تعداد نشریات | 56 |
تعداد شمارهها | 1,660 |
تعداد مقالات | 13,215 |
تعداد مشاهده مقاله | 25,414,893 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 16,420,247 |
علامه طباطبایی و فلسفه علوم انسانی: روایتی از یک "مواجهه – چالش" | ||
اندیشه علامه طباطبائی | ||
مقاله 4، دوره 5، شماره 9، مهر 1397، صفحه 97-124 اصل مقاله (564.39 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22054/tat.2020.47770.91 | ||
نویسنده | ||
سید محمود نجاتی حسینی ![]() | ||
استادیار گروه جامعهشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی، تهران، ایران | ||
چکیده | ||
در تاریخ اندیشه، بهعنوان دانشی تخصصی که با مطالعة تاریخی تبارشناختی تکوین اندیشهها سروکار دارد، نقطة عزیمت علم انسانی مدرن است و سپس «روشنگری» اوج علم انسانی-اجتماعی مدرن تلقی شده و درنهایت، «جامعهشناسی»، ملکة علوم اجتماعی، به قولِ اگوست کنت، بهعنوان میراثدار همة آنچه علم اجتماع مینامیم و میدانیم، تثبیت شده است. از اینحیث، آنچه که امروزه بهعنوان میراث نیم هزارهای از خانوادة بزرگ معرفتی فکری علوم انسانی- اجتماعی مدرن در جامعهشناسی میبینیم، محصول طبیعی یک تاریخ غربی مدرن از اندیشهورزی فلسفی، فرهنگی و اجتماعی کاملاً منسجم و منطقی و متدیک و تئوریک است. چیزی که در جهانهای غیرغربی، بهویژه جهان رقیبِ غرب، جهان اسلام، بهعنوان یک «سنّت معرفتی عقیدتی» پرپیشینه، با قدمتی یک ونیم هزارهای شکل تاریخی متمایز و شکلبندی اجتماعی فرهنگی متفاوت به خود دیده و گرفته است. از منظر فلسفه علوم انسانی مواجهه علامه طباطبایی است دراین موضع محل تأمل است. مقاله حاضر نیز روایت این مواجهه است. داستان علّامه طباطبائی نیز، بهعنوان سرحلقة آخرین فیلسوفان سنّتی مسلمان در عصر شبهمدرن جهان اسلام و «خردهجهان شیعی»- یعنی جهان یک اقلیت فرهنگی مذهبی پرشور از معارف مذهبی، کلامی، فلسفی و دانشی است که از توابع جهان اسلامی کلان است- و نیز از منظر متنی، در قالب همین مسئلۀ جامعهشناختی و از منظر زمینهای، در بطن همین بافتار تاریخی سنّتی دینی، قابلروایت است. این مقاله، داستان مواجهه و چالشِ نمایندة سنّتی فلسفة اسلامی و دانشهای اسلامی و معارف شیعی با فلسفة علمی و علم انسانی مدرن است. و همچنین روایتی است از امکان و ظرفیتهای بالقوة یک فلسفة سنّتی برای شکلدادن به یک شبهفلسفة علم انسانی از نوع مقدماتی آن از سوی علّامه طباطبائی. | ||
کلیدواژهها | ||
علّامه طباطبائی؛ شبهفلسفة علم انسانی؛ معارف شیعی | ||
مراجع | ||
منابع و مآخذ - احمد، منیرالدین. (1384). نهاد آموزش اسلامی. محمدحسین ساکت. تهران: نگاه معاصر . - اوکاشا، سمیر. (1387). فلسفة علم. هومن پناهنده. تهران: فرهنگ معاصر. - ایمان، محمدتقی و کلاته ساداتی، احمد. (1392). روششناسی علوم انسانی در نزد اندیشمندان مسلمان. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. - برونوفسکی، ج و مازلیش، ب (1393). سنّت روشنفکری در غرب: از لئوناردو تا هگل. لیلا سازگار. تهران: آگاه. - بژه، دیوید. ام. (1388). تحلیل روایت و پیشاروایت: روشهای روایی در تحقیقات اجتماعی. حسن محدثی گیلوایی. تهران: دفتر مطالعات و توسعة رسانهها (وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی). - بکار، عثمان. (1389). طبقهبندی علوم از نظر حکمای مسلمان. با مقدمة سیدحسین نصر. جواد قاسمی. مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی. - پالمر، ریچارد. ال. (1389). علم هرمنوتیک. محمد سعید حنایی کاشانی. تهران: هرمس. - پریموزیک، دنیل تامس. (1387). مرلوپونتی، فلسفه و معنا. محمدرضا ابوالقاسمی. تهران: نشر مرکز. - ترخان، قاسم. (1396). «فطرت و فطریات از نگاه علّامه طباطبایی و برآیند آن در علوم انسانی». فصلنامة مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی. شمارة پیایی 70، سال 21، شمارة 1، بهار، صص 104-81. - جعفری، فاطمه. (1394). «تأثیر مبانی انسانشناسی اسلامی علّامه طباطبایی و علّامه مصباح بر علوم انسانی». فصلنامة علمی- تخصصی فرهنگ و پژوهش. شمارة 20 و 21. زمستان 93 و بهار 94. ویژة فلسفه و کلام. صص 94-75. - چالمرز، آلن. ف. (1374). چیستی علم: درآمدی بر مکاتب علمشناسی فلسفی. مترجم: سعید زیبا کلام. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. - چایلدز، پیتر. (1386). مدرنیسم. رضا رضایی. تهران: ماهی. - چیتسازیان، امیرحسین. (1388). آموزش عالی در گسترة تاریخ و تمدن اسلامی. تهران: پژوهشکدة مطالعات فرهنگی و اجتماعی (وزارت علوم، تحقیقات و فناوری). - حسنی، سید حمیدرضا و موسوی، هادی. (1395). «نظریة اعتباریات بهمثابه فرانظریة اجتماعی نزد علّامه طباطبایی و محقق عراقی». فصلنامة علمی پژوهشی حکمت اسلامی. سال سوم، شمارة دوم، صص 101ـ 135. - حسیننیا، محسن (بیتا). جایگاه نظریه ادراکات اعتباری در علوم اسلامی با نگاه به آثار علّامه طباطبایی. قابل دسترسی در(www. tebyan. net). - دورتیه، ژان فرانسوا. (1390). علوم انسانی: گسترة شناختها. مترجمان: مرتضی کتبی و همکاران. تهران: نی. - رحیمی خوزوقی، احسان و سپهری، مهدی. (1397). «تبیین هستی و چیستی آنان از منظر اندیشههای علّامه طباطبایی». دو فصلنامة علمی- پژوهشی حکمت صدرایی. سال 6. شمارة 2. بهار و تابستان. صص 105-87. - زیتلینگ، ایروینگ ام و همکاران. (1389). آیندة بنیانگذاران جامعهشناسی. غلام عباس توسلی و همکاران. تهران: قومس. - ژیرو، کلود. (1384). تاریخ جامعهشناسی. گیتی خرسند. تهران: مؤسسة پژوهشی نگاه معاصر. - ساکالوفسکی، رابرت. (1388). درآمدی بر پدیدارشناسی. مترجم: محمدرضا قربانی. تهران: گام نو. - سجویک، پیتر. (1388). مروری بر فلسفة اروپایی: از دکارت تا دریدا. مترجم: محمدرضا آخوندزاده. تهران: نی. - سروش، عبدالکریم. (1379). درسهایی در فلسفه علم الاجتماع. تهران: نی. - ـــــــــــــــــ . (1372). علمشناسی فلسفی: گفتارهایی در فلسفة علوم تجربی(انتخاب و ترجمه). تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه). - شلبی، احمد. (1387). تاریخ آموزش در اسلام. محمدحسین ساکت. تهران: نگاه معاصر. - طباطبائی، محمدحسین. (1387). اصول فلسفة رئالیسم. به کوشش سیدهادی خسروشاهی. بوستان کتاب (کتابهای علّامه طباطبائی/ 12). - علیزاده، بیوک. (1385). «علّامه طباطبائی فیلسوفی نوصدرایی». فصلنامة پژوهشی دانشگاه امام صادق (ع). شمارة29. صص 38-23. - غنیمه، عبدالرحیم. (1388). تاریخ دانشگاههای بزرگ اسلامی. مترجم: نورالله کسایی. تهران: دانشگاه تهران. - فروند، ژولین. (1372). نظریههای مربوط به علوم انسانی. محمدعلی کاردان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی. - فعالی، محمدتقی. (1394). معرفتشناسی در قرآن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. - کالنیکیوس، آلکس. (1383). درآمدی تاریخی بر نظریة اجتماعی. اکبر معصومبیگی. تهران: آگه. - کچوییان، حسین و کلانتری، عبدالحسین. (1390). «علوم اجتماعی قاعدهمدار است یا قانونمدار؟ بازخوانی آرای علّامه سیدمحمدحسین طباطبایی». دو فصلنامة علمی- پژوهشی نظریههای اجتماعی متفکران مسلمان. سال 1، شمارة 1. پاییز و زمستان. 27-1. - کلانتری، عبدالحسین. (1386). معنا و عقلانیت در آرای علّامه طباطبائی و پیتر وینچ. قم: کتاب طه. - کوربن، هانری. (1387). تاریخ فلسفة اسلامی (متن کامل). سید جواد طباطبایی. تهران: کویر. - گروندن، ژان. (1395). هرمنوتیک. محمدرضا ابوالقاسمی. تهران: ماهی. - لالمان، میشل. (1394). تاریخ اندیشههای جامعهشناسی: از پارسونز تا اندیشمندان معاصر. مترجم: عبدالحسین نیکگهر. (ج 1 و 2). تهران: هرمس. - لوفان بومر، فرانکلین. (1397). جریانهای بزرگ در تاریخ اندیشة غربی: گزیدة آثار بزرگ در تاریخ اندیشة غربی از سدههای میانه تا امروز. مترجم: حسین بشیریه. تهران: چاپخش. - لیوتار، ژان فرانسوا. (1394).پدیدهشناسی. مترجم: عبدالکریم رشیدیان. تهران: نی. - مطهری، مرتضی. (1390). کلیات علوم اسلامی: منطق، فلسفه. تهران: صدرا. - منوچهری، عباس و نجاتی حسینی، سید محمود. (1385). «درآمدی بر شهروندی گفتگویی هابر ماسی». نامة علوم اجتماعی (فصلنامة دانشگاه تهران. دانشکدة علوم اجتماعی). شمارة 29. زمستان. صص 29-1. - میرنصیری، سید روحالله و ساجدی، ابوالفضل. (1396). «اعتباریات و علوم انسانی از منظر علّامه طباطبایی». قبسات. سال 22. تابستان 1396. صص 28-5. - نجاتی حسینی، سید محمود. (1386). «منطق روشی در فلسفة سیاسی سقراط تاریخی: لوگوی گفتگویی و پروبلماتیک تردید». رهیافتهای سیاسی و بینالمللی. شمارة 9، بهار. صص 173-155. (فصلنامة دانشگاه شهید بهشتی. دانشکدة علوم اقتصادی و سیاسی). - نصر، سیدحسین. (1391). علم و تمدن در اسلام. مترجم: احمد آرام. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. - نصری، عبدالله. (1379). نظریة شناخت در فلسفة اسلامی: تقریرات استاد دکتر مهدی حائری یزدی. مؤسسة فرهنگی دانش و اندیشة معاصر. - نوروزی، رضاعلی و عابدی، منیره. (1391). «انواع علم از منظر علّامه طباطبایی و پیامدهای آن در قلمروی اهداف و محتوای برنامههای درسی». دو فصلنامة تربیت اسلامی. سال 7. شمارة 14. بهار و تابستان، صص 165- 18. - نیچه، فردریش و دیگران. (1377). هرمنوتیک مدرن- گزینه جستارها. مترجمان: بابک احمدی، مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: مرکز. - نیکوییان، آرزو و دیگران. (1396). نظریة معنا، مطالعة تطبیقی پیرس و علّامه طباطبایی. دو فصلنامة علمی- پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی. سال 9. شمارة 18. پاییز و زمستان. صص 51-29. - هاملین، دیوید. (1374). تاریخ معرفتشناسی. مترجم: شاپور اعتماد. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. - همپل، کارل. (1369). فلسفة علوم طبیعی. حسین معصومی همدانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی. - همیلتون، پیتر. (1386). روشنگری و تکوین علم اجتماعی مدرن. محمد نبوی. تهران: آگه. - هوسرل، ادموند. (1386). ایدة پدیدهشناسی. عبدالکریم رشیدیان. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. - ــــــــــــــ . (1386). تأملات دکارتی. عبدالکریم رشیدیان. تهران: نی. - هوی، دیوید کوزنز. (1385). حلقة انتقادی- هرمنوتیک، تاریخ، ادبیات و فلسفه. مترجم: مراد فرهادپور. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان. - هیوز، هنری استوارت. (1386). هجرت اندیشة اجتماعی: 1930- 1965. مترجم: عزتالله فولادوند. (ج 3). تهران: طرح نو. - ــــــــــــــــــــ . (1386). آگاهی و جامعه: جهتگیری نو در اندیشة اجتماعی اروپایی سالهای 1890 تا 1930. مترجم: عزتالله فولادوند. (ج 1). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. - ــــــــــــــــــــ . (1386). راه فروبسته: اندیشة اجتماعی در فرانسه در سالهای درماندگی از 1930 تا 1960. مترجم: عزتالله فولادوند. (ج 2). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. - سامی، النشار علی. (1984م/ 1404 ق.). مناهج البحث عند مفکری الاسلام و اکتشاف المنهج العلمی فی العالم الاسلامی. دارالنهضة العربی: بیروت لبنان. - Becker ,Howard and Barrens, Harry Elmer - with the assistance of Emile Benoit-Smullyn and Others ,in three volumes, with and introductory notes by Merel Curti (1938) SOCIAL THOUGHT FROM LOR TO SCIENCE: a history and interpretation of men’s ideas about life with his fellows to times when change and progress deeply concern him, Dover Publication Inc. , New York. USA.
- Delanty, Gerard & Strydom, Piet (Eds) (2003) philosophies of social science: the classical and contemporary reading Open University press, USA.
- Gordon, Scott (1995) the history and philosophy of social science, Routledge, UK .
- Mc Erlean, Jenifer (2000) philosophies of science: from foundations to contemporary issues, Wadsworth, USA | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 578 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 184 |