| تعداد نشریات | 61 |
| تعداد شمارهها | 2,219 |
| تعداد مقالات | 18,044 |
| تعداد مشاهده مقاله | 55,695,434 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 28,982,026 |
پیامدهای توزیع زمین و آب در ساخت سیاسی- اجتماعی ایران «مطالعه موردی: اواسط عهد ناصری تا انقلاب مشروطه» | ||
| دولت پژوهی | ||
| مقاله 3، دوره 4، شماره 16، اسفند 1397، صفحه 73-108 اصل مقاله (789.52 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22054/tssq.2020.9592 | ||
| نویسنده | ||
| شایان کرمی* | ||
| دکتری تاریخ دانشگاه پیام نور تهران | ||
| چکیده | ||
| این مقاله قصد دارد ضمن تحلیل پیامدهای توزیع منابع طبیعی (زمین و آب) در ساختار سیاسی و اجتماعی، نظریه رانتداری را بهمثابه رهیافتی بدیل برای تبیین پارهای از رخدادهای تاریخی و مسائل سیاسی و اجتماعی ایران ارائه کند. مسئله اصلی مقاله تبیین پیامدهای توزیع اصل منابع طبیعی در ایران دورۀ قاجاریه است. دادهها از آرشیو اسناد ملی و سایر منابع کتابخانهای گردآوری و به روش تاریخی تحلیل رانت مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافتهها نشان میدهد در تاریخ اقتصادی ایران دولت بهعنوان بزرگترین توزیع کننده منابع طبیعی (زمین و آب) در طرف عرضه و جامعه (سرمایه و کار) بهعنوان بزرگترین مصرف کننده در طرف تقاضا قرار میگیرد. ساختار نهادهای سیاسی و اجتماعی بر اساس الگوی اجرای عدالت اجتماعی در توزیع منابع طبیعی بهشکل انحصاری قوام مییابد. این الگو از عوامل اصلی ایجاد رانت و تثبیت نهاد رانتداری در دولت بوده است. در دورۀ قاجاریه تیول، تسعیر، تفاوت عمل و حقوق و مواجب شاهزادگان مهمترین کانالهای توزیع رانت، منشعب از نهاد رانتداری دولتی بودند. این کانالها پس از انقلاب مشروطه با اقدام قاطعانه مجلس اول مسدود شدند. نهاد رانتداری دولتی از عوامل اصلی ناکارآمدی نظام مالیاتگیری، کاهش مستمر درآمد دولت و شیوع رشوه و فساد بود. هدف نهایی توزیع رانت معافیت از پرداخت مالیات بود. از دیگر پیامدهای مهم رانتداری میتوان به واگذاری امتیازات بزرگ اقتصادی و وقوع انقلاب مشروطه اشاره کرد. | ||
| کلیدواژهها | ||
| قاجاریه؛ بهرۀ مالکانه؛ توزیع زمین؛ انقلاب مشروطه؛ رانتداری دولتی | ||
| مراجع | ||
|
ابریشمی، حمید؛ هادیان، محمد (1383)، «رانتجویی و رشد اقتصادی (شواهد تجربی از ایران)»، تحقیقات اقتصادی، شماره 67، 1-28. احتشام السلطنه، میرزا محمودخان (1367)، خاطرات، به کوشش سید مهدی موسوی، تهران: زوار. اشرف، احمد (1359)، موانع تاریخی رشد سرمایهداری در ایران: دوره قاجار، تهران: زمینه. اف، عبدالله (1361)، روستاییان ایران در اواخر دوران قاجاریه، ترجمه مارینا کاظمزاده، تهران: مجموعه کتاب آگاه. ایزدپناه، حمید (1376)، تاریخ جغرافیایی و اجتماعی لرستان، ج1. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. بادامچی، حسین (1391)، «اجارهنامه زمین کشاورزی: تحلیل سه سند حقوقی از ایلام باستان به همره ویرایش متن اکدی»، پژوهشهای ایرانشناسی، شماره 2، 38-21. بادامچی، حسین (1391)، «جایگاه فرمان اوروکاگینا در تاریخ شکلگیری حقوق سومری»، پژوهشهای علوم تاریخی، دوره 4. شماره 1، 59-39. بادامچی، حسین (1395)، «سواره نظام بابلی در ارتش هخامنشی: تحلیل یک سند بابلی درباره زمین اسب»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره 75، 273-253. بلاکر، مارک (1381)، «آشنایی با مکاتب اقتصادی: مکتب کلاسیک»، ترجمه سیدحسین میرجلیلی، مجله اقتصادی، سال دوم. شماره 13 و 14، 70-85. تنکابنی، حمید (1389)، «تحلیلی بر مناسبات تولیدی و نوع مالکیت در ایران و تأثیرات آن بر دیوانسالاری عصر قاجار»، اقتصاد تطبیقی، سال اول. شمارۀ اول، 23-39. توحیدلو، سمیه (1394)، حیات اقتصادی ایرانیان در دوران مشروطه، تهران: هرمس. جاوید، محمدجواد؛ جمالی، فریما (1388)، «تعامل عدالت و دولت در ایران باستان با تأکید بر تحقیقات تاریخی در حقوق هخامنشیان»، فصلنامه حقوق، دوره 39، شماره 4، 131-111. جمالارونقی، مهرداد (1393)، تاریخچه مالیه ایران، تهران: معانی. جمالزاده، محمدعلی (1376)، گنج شایگان: اوضاع اقتصادی ایران، تهران: انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. حاجییوسفی، امیر محمد (1376)، «رانت، دولت رانتیر و رانتیریسم: یک بررسی مفهومی»، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره125-126، 152-155. حافظنیا، محمدرضا (1387)، مقدمهای بر روش تحقیق در علوم انسانی، تهران: سمت. خسروی، خسرو (1342)، «بزرگ مالکی در ایران از قاجاریه تا امروز»، اندیشه و هنر، دورۀ چهارم. شماره7، 500-523. خضری، محمد؛ رنانی، محسن (1383)، «رانتجویی و هزینههای اجتماعی آن»، نامه مفید، دوره10، شماره45، 45-80. خضری، محمد (1382)، «افزونهجویی و توسعه اقتصادی»، پژوهشها و سیاستهای اقتصادی، شماره28، 93-111. دوگوبینو، کنت (بیتا)، سه سال در ایران، ترجمه ذبیح الله منصوری، تهران: فرخی دیکشنری آنلاین آبادیس، معنی تفاوت، بازیابی در https://dictionary.abadis.ir/fatofa/ رنه دالمانی، هانری (1378)، از خراسان تا بختیاری، ترجمه غلامرضا سمیعی ،ج1، تهران: طاووس. سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی (ساکما): 3118/260 ؛ 49918/240 ؛ 2811/240 ؛ 30443/240 ؛ 6390/295 ؛ 6390/295 ؛ 1302/296 ؛ 95549/240 6125/240 سایکس، پرسی مولزورث (1381)، تاریخ ایران، ترجمه محمد فخرداعی گیلانی، ج2، تهران: افسون. سلطانی، محمدعلی (1385)، نهضت مشروطیت در کرمانشاه و کنگاور، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی. سنجابی، علیاکبرخان (1380)، ایل سنجابی و مجاهدتهای ملی ایران، به کوشش کریم سنجابی. تهران: شیرازه. سیف، احمد (1373)، اقتصاد ایران در قرن نوزدهم، تهران: چشمه. سیف، احمد (1380)، استبداد، مسئله مالکیت و انباشت سرمایه در ایران، تهران: رسانش. شاپوریان، عنایتالله (1350)، بیست و پنج سده مالیات، بیجا. شوستر، مورگان ویلیام (1334)، اختناق ایران، ترجمه ابوالحسن موسوی شوشتری، تهران: کاویان. شیرینکام، فریدون؛ فرجامنیا، ایمان (1393)، سرگذشت پنجاه کنشگر اقتصادی ایران، تهران: فرهنگ صبا. صفینژاد، جواد (1381)، «شیوههای اخذ مالیات در مناطقی از عشایر لرنشین ایران»، نامه انسانشناسی، شمارۀ یک، 15-32. عین السلطنه، قهرمان میرزا سالور (1376)، روزنامه خاطرات، به کوشش محسن میرزایی، ج1، تهران: زریاب. عیسوی، چارلز (1388)، تاریخ اقتصادی ایران (عصر قاجار، 1332- 1215ق). ترجمه یعقوب آژند. تهران: گستره ایران. غنینژاد، موسی. (مرداد 1379). «روشنفکری ایرانی و بیخبری از توسعه»، بازتاب اندیشه، شماره 5، 26-32. فووریه، ژوانس (1368)، سه سال در دربار ایران، ترجمه عباس اقبال آشتیانی، به کوشش همایون سعیدی، تهران: دنیای کتاب. قانون اساسی مشروطیت (بیتا)، تهران: مجلس شورای ملی. کاتوزیان، محمدعلی (1377)، اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: مرکز. کرزن، جرج ناتانیل (1380)، ایران و قضیه ایران، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، ج3. تهران: علمی و فرهنگی. گلاویژ، علی (1361)، مناسبات ارضی در کردستان (فروپاشی نظام عشیرهای)، تهران: روزبه. لرد کرزن، جرج (1362)، ایران و قضیۀ ایران، ترجمه وحید مازندرانی، ج2، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. لمبتون، آنکاترین (1362)، مالک و زارع در ایران، ترجمه منوچهر امیری، تهران: علمی و فرهنگی. مجد، محمدقلی (1387)، قحطی بزرگ 1296-1298ش/ 1919-1917م، ترجمه محمد کریمی، تهران: مؤسسه پژوهش و مطالعات سیاسی. مجدالملک، میرزا محمدخان (1357)، کشف الغرایب مشهور به رسالۀ مجدیه، به کوشش فضل الله گرگانی، تهران: اقبال. مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، متمم قانون اساسی مشروطه. بازیابی در rc.majlis.ir/fa/law/show/133414 مستوفی، عبدالله (1326)، شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجار، ج3، تهران: علمی. مصدق، محمد (1364)، خاطرات و تألمات دکتر محمد مصدق، به کوشش ایرج افشار، تهران: علمی. ملائیتوانی، علیرضا (1391)، «تبیین ریشههای اجتماعی و اقتصادی انقلاب مشروطه»، تحقیقات تاریخ اجتماعی، سال دوم، شماره دوم، 135-159. مونس الدوله (1380)، خاطرات، به کوشش سیروس سعدوندیان، تهران: زرین. مؤمنی، باقر (1359)، مسئله ارضی و جنگ طبقاتی در ایران، تهران: پیوند. واتسون، گرنت (1356)، تاریخ ایران دورۀ قاجاریه، ترجمه ع. وحید مازندرانی، چاپ چهارم. تهران: امیرکبیر. وثوقی، منصور (1377)، جامعهشناسی روستایی، تهران: کیهان. Beblawi, Hazem& Luciani, Giacomo (1987), The Rentier State. V. IV, New York: Groom Helm.
Beblawi, Hazem (1987), “The Rentier State in The Arab World” in Hazm Beblawi and Giacomo Luciani, eds. The Rentier State, New York: Groom Helm.
David W. Pearce (1989), The Mit Dictionary of Modern Economics. Cambridge: Mass Mit Press.
Mahdavy, Hossein (1970), “The Pattern and Problem of Economic Development in Rentier State: The Case of Iran” in M. A. Cook. Studies in the Economic History in the Middle East, Oxford University Press, 428-467.
Marshall, Alfred (1938), Principles of Economics. London: Macmillan.
Menger, Karl (2007), Principles of Economics. Translated by: James Dingwall and Bert F. Hoselitz. U.S.A: Ludwig Von Mises Institute.
Ricardo, David (2001), On the principles of the political economy and taxation. Canada: Batoche Books.
Seyf, Ahmad (1998), “Obstacles to the Development of Capitalism: Iran in the Nineteenth Century”. Middle Eastern Studies, 34 (3), 54-82.
Stanly, Jeons W (1888), The Theory of Political Economy. London: Macmillan.
Tullock, G (1967), “The Welfare Costs of Tariffs, Monopolies and Theft”. Economic Inquiry, 5 (3), 224-232. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,052 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,280 |
||