| تعداد نشریات | 60 |
| تعداد شماره‌ها | 2,040 |
| تعداد مقالات | 16,469 |
| تعداد مشاهده مقاله | 43,652,968 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 24,822,588 |
تحلیل مولفه‌های توحید اجتماعی از دیدگاه مفسران فریقین و روایات و نسبت‌سنجی آن با واژه «عبادت» | ||
| پژوهشنامه معارف قرآنی | ||
| مقاله 1، دوره 14، شماره 54، مهر 1402، صفحه 1-37 اصل مقاله (1.37 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22054/rjqk.2023.74465.2837 | ||
| نویسندگان | ||
| محمد عرب صالحی* 1؛ فریده پیشوایی2 | ||
| 1دانشیار گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی | ||
| 2استاد و پژوهشگر پژوهشگاه مطالعات اسلامی جامعه الزهرا(س) مدیر گروه پژوهشی قرآن و حدیث | ||
| چکیده | ||
| توحید اجتماعی که اصطلاحی نوپدید و از جمله مباحث کلام اجتماعی است، براساس تحقیقات قرآنی انجام شده و با الهام از جمله کلیدی لااله الاالله و بسیاری از آیات توحیدی، دارای دو مؤلفه اصلی نفی عبودیت غیر خدا و اثبات وحدانیت و ربویبت الهی است که مطابق آیات قرآن هر کدام دارای مؤلفههای فرعی هم هستند. نظر به اینکه ابعاد و هویت اجتماعی توحید در انظار نوع متفکران مسلمان به روشنی تبیین نشده، این تحقیق به دنبال پاسخ به این سوال است که مؤلفههای توحید اجتماعی چه بازتابی در آراء مفسران داشته و با توجه به دلالت آیات و روایات، عبودیت که معنای پایه‍ای توحید اجتماعی است در فرهنگ قرآنی به چه معناست؟ این تحقیق که با اتکاء بر ظواهر آیات دال بر مباحث توحیدی و رویکرد تحلیلی سامان یافته، نشان می‍دهد باوجود دلالت صریح آیات توحیدمحور بر دو مولفه توحید اجتماعی، غالب مفسران همانند نوع متکلمان و فلاسفه، کمتر به بعد نفیی توحید پرداخته‍اند و تنها برخی از ایشان به دوسویه‍بودن حقیقت توحید در قرآن توجه داشته و با تمسک به روایات تفسیری، «عبادت» را «اطاعت» معنا کرده و بر نفی اطاعت مطلق از غیر خداوند که همان بعد اجتماعی توحید است، تاکید داشته‍اند. شاهد صدق این برداشت، شواهد روایی در ترادف اطاعت و عبادت است. خوانش اجتماعی از توحید، عبادت را از انحصار در معنای متبادر فقهی و مناسکی آن خارج ساخته و با معادل‍‍گرفتن آن با مفهوم اطاعت و توسعه معنایی عبادت و معبود نفی هرگونه اطاعت استقلالی و کورکورانه، سلطه نظامی، سیاسی، قانونی، فرهنگی و اقتصادی را نتیجه می‍دهد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| توحید اجتماعی؛ مؤلفه؛ عبادت؛ اطاعت؛ مفسران | ||
| مراجع | ||
|
ابن‍بابویه، محمدبن على. (1398ق.). التوحید. محقق/ مصحح: حسینى. هاشم. چ اول. قم: جامعۀ مدرسین.
ابن‍شهر آشوب. (1375ق.). مناقب آل ابی طالب. بی‍چا. نجف: المطبعه الحیدریه.
ابن‍شعبه حرانى، حسن‍بن على. (1404ق.). تحف العقول عن آل الرسول. چ دوم. قم: جامعه مدرسین.
ابن فارس، احمد بن فارس. (1404ق.). معجم مقاییس اللغة. 6جلد. چ اول. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابنقیم جوزیه، محمد بن ابىبکر. (1410ق.). تفسیر القرآن الکریم المعروف بالتفسیر القیم. چ اول: بیروت: دار و مکتبه الهلال.
ابن‍منظور، محمدبن مکرم. (1414ق.). لسان العرب. چ سوم. بیروت: دار صادر.
ابنعجیبه، احمد. (1419ق.). البحر المدید فى تفسیر القرآن المجید. تحقیق: احمد عبدلله قرشی ارسلان. چ اول. قاهره: حسن عباس زکی.
استرآبادى، على. (1409ق.). تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهره. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیه. چ اول. قم: مؤسسه النشر الإسلامی.
برقى، احمدبن محمد بن خالد.(1371ق.) المحاسن. محقق / مصحح: جلال الدین محدث. چ دوم. قم: دارالکتب الاسلامیه.
بزرگیان، امین. (1381). دین، معنویت و انسان مدرن. ماهنامۀ آفتاب. ش17. تیر و مرداد. ص76-79.
پورعباس، محمد. (1398). «توحید اجتماعی و نقش آن در تمدن سازی نوین اسلامی». استاد راهنما: محمدرضا ابراهیمنژاد استاد مشاور: علی کربلائی پازوکی استاد مشاور: حسام‌الدین خلعتبری لیماکی. دانشگاه علامه طباطبائی. دانشکده الهیات و معارف اسلامی.
____________. (1398). «بررسی و تحلیل انتقادی دیدگاه شریعتی در باب توحید اجتماعی». اندیشه نوین دینی. ش59. صص103-116.
پورعباس، محمد و محمدرضا ابراهیمنژاد. (1398). «دکترین «توحید اجتماعی» اندیشه‍ای بنیادین در تکامل هندسه توحیدی و تعالی معنوی موحدان». پژوهشهای عقلی نوین. ش7. صص117-140.
تسترى، سهل‍بن عبدالله. (1423ق.). تفسیر التسترى. چاپ اول. بیروت: دار الکتب العلمیه. منشورات محمد علی بیضون.
جوادی آملی، عبدالله. (1388). تفسیرتسنیم. چ هشتم. ج1. قم: اسراء.
____________. (1389). تفسیرتسنیم. چ ششم. ج2. قم: اسراء.
____________. (1387). تفسیر موضوعی قرآن کریم؛ توحید در قرآن. تنظیم: حیدرعلی ایوبی و حسین شفیعی. چ چهارم. قم: اسراء.
جوهرى، اسماعیل‍بن حماد. (1376ق.). الصحاح: تاج اللغه و صحاح العربیه. چ اول. بیروت: دارالعلم للملایین.
حسینى تهرانى، محمدحسین. (1411ق.). ولایت فقیه در حکومت اسلام. تنظیم محسن سعیدیان و محمدحسین راجی. چ دوم. مشهد: علامه طباطبایى.
حیدرى، محمد. (1381). معجم الأفعال المتداولة و مواطن استعمالها. چ اول: قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه.
خازن، على‍بن محمد. (1415ق.). تفسیر الخازن المسمى لباب التأویل فی معانی التنزیل. چ اول. بیروت: دار الکتب العلمیه. منشورات محمد علی بیضون.
خامنهای، سیدعلی. (1392) طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن. چ سی و چهارم. قم: صهباء.
__________. (1356). روح توحید نفی عبودیت خدا. دیدگاه توحیدی (مجموعه مقالات). به کوشش مصطفی ایزدی و قاسم مسکوب. چ اول. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
دهخدا، علی اکبر. (1352). لغت‍نامه دهخدا. تهران: دانشگاه تهران.
دیلمى، حسن‍بن محمد. (1412ق.). إرشاد القلوب إلى الصواب. چ اول. قم: الشریف الرضی.
راغب اصفهانى، حسین‍بن محمد. (1369). ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن با تفسیر لغوى و ادبى قرآن. مترجم غلامرضا خسروی حسینی. چ اول. تهران: مرتضوی
زبیدی، محمدبن محمد.(1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. محقق/ مصحح: علی شیرى. چ اول. بیروت: دارالفکر.
سعدی، ابوجیب.(1408ق.). القاموس الفقهی لغه و اصطلاحا. چاپ دوم. دمشق: دار الفکر.
سید قطب. (1425ق.). فى ظلال القرآن. چ سی و پنجم. بیروت: دار الشروق.
شنقیطی، محمدامین. (1427ق.). أضواء البیان فى إیضاح القرآن بالقرآن. چ اول. بیروت: دار الکتب العلمیه. منشورات محمدعلی بیضون.
طباطبایى، سیدمحمدحسین. (1390ق.). المیزان فی تفسیر القرآن. چ دوم. بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
طریحی، فخر الدین بن محمد. (1375). مجمع‍البحرین. محقق/ مصحح: احمد حسینى اشکورى. چ سوم. تهران: مرتضوی.
عرب صالحی، محمد و پیشوایی. فریده. (1401). تحلیل معنای «توحید اجتماعی» از رهگذر تبیین مؤلفههای آن در قرآن با تأکید بر اندیشه‌های آیت‌الله خامنهای (دامت برکاته). مطالعات تفسیری و معنا شناختی قرآنی مفتاح. ش8. ص25-50.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب. (1415ق.). القاموس المحیط. چ اول. بیروت: دارالکتب العلمیه.
فیض کاشانى، محمدمحسن بن شاه مرتضى. (1415ق.) تفسیر الصافی. چ دوم. تهران: مکتبه الصدر.
فضل‍الله، سیدمحمد حسین. (1419ق.). من وحی القرآن. چ اول. بیروت: دارالملاک.
فیومی، احمدبن محمد. (1414ق.) المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى. چ دوم. قم: موسسه دارالهجره.
قرشی بنابی، علی اکبر. (1371). قاموس قرآن. چ ششم. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
قمى، على‍بن ابراهیم. (1404ق.). تفسیر القمی. چ سوم. قم: دارالکتاب.
قندوزی، سلیمان بن ابراهیم. (بی‍تا). ینابیع الموده. چ اول. بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
کراجکی، ابی الفتح محمدبن علی. (1405ق.). کنزالفوائد. تحقیق و تعلیق شیخ عبدالله نعمه. بیروت: دارالاضواء.
کلینی، محمدبن یعقوب. (1407ق.). الکافی. تحقیق: علی أکبر غفاری و محمد آخوندی. چ چهارم.تهران: دارالکتب الاسلامیه.
کوفى، فرات بن ابراهیم. (1410ق.). تفسیر فرات الکوفی. چ اول. تهران: وزارة الثقافه و الإرشاد الإسلامی. مؤسسة الطبع و النشر.
مهنا، عبدالله علی. (1413ق.). لسان اللسان. چ اول. بیروت: دارالکتب العلمیه.
نائینی، محمدحسین. (بی‍تا). تنبیه الامه و تنزیه المله. تصحیح و تحقیق جواد ورعی. قم: موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع).
نجارزادگان، فتح‌الله. (1400). بررسی تطبیقی آموزه توحید و شرک از دیدگاه مفسران فریقین. چ اول. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه. سمت.
پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری https://farsi.khamenei.ir. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 502 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 318 |
||