| تعداد نشریات | 61 |
| تعداد شمارهها | 2,224 |
| تعداد مقالات | 18,170 |
| تعداد مشاهده مقاله | 55,965,078 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 29,020,968 |
جامعهشناسی تاریخیِ دولت و نسبت آن با مناسبات اجتماعی ـ تولیدی ایران در عصر نظامالملک | ||
| دولت پژوهی | ||
| مقاله 2، دوره 1، شماره 4، اسفند 1394، صفحه 39-80 اصل مقاله (448.04 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22054/tssq.2016.3946 | ||
| نویسنده | ||
| محمد امیر احمدزاده* | ||
| استادیار تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی | ||
| چکیده | ||
| در بررسی ساختار قدرت سیاسی و مناسبات آن با جامعه و الگوی تولید میتوان گفت ماهیتِ دولت در عصر نظامالملک بر مبنای اصل تمرکز قدرت چرخیده و عمدتاً ماهیت مالک الرقابی داشته است. مسئلهی نوشتار حاضر این است که چرا و متأثر از چه مولفههای جامعهشناختی ـ فرهنگی مناسبات قدرت سیاسی با جامعه و نیروهای تولید در عصر نظامالملک اینگونه بود؟ با روش تحلیلی و وارسی منابع تلاش داریم تا ماهیت و عملکرد دولت که از آن بهعنوانِ «دولت بهمثابه تصاحب امور» تفسیر خواهد شد، به صورتبندی جدیدی از گزارههای تاریخی بپردازیم. با مراجعه به گزارههای تاریخی این رویکرد اثبات میشود؛ زیرا سلجوقیان در آغاز راه، حکمرانی خود را با شمشیر و تغلّب بر ایران هموار کردند؛ خاستگاه غیر ایرانی داشتند و در ادامهی تصاحب سرزمینی بهرغم بهکار گرفتن دیوانسالاران ایرانی همواره این گروه نخبگان اداری جان خود را در نزاعِ قدرت از دست دادند. از منظر اقتصادی نیز حاکمان سلجوقی ضمن تصاحب تمام منابعِ قدرت و ثروت، چیدمان پیشین و شکل یافتهی طبقات و گروههای اجتماعی ایران را بر هم زده و با تحکیم ساختار قدرت اقتصادی کالایی و بیثباتی مالکیت نظام ارضی مانع از دگرگونی اساسی شدند. با اعمال شیوه اقتصاد مبتنی بر حیات کوچروی و توسعه الگوی زمینداری اقطاعی امکان انباشت سرمایه و گردش آن تقلیل یافت و بهرغم توسعهی حجم امور اقتصادی و گسترش سرزمینهای تحت سیطره در این مقطع پر اهمیت تاریخی، شاهد تکوین مراحل تحول و جهش در این دوره نیستیم؛ بلکه حوادث عظیم این دوره صرفاً در درون یک دایرهی بسته رخ داد که دولت صاحب امور آنرا کنترل میکرد. دولت بهمثابه تصاحب با اتخاذ و تعمیم نظام ارباب ـ رعیتی در عرصههای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی تقویت میشد. دولت متمرکزِ عصر نظامالملک از شرایط برای نهادینه کردن تسلط خود بهره گرفت؛ اما برای گذار به مرحله تحول اساسی، حرکت جهشسازی صورت نگرفت. | ||
| کلیدواژهها | ||
| جامعهشناسی تاریخی؛ دولت بهمثابه تصاحب؛ دولت بهمثابه اداره امور؛ خواجه نظامالملک | ||
| مراجع | ||
|
ابن اثیر، عزالدین. (1370). الکامل فی التاریخ، ترجمه سید محمد حسین روحانی، تهران: انتشارات اساطیر، جلد اول. ابن اسفندیار، بهاءالدین محمد بن حسن .(1320). تاریخ طبرستان، تحقیق عباس اقبال، تهران: بی نا، جلد دوم. ارنست، کارل دبلیو؛ لاورنس، بروس بی .(1389). سیاست- دانش در جهان اسلام همسویی معرفت و ایدئولوژی در دوره سلجوقی، ترجمه امید صفی و مجتبی فاضلی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. اشپولر، بازورث؛ سومر، کاهن، مینورسکی (1385). ترکان در ایران، ترجمه و تدوین یعقوب آژند، تهران: انتشارات مولی. اشرف، احمد. (1359). موانع تاریخی رشد سرمایهداری در ایران: دوره قاجار، تهران: انتشارات زمینه. اشرف، احمد. (1347). نظام فئودالی یا نظام آسیایی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی. اصفهانی، عماد الدین محمد حامد. (1318). تاریخ دوله آل سلجوق، مصر: بی نا. اقبال آشتیانی، عباس. (1338). وزارت در عهد سلاطین بزرگ سلجوقی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. ایوانف، م. س. (1356). تاریخ نوین ایران، ترجمه هوشنگ تیزابی و حسن قائم پناه، تهران: طوفان. بارتولد. و. (1358). خلیفه و سلطان و مختصری درباره برمکیان، ترجمه سیروس ایزدی، تهران: امیرکبیر. بنداری اصفهانی، فتح بن علی. (1356). زبده النصره و نخبه العصره (تاریخ سلسله سلجوقی)، ترجمه محمدحسین جلیلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. بویل، جی. آ. (1366). تاریخ ایران کمبریج از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانی، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، جلد پنجم. پیکلوفسکایا و دیگران. (1346). تاریخ ایران از باستان تا پایان سده هجدهم، ترجمه کریم کشاورز، تهران: پیام. پیمان، حبیب الله. (1374). «درباره استبداد ایرانی»، کتاب توسعه، جلد ده، شماره 10. جنکینز، کیت. (1384). بازاندیشی تاریخ، ترجمه ساغر صادقیان، تهران: نشر مرکز. حسینی، صدرالدین. (1933). اخبار الدوله السلجوقیه، به اهتمام محمد اقبال، لاهور: بی نا. حلمی، احمد کمال الدین. (1390). سلجوقیان، ترجمه و اضافات عبدالله ناصری طاهری با همکاری حجتالله جودکی و فرحناز افضلی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. خسروی، خسرو. (1352). نظامهای بهرهبرداری از زمین در ایران (از ساسانیان تا سلجوقیان)، تهران: پیام. راوندی، ابوبکر نجم الدین. (1364). راحه الصدور و آیه السرور فی تاریخ آل سلجوق، تصحیح محمد اقبال، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم. راوندی، ابوبکر نجم الدین. (1921). راحه الصدور، ویرایش محمد اقبال، انتشارات اوقاف گیب، جلد دوّم. رایس، تامارا تالبوت. (1389). سلجوقیان در آسیای کهن، ترجمه رقیه بهزادی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. زرینکوب، عبدالحسین .(1354). تاریخ در ترازو، تهران: امیرکبیر. سوداگر، محمد. (1359). نظام ارباب- رعیتی در ایران، تهران: موسسه تحقیقات اقتصادی و اجتماعی پازند. طباطبایی، سیدجواد. (1375). خواجه نظامالملک، تهران: طرح نو. ظهیری نیشابوری، خواجه امام. (1332). سلجوقنامه، به اهتمام میرزا اسماعیل خان افشار، تهران: کلاله خاور. علمداری، کاظم. (1380). چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت، تهران: نشر توسعه، چاپ پنجم. غزالی، امام محمد. (1376). نصیحه الملوک، بهتصحیح جلالالدین همایی، تهران: هما. غفاری، هادی؛ ابوالحسنی، اصغر. (1389). تاریخ اندیشههای اقتصادی متفکران مسلمان، تهران: انتشارات پیام نور. فیرحی، داود. (1382). نظام سیاسی و دولت در اسلام، تهران: سمت. قادری، حاتم. (1386). اندیشههای سیاسی در اسلام و ایران، تهران: سمت. کاتوزیان، محمدعلی. (1366). اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه محمدرضا نفیسی، تهران: پاپیروس. کاتوزیان، همایون .(1390). ایران، جامعه کوتاه مدت و سه مقاله دیگر، ترجمه عبدالله کوثری، تهران: نشر نی. کاتوزیان، همایون. (1381). تضاد دولت و ملت: نظریه تاریخ و سیاست در ایران، ترجمه مرتضی طیّب، تهران: نشر نی. کاتوزیان، همایون. (1379). دولت و جامعه در ایران، سقوط قاجار و استقرار پهلوی، تهران: نشر مرکز. کامنکا، یوجین .(1380). دیوانسالاری، ترجمه خسرو صبری، تهران: شیرازه. کرانتوفسکی و دیگران. (1385). تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ترجمه کیخسرو کشاورزی، تهران: مروارید. کلوزنر، کارلا .(1363). دیوانسالاری در عهد سلجوقی (وزارت در عهد سلجوقی)، ترجمه یعقوب آژند، تهران: امیرکبیر. لمبتون، آن. کی اس. (1371). تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران: نشر نی. لمبتون، آن. کی. اس. (1339). مالک و زارع در ایران، ترجمه منوچهر امیری، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. لمبتون، آن. کی. اس. (1359). نظریه دولت در ایران، ترجمه چنگیز پهلوان، تهران: کتاب آزاد. لوئیس، برنارد .(1378). زبان سیاسی اسلام، ترجمه غلامرضا بهروزلک، قم: دفتر تبلیغات اسلامی. مستوفی، حمدالله. (1362). تاریخ گزیده، به تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر. م. صادق، ابوالحسن؛ غزالی، عیدیت. (1385). عقاید اقتصادی اندیشمندان مسلمان، ترجمه احمد شیبانی، تهران: دانشگاه امام صادق. نخجوانی، هندوشاه .(1357). تجارب السلف، به کوشش عباس اقبال آشتیانی، تهران: طهوری. نظامالملک، ابوعلی حسن بن علی. (1344). سیاستنامه، با حواشی و تصحیح محمد قزوینی، تهران: زوار. نظامالملک، ابوعلی حسن بن علی. (1383). سیرالملوک سیاستنامه، به اهتمام هیوبرت دارک، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. وطنخواه، مصطفی. (1380). موانع تاریخی توسعه نیافتگی در ایران، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. ولی، عباس. (1380). ایران پیش از سرمایهداری، ترجمه حسن شمس آوری، تهران: نشر مرکز. ولی، عباس. (1375). «تناقضهای مفهوم شیوه تولید آسیایی»، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 112- 111، سال یازدهم. وینسنت، اندرو. (1387). نظریههای دولت، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نشر نی. یوسفیفر، شهرام. (1390«الف»). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره سلجوقیان، تهران: پیام نور، چاپ دوم. یوسفیفر، شهرام. (1390«ب»). جستارهایی در مناسبات شهر و شهرنشینی در دوره سلجوقیان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. یوسفیفر، شهرام. (1390«ج»). شهر و روستا در سدههای میانه تاریخ ایران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,621 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 2,990 |
||