یک مجموعهی مقتدر، به عنوان یک کشور مقتدر حفظ کند« )خامنهای، 1آذر .(1391
ششم- علّت تحریمها نابودی انقلاب و نظام جمهوری اسلامی و سلطهی مجدد غـرب و منـابع
کشور است و دیگر مسائل از قبیل حقوق بشر و انرژی هستهای بهانهاند
آیت ا... خامنهای در برخی سخنرانیهای خود بعد از آغاز تحریم بانک مرکزی علّت تحریمهـا
را مقابله با اصل نظام جمهوری اسلامی و نابودی آن با هدف سلطهی مجدد بر منابع کشـور و از
جمله منابع ارزان نفت و گاز دانستهاند و طرح ادعاهایی مانند دستیابی ایران به انرژی هستهای یـا
نگرانیهای حقوق بشری را تنها بهانههایی برای توجیه تحریمها دانستهاند:
»بهانهی دشمنی در اوقات مختلف متفاوت است. از وقتی مسأله هستهای مطرح شده اسـت،
بهانهی دشمنیها مسألهی هستهای است. البته میدانند و اعتـراف هـم مـیکننـد کـه ایـران دنبـال
سلاح هستهای نیست.. یک روز این مسأله بهانه است، یک روز حقوق بشر بهانه است، یک روز
فلان مسأله داخلی بهانه است، اما همهی اینها بهانه است. مسألهی اصلی چیست؟ مسألهی اصـلی
حراست مقتدرانه نظام اسلامی از ثروت عظـیم نفـت و گـاز در ایـن کشـور اسـت ... اسـتکبار و
قدرتهای استکباری میدانند که رگ حیاتشان به نفت و گاز وابسته است.. آن روز که مجبـور
تحلیل محتوای کمی و کیفی مواضع ضدغربی مقام معظّم رهبری 153
باشند برای تهیهی نفت و گاز امتیاز بدهنـد و از زورگـویی دسـت بردارنـد، آن روز بـرای آنهـا
مصیبتبار است« )خامنهای، 1فروردین .(1391
هفتم- ملّت ایران با موفقیت بر تحریمها غلبه خواهد کرد
یکی از نکاتی که در سخنرانیهای آیت ا... خامنهای در ارتباط با تحریمها بـه طـور مکـرر بیـان
شده، غلبهی نهایی ملّت ایران بر تحریمها با توجه به توانمندیهـای داخلـی و ناکارآمـدی نظـام
تحریم است:
»از روی بغض و کینهای که دارند، تحریمهای غیرمنطقی میکنند ... ولی اینها چیزی نیست
که جمهوری اسلامی نتواند اینها را حل کند.... ملّت ایران و مسئولین کشـور از ایـن بزرگترهـا و
دشوارترهایش را حل کردهاند، اینها که چیزی نیست« )خامنهای، 19مهر .(1391
هشتم- لزوم فعالیت شدیدتر دولت برای مقابله با تحریمها
از نظر رهبر معظّم انقلاب، دولت باید با گسترش دامنهی فعالیتهای خود، راهکارهای دشمن را
برای تشدید تحریمها از قبل شناسایی و با آنها مقابله کند. از نظر ایشان، پیشدستی دولت بر قدرت
مانور نظام در برابر تحریمها افزوده و مشکلات ناشی از این اقدامات خصمانه را کاهش میدهد:
»دشمنان یک تصمیمی را میگیرند، ما در مواجهه با آن تصمیم مشغول فعالیت مـیشـویم و
اقدامی را انجام میدهیم، ... این کار بسیار خوب است، منتهی بهترش این است که قبل از اینکـه
آن تصمیم را طرف مقابل بگیرد، شـما حـدس بزنیـد آنچـه را کـه او انجـام خواهـد داد. فـرض
بفرمایید که مشکل جابـهجـایی منـابع مـالی و ناشـی از فـروش نفـت را شـما از قبـل هـم حـدس
میزدید ... راهها را از پیش آماده کنید«)خامنهای، 2شهریور .(1391
نهم- تحریمها امر جدیدی نیست و از ابتدای انقلاب وجود داشته است
از جمله مسائل دیگری که رهبر انقلاب در مورد تحریمها مطرح نمودهاند ایـن اسـت کـه نبایـد
