بازاندیشی فقهی در قاعدة منع مجازات مضاعف و نقد رویکرد قانون مجازات اسلامی مصوّب 1392

آزیز, سید محسن; صحرایی اردکانی, محمد; حائری, محمود; خدایار, حسین

doi:10.22054/jclr.2022.58070.2259

فهرست نشریات

اخذ رتبه توسط نشریه پژوهش‌های رهبری آموزش از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

اخذ رتبه «الف» توسط نشریه پژوهشنامه معارف قرآنی از وزرات علوم، تحقیقات و فناوری

نشست مشورتی مسئولان مجلات علمی دانشگاه علامه‌طباطبائی

نتایج ارزیابی علمی نشریات دانشگاه علامه طباطبائی در سال ۱۴۰۱; 19عنوان موفق به دریافت رتبه الف شدند.

تعداد نشریات	60
تعداد شماره‌ها	2,022
تعداد مقالات	16,253
تعداد مشاهده مقاله	42,468,603
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	24,308,488

	بازاندیشی فقهی در قاعدة منع مجازات مضاعف و نقد رویکرد قانون مجازات اسلامی مصوّب 1392
فصلنامه پژوهش حقوق کیفری
دوره 10، شماره 38، فروردین 1401، صفحه 111-138 اصل مقاله (583.58 K)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22054/jclr.2022.58070.2259
نویسندگان
سید محسن آزیز^* ¹؛ محمد صحرایی اردکانی²؛ محمود حائری³؛ حسین خدایار⁴
¹استادیار فقه و مبانی حقوق دانشکده الهیات دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران.
²استادیار فقه و مبانی حقوق دانشگاه اردکان، یزد، ایران.
³استادیار گروه فقه و حقوق دانشگاه یزد، یزد، ایران.
⁴استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.
چکیده
قاعدة منع مجازات مضاعف یکی از اصول عقلی پذیرفته‌شدة حقوق کیفری است که بر پایة آن، مجرم را برای ارتکاب یک جرم، تنها یک‌بار می‌توان مجازات کرد. این قاعده به اصل عدالت ریشه می‌برد و فی‌‌نفسه مورد پذیرش اسلام بوده و لازم‌الاتباع است. در قوانین پس از انقلاب ‌‌اسلامی، چنانچه مجازاتی که ابتدا بر مجرم تحمیل شده، به گونه‌ای متفاوت از آنچه در شرع برای جرم ارتکابی او تعیین ‌شده، باشد، قاعدة منع مجازات مضاعف مورد پذیرش قرار نگرفته و قانون مجازات اسلامی مصوّب ‌‌1392 تنها در تعزیرات غیرمنصوص شرعی این قاعده را پذیرفته است. نتیجة این رویکرد این است که مجرم افزون بر مجازات غیرشرعی نخستین، باید مجازات شرعی را نیز تحمّل کند که با اصل عدالت و روح حاکم بر شریعت اسلام سازگار نیست. در این پژوهش، با بررسی مبانی نظرات شورای نگهبان در این زمینه، فتاوای مراجع تقلید معاصر و تحلیل پژوهش‌‌های مربوطه، رویکرد شورای نگهبان در عدم ‌‌پذیرش این قاعده در تعزیرات منصوص شرعی، مورد نقد قرار گرفته و مبانی عدم ‌‌پذیرش این قاعده در تمام مجازات‌ها، با محوریّت قاعدة منع مراجعه به قاضی طاغوت، بررسی شده است. از آنجا که مشهور فقها معتقدند اگر حضور نزد قاضی فاقد صلاحیّت، به ‌‌ناچار و بدون اختیار باشد، رجوع به وی جایز و رأی او نافذ است و از آنجا که در امور کیفری، حضور مجرم در محکمة غیرصالح و مجازات وی معمولاً خارج از اختیار اوست، باید حکم قاضی مربوط را نافذ دانسته و مجازات مضاعف را بر مجرم اعمال نکرد.
کلیدواژه‌ها
مجازات مضاعف؛ محاکمة مجدّد؛ ترافع؛ طاغوت؛ قضاوت

مراجع
انصاری، قدرت‌‌الله و دیگران. (1386ش). تعزیرات از دیدگاه فقه و حقوق‌‌جزا، چاپ دوّم، تهران، پژوهشکدة علوم و فرهنگ اسلامی. برهانی، محسن و مریم نادری فرد. (1394). «تعزیرات منصوص شرعی؛ مفهوم فقهی و مصادیق قانونی»، فصلنامة پژوهش حقوق کیفری، سال سوّم، شمارة دهم. پوربافرانی، حسن. (‌‌1392). «اعمال قاعدة منع محاکمة مجدّد در جرائم مستوجب مجازات‌‌های شرعی»، پژوهشنامة حقوق کیفری، سال 4، شمارة 1. توجّهی، عبدالعلی؛ قربانی، مهدی. (‌‌1388)، «منع مجازات مضاعف، آراء، مبانی و ادلّة موافقان و مخالفان با مطالعة تطبیقی در آراء مراجع عظام تقلید»، پژوهشنامة حقوق اسلامی. توکّل‌‌پور، محمّدهادی و مصطفی مسعودیان و کاظم کوهی اصفهانی. (1397ش). مبانی نظرات شورای نگهبان در خصوص قانون مجازات اسلامی1392 برگرفته از مشروح مذاکرات شورای نگهبان، چاپ اوّل، تهران، انتشارات پژوهشکدة شورای نگهبان. خدایار، حسین و رحیم نوبهار. (1397). امکان‌سنجی کاربست نهادهای جزایی نوپیدا در حدود، دوفصلنامة پژوهش‌‌های حقوق جزا و جرم‌شناسی، شمارة دوازدهم. رمضانی، محمّد و رحیم نوبهار و سیّدمحمّدرضا آیتی. (1397). «تعزیرات منصوص از احکام ابدی تا احکام قضایی و حکومتی»، دوفصلنامة فقه و حقوق اسلامی، سال دهم، شمارة هجدهم. ساریخانی، عادل؛ توکّل‌‌پور، محمّدهادی. (1395). «مفهوم‌‌شناسی تعزیرات منصوص شرعی با تأکید نظرهای شورای نگهبان»، فصلنامة دانش حقوق عمومی، سال 5، شمارة 14. طباطبایی، محمّدحسین. (1374‌‌ه.ش). ترجمة تفسیرالمیزان، چاپ پنجم، قم، جامعة مدرّسین حوزة علمیة قم، دفتر انتشارات اسلامی. قپانچی، حسام؛ صفری، صادق. (‌‌1394)، «مبانی فقهی احیای قاعدة منع مجازات مجدّد در قانون مجازات اسلامی1392»، پژوهش‌های فقهی، دورة 11، شمارة 1. مصباح‌‌یزدی، محمّد‌‌تقی. (1377ش). نگاهی گذرا به نظریة ولایت فقیه، چاپ اوّل، انتشارات مؤسّسة آموزشى و پژوهشى امام‌‌ خمینى. مکارم‌‌شیرازی، ناصر. (1371‌‌ش). تفسیر نمونه، چاپ ‌‌10، جلد ۲، تهران، دارالکتب الإسلامیة. مکارم‌‌شیرازی، ناصر. (1383‌‌ش). تعزیر و گسترة آن، قم، انتشارات مدرسة امام علی بن ابی‌‌طالب‌‌^علیه^‌‌^السلام. مکارم‌‌شیرازی، ناصر. (1427‌‌ه.ق). استفتاءات جدید، جلد 2، سؤال 669، قم، انتشارات مدرسة امام علی بن ابی‌‌طالب‌‌^علیه^‌‌^السلام. موسوى‌‌خمینى، سیّدروح‌‌اللّه. (1423‌‌ه‍.ق). ولایت فقیه، مؤسّسة تنظیم و نشر آثار امام‌‌خمینى‌‌^قدس^‌‌^سره. میرمحمّدصادقی، حسین. (1387). دادگاه بین‌‌المللی کیفری، چاپ ۱۲، تهران، نشر دادگستر. ب) عربی قرآن کریم. آشتیانی، میرزامحمّدحسن بن جعفر. (1425‌‌ه.ق). کتاب‌‌القضاء، چاپ 1، جلد 1، قم، انتشارات زهیر - کنگرة علامه آشتیانی‌‌^قدس^‌‌^سره. ابن‌‌حیون، نعمان بن محمّد مغربی. (1385‌‌ه.ق). دعائم‌‌الإسلام، چاپ دوّم، قم، بی‌‌نا. اصفهانی، محمّد‌‌باقر بن محمّد‌‌تقی. (1410‌‌ه‍.ق). بحار‌‌الأنوار، چاپ 1، جلد 24، بیروت، مؤسّسة الطبع و النشر. انصاری، مرتضی بن محمّدامین. (1415‌‌ه.ق). القضاء و الشهادات، چاپ 1، قم، کنگرة جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری. بحرانی آل‌‌عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم. (1423‌‌ه.ق). الدرر‌‌النجفیة من الملتقطات الیوسفیة، چاپ 1، جلد 1، بیروت، دارالمصطفی لإحیاء التراث. تبریزی، جواد. (1417ه.ق). اسس الحدود و التعزیرات، قم، انتشارات مهر. طباطبایی‌‌حائری، سیّد‌‌علی بن محمّد. (1418‌‌ه‍.ق)، ریاض‌‌المسائل (ط‌‌-‌‌الحدیثة)، چاپ 1، جلد 15، قم، مؤسّسة آل‌‌البیت^‌‌^علیهم^‌‌^السلام. طباطبایی‌‌حائری، سیّد‌‌محمّد‌‌مجاهد. (بی‌‌تا). کتاب‌‌المناهل، چاپ 1، قم، مؤسّسة آل‌‌البیت^علیهم^‌‌^السلام. طباطبایی‌‌یزدی، سیّدمحمّدکاظم. (1414‌‌ه.ق). تکملة العروة‌‌الوثقی، چاپ 1، جلد 2، قم، کتابفروشی داوری. طبرسی، احمد بن علی. (1403‌‌ه.ق). الإحتجاج علی أهل‌‌اللجاج، چاپ 1، جلد 2، مشهد، بی‌‌نا. طبرسی، فضل بن حسن. (1372‌‌ه.ش). مجمع‌‌البیان فی تفسیر‌‌القرآن، چاپ 3، تهران، ناصر‌‌خسرو. طوسی، محمّدبن الحسن. (1407‌‌ه.ق). تهذیب‌‌الأحکام، چاپ 6، جلد 6، تهران، بی‌‌نا. طوسی، محمّدبن حسن. (1400‌‌ه‍.ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، چاپ 2، بیروت، دارالکتاب العربی. عاملى، حرّ، محمّدبن حسن. (1409‌‌ه.ق)، وسائل‌‌الشیعة، چاپ 1، قم، مؤسّسة آل‌‌البیت‌‌^علیهم^‌‌^السلام. عاملی، شهیدثانی، زین‌الدین بن علی، (1413‌‌ه.ق). مسالک‌‌الأفهام إلی تنقیح شرائع‌‌الإسلام، چاپ 1، جلد 13، قم، مؤسّسة المعارف الإسلامیة. عاملی، شهیدثانی، زین‌‌الدین بن علی. (1410‌‌ه.ق). الروضة‌‌البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّی- کلانتر)، چاپ 1، جلد 10، قم، کتابفروشی داوری. علّامه‌‌حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (1413‌‌ه‍.ق). مختلف‌‌الشیعة فی أحکام الشریعة، چاپ 2، جلد 8، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرّسین حوزة علمیة قم. علّامه‌‌حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (1420‌‌ه‍.ق). تحریرالأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة (ط-الحدیثة)، چاپ 1، جلد 2، قم، مؤسّسة امام‌‌صادق‌‌^علیه^‌‌^السلام. عیاشی، محمّدبن مسعود. (1380‌‌ه.ق). تفسیرالعیاشی، جلد 2، چاپ 1، تهران. فاضل‌‌لنکرانی، محمّد. (1421‌‌ه‍.ق)، تفصیل‌‌الشریعة فی شرح تحریرالوسیلة – القضا و الشهادات، چاپ 1، قم، مرکز فقهی ائمة اطهار^‌‌^علیهم^‌‌^السلام. فاضل‌‌لنکرانی، محمّد. (1422‌‌ه‍.ق). تفصیل‌‌الشریعة فی شرح تحریرالوسیلة – الحدود، چاپ 1، قم، مرکز فقهی ائمة اطهار^‌‌^علیهم^‌‌^السلام. فاضل‌‌هندی، محمّد بن حسن. (1416‌‌ه‍.ق)، کشف‌‌اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، چاپ 1، جلد 2، قم، دفتر انتشارات اسلامی. فیض‌‌کاشانی، محمّدمحسن ابن شاه مرتضی. (1406‌‌ه.ق). الوافی، چاپ 1، جلد 1، قم، انتشارات کتابخانه آیة‌‌الله مرعشی نجفی‌‌^ره. کلینی، محمّدبن یعقوب. (1407‌‌ه.ق)، الکافی (ط- الإسلامیة)، چاپ 4، جلد 8، تهران. کلینی، محمّدبن یعقوب. (1429‌‌ه.ق). الکافی، چاپ 1، جلد 2، قم، دارالحدیث. مازندرانی، محمّدصالح بن احمدبن شمس. (1382‌‌ه.ق). شرح‌‌الکافی، چاپ 1، جلد 2، تهران، المکتبة‌‌الإسلامیة. مؤمن‌‌ قمی، محمّد. (1422‌‌ه.ق). مبانی تحریر‌‌الوسیلة - القضاء و الشهادات، چاپ 1، تهران، مؤسّسة تنظیم و نشر آثار امام‌‌خمینی‌‌^قدس^‌‌^سره. محقّق ‌‌سبزواری، محمّدباقر بن محمّدمؤمن. (1423‌‌ه.ق). کفایة‌‌الأحکام، چاپ 1، جلد 2، قم، دفتر انتشارات اسلامی. محقّق‌‌اردبیلی، احمدبن محمّد. (بی‌تا). زبدة‌‌البیان فی أحکام‌‌القرآن، چاپ 1، تهران، المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثارالجعفریة. محقّق‌‌حلّی، جعفربن حسن. (1408‌‌ه.ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ 2، جلد 4، قم، مؤسّسة اسماعیلیان. محقّق‌‌حلّی، جعفربن حسن. (1418‌‌ه.ق). المختصر‌‌النافع فی فقه‌‌الإمامیة، چاپ 6، جلد 2، قم، مؤسّسة المطبوعات الدینیة. موسوی‌‌خمینی، سیّدروح‌‌اللّه. (بی‌تا). تحریر‌‌الوسیلة، چاپ 1، جلد 2، قم، مؤسّسة مطبوعات دارالعلم. نجفی، صاحب‌الجواهر، محمّدحسن. (1404‌‌ه‍.ق). جواهرالکلام فی شرح شرائع‌‌الإسلام، چاپ 7، جلد 40، بیروت، دار‌‌إحیاء التراث‌‌العربی. نوری، محدّث، میرزاحسین. (1408‌‌ه.ق). مستدرک‌‌الوسائل و مستنبط‌‌المسائل، چاپ 1، بیروت، مؤسّسة آل‌‌البیت‌‌^علیهم^‌‌^السلام. پ) پایگاه اینترنتی http://farsi.khamenei.ir/treatise-content?id=122#1360
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,003 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 557

سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب

پیوندهای مفید

اخبار و اعلانات

آمار

بازاندیشی فقهی در قاعدة منع مجازات مضاعف و نقد رویکرد قانون مجازات اسلامی مصوّب 1392