تأثیر جنسیت در بیان جزئیات، در نوشتار فارسی‌آموزان خارجی سطح پیشرفته از منظر دستور نقشگرایی

1. مقدمه

پژوهشگران با مقاصد گوناگونی به تجزیه‌ و تحلیل متن می‌پردازند که یکی از آن‌ها اهداف آموزشی است. دستور نقشگرای نظام‌مند، روشی برای تحلیل متن در اختیار می‌گذارد. این دستور معنا‌محور است و زبان را در بافت بررسی می‌کند (Halliday & Matthiessen, 2004).

هدف این پژوهش، بررسی تأثیر جنسیت بر استفادة فارسی‌آموزان سطح پیشرفته از افزوده‌های حاشیه‌ای در چارچوب دستور نقشگرای نظام‌مند هلیدی است. نتایج پژوهش، درحوزۀ جامعه‌شناسی زبان و رابطۀ میان زبان و جنسیت، دارای اهمیت است.              

فرانقش اندیشگانی، در دستور نقشگرای نظام‌مند هلیدی، چگونگی تبدیل تجربیات فرد را از جهان درون و بیرون به مفهوم، بیان می‌کند. یکی از مواردی که در فرانقش اندیشگانی بررسی می‌شود، افزوده‌های حاشیه‌ای است که میزان جزئیات بیان‌شده را نشان می‌دهند. درنتیجه، آگاهی از میزان استفادۀ زبان‌آموزان از هر دسته از افزوده‌های حاشیه‌ای براساس فرانقش اندیشگانی، با توجه ‌به جنسیت آنها، می‌تواند ابزاری مناسب برای بررسی تأثیر جنسیت بر چگونگی بازنمایی تجربیات فارسی‌آموزان خارجی باشد.
      فیضی (1394) در پژوهشی، در چارچوب دستور نقشگرای نظام‌مند و از منظر فرانقش اندیشگانی، استفادۀ فارسی‌آموزان خارجی از افعال مختلف را بررسی کرده‌ است. رضویان و احمدی (1395) نیز در همین چارچوب و از منظر فرانقش اندیشگانی، تأثیر جنسیت نویسندگان دو داستان معاصر را بر استفاده از افزوده‌های حاشیه‌ای، بررسی کرده‌اند، ولی تاکنون هیچ پژوهشی تأثیر جنسیت را بر استفادۀ فارسی‌آموزان خارجی از افزوده‌های حاشیه‌ای بررسی نکرده است. درنتیجه، پژوهش حاضر به این موضوع می‌پردازد.

این پژوهش در پی پاسخگویی به پرسش‌های زیر است: 
1. توزیع کدام افزوده‌های حاشیه‌ای در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفته، بیشتر است؟
2. توزیع افزوده‌های حاشیه‌ای در نوشتار زنان چگونه است؟          
3. توزیع افزوده‌های حاشیه‌ای در نوشتار مردان چگونه است؟       

 

 

2. پیشینه پژوهش

در ایران در حوزة دستور نقشگرای نظام‌مند و فرانقش اندیشگانی، پژوهش‌هایی به بررسی میزان استفاده از افزوده‌های حاشیه‌ای پرداخته‌اند، که از آن ‌جمله می‌توان به مقالة جعفری (1388) با عنوان  «بررسی افزوده‌ها در زبان فارسی: براساس رویکردهای نقشی و صوری»، اشاره کرد. او در این مقاله به بررسی مقابله‌ای افزوده‌های حاشیه‌ای در رویکردهای نقشگرای هلیدی و متیسن (2004) و رویکرد صورتگرا (برنامة کمینه‌گرای ردفورد^[1] (2004)) و رویکرد صورتگرای تعاملی ارنست^[2] (2002) می‌پردازد. او مفهوم افزوده‌ها را در هریک از این دیدگاه‌ها توضیح می‌دهد و در آخر، به این نتیجه می‌رسد که دستور نقشگرا نمی‌تواند به‌تنهایی تمایز عملکرد، محل و نحوۀ قرارگیری افزوده‌ها را در میان زبان‌های مختلف توجیه کند. او در ادامه بیان می‌کند که تحلیل‌های صوری باید در کنار تحلیل‌های معنایی انجام شود؛ به این معنا که هیچ یک از این دیدگاه‌ها به‌تنهایی برای تبیین داده‌های زبان فارسی کارآمد نیستند. پژوهش دیگر در این حوزه، مقالۀ رضویان و عزیزی (1393) با عنوان «نگاهی نو به ارائه جزئیات در قرآن کریم براساس زبان‌شناسی نقشگرا»  است. آنها در این مقاله، در چارچوب دستور نقشگرا، به بررسی افزوده‌های حاشیه‌ای در سوره‌های مبارکۀ «مائده» و «یوسف» به‌عنوان نمونه‌هایی از سوره‌های مدنی و مکّی پرداخته‌اند. در پایان، نگارندگان به این نتایج می‌رسند که میزان استفاده از افزوده‌ها در سورۀ مدنی «مائده» بیش از سورۀ مکّی «یوسف» است. پربسامدترین افزوده‌ها در هر دو سوره افزوده‌های سبب و موقعیت هستند. پس از این دو، افزوده‌های احتمال، حالت و همراهی دارای بیشترین بسامد و افزوده‌های موضوع، نقش دارای کمترین بسامد هستند و افزودة زاویة دید در هیچکدام از دو سوره یافت نمی­شود.

پژوهش‌های اندکی در حوزة دستور نقشگرای نظام‌مند و فرانقش اندیشگانی در ایران به بررسی نقش جنسیت در استفاده از افزوده‌های حاشیه‌ای پرداخته‌اند که از آن ‌جمله می‌توان به مقاله رضویان و احمدی (1395) با عنوان «نگاهی به نقش جنسیت نویسنده در ارائۀ جزئیات در داستان براساس دستور نقشگرا»، اشاره کرد. پژوهشگران در این مقاله، در چارچوب دستور نقشگرای هلیدی و فرانقش اندیشگانی، به بررسی مقابله‌ای میزان افزوده‌های حاشیه‌ای در دو داستان «تیلۀ شکسته» نوشتۀ سیمین دانشور و داستان «همانطورکه بود» نوشتۀ جعفر مدرسی صادقی می‌پردازند. پس از تجزیه‌ و تحلیل داده‌ها مشخص شد که دانشور نسبت‌ به مدرس صادقی از افزوده‌های کمتری استفاده کرده است، ولی تنوع افزوده‌های به‌کاررفته در آثار او بیشتر است.

پژوهش‌های خارجی زیادی در حوزة زبان و جنسیت انجام شده‌اند که برخی از آنها عبارتند از: لیکاف^[3] (1973، 1975، 2004)، بیشتر صاحب‌نظران در حوزۀ جامعه‌شناسی زبان (تانن^[4] ، کامرون^[5] ، وارداف^[6] و ...)، بر این باور هستند که پژوهش‌ها در بررسی رابطۀ جنسیت و زبان، با مقالۀ «زبان و جایگاه زن»، نوشتۀ لیکاف (1973)، شروع شد. لیکاف بیان می‌کند که زنان چون ظرفیت قدرت‌طلبی ندارند، خود را بدون قدرت درنظر می‌گیرند و رفتارهای زبانی‌ای را از خود بروز می‌دهند که نشان‌دهندۀ عدم‌قاطعیّت و شک و تردید آنها است. برخی از مشخّصه‌های زبانی زنان، ازنظر لیکاف، عبارتند از: به‌کارگیری زبان مؤدبانه، پُرکننده‌ها^[7] ، صفات تهی^[8] و تشدیدکننده‌ها.

هولمز^[9] (1990)، میزان به‌کارگیری سؤالات ضمیمه، عوامل طفره‌روی و تشدیدکنندۀ «البته» را در گفتار مردان و زنان، بررسی کرده است. هولمز، برخلاف لیکاف که می‌گوید رابطه‌ای یک‌به‌یک بین صورت زبانی و کاربرد آن وجود دارد، می‌گوید که صورت‌های زبانی با توجه‌ به بافتی که در آن به‌کار می‌روند، دارای کاربردهای گوناگونی هستند. هولمز درآخر بیان می‌کند که برخلاف کلیشه‌هایی که زنان را شرکت‌کنندگانی مضطرب و مردّد، به تصویر می‌کشند، زنان در گفتگوها به‌ صورت راحت^[10] ، حمایت‌کننده^[11] و مطمئن^[12]  شرکت می‌کنند.

تانن^[13] (1994)، بیان می‌کند که بافتی که گفتگو در آن انجام می‌شود، بسیار مهم است. او می‌گوید چون در موقعیّت‌های مختلف اجتماعی، نقش‌های اجتماعی مردان و زنان تغییر می‌کند، وضعیت قدرت آن‌ها نیز تغییر می‌کند. به‌عنوان مثال، گفتار یک زن در موقع گفتگو با همسرش در منزل،  با وقتی‌که با رئیسش در اداره صحبت می‌کند، به‌طورکامل تفاوت دارد.

از جمله پژوهش‌های خارجی اخیر در حوزة دستور نقشگرای نظام‌مند و فرانقش اندیشگانی که به بررسی نقش جنسیت در استفاده از افزوده‌های حاشیه‌ای پرداخته‌اند، مقالۀ امیلیا^[14] و دیگران (2017) با عنوان «جنسیت در کلاس‌های آموزش زبان انگلیسی: تحلیل گذرایی کتاب‌های آموزش زبان انگلیسی برای دانش‌آموزان اندونزیایی» است. پژوهشگران در این مقاله به بررسی متون آموزشی زبان انگلیسی پرداخته‌اند و به این نتایج رسیده‌اند: شخصیت‌های مرد از افزوده‌های حاشیه‌ای موقعیت و مکان بیش از سایر افزوده‌ها استفاده کرده‌اند، در حالی‌ که شخصیت‌های زن از افزوده‌های حاشیه‌ای موقعیت، زمان بیش از سایر افزوده‌ها استفاده کرده‌اند.

با توجه‌ به بررسی موضوعات پژوهش‌های پیشین داخلی و خارجی، هیچ پژوهشی به نقش جنسیت در کاربرد افزوده‌های حاشیه‌ای در نوشتار فارسی‌آموزان، در چارچوب دستور نقشگرا نپرداخته است. پس، ضرورت انجام چنین پژوهشی احساس می‌شود.

3. چارچوب نظری تحقیق
   3ـ 1. دستور نقشگرای نظام‌مند هلیدی
   یکی از بهترین الگوها برای تحلیل گفتمان در زبان‌شناسی نقشگرا، دستور نقشگرای نظام‌مند^[15]  است که توسط هلیدی[16] مطرح شد. سیستم از مفاهیمی بنیادی است که در دستور نقشگرا مطرح اسـت. زبـان در ایـن دسـتور بصورت سیستمی از معناها درنظر گرفته می‌شود که با صورت همراه می‌شود (Halliday, 1985: xxvii).

واحد مطالعه در دستور نقشگرای نظام‌مند، بند^[17] است و بند از نظر معنایی دارای سه لایۀ جدا، ولی درارتباط باهم است که فرانقش^[18] نامیده می‌شوند. این سه لایۀ معنایی عبارتند از: 1ـ فرانقش اندیشگانی^[19] (تجربی)؛ 2ـ فرانقش بین فردی^[20]؛ 3ـ فرانقش متنی^[21] (Halliday, 1994: 34).

فرانقش اندیشگانی، تجربۀ فرد را از جهان درون و بیرون به مفهوم تبدیل کرده، مقوله‌بندی می‌کند و آن را بیان می‌کند. فرانقش اندیشگانی، تجربه‌های جهان را در قالب شش فرایند، بازنمایی می‌کند. فرایندهای اصلی شامل فرایند مادی، فرایند ذهنی و فرایند رابطه‌ای هستند. فرایندهای فرعی شامل فرایند رفتاری و فرایند کلامی و فرایند وجودی هستند. فرایندهای فرعی در مرز میان فرایندهای اصلی هستند (Halliday & Matthiessen, 2004: 170-171). عناصر هر فرایند عبارتند از: 1ـ خود فرایند^[22]؛ 2ـ مشارکان (شرکت­کننده‌ها^[23])؛ 3ـ شرایط و چگونگی انجام فرایند (افزوده‌های حاشیه‌ای^[24]) (Thompson, 2004: 89).                   

3ـ1ـ1. افزوده‌های حاشیه‌ای^[25]  
در تمامی بندها، علاوه‌ بر خود فرایند و مشارکان فرایند معمولاً عناصر دیگری نیز حضور دارند که آنها را عناصر پیرامونی (افزوده‌های حاشیه‌ای) می‌نامیم. عناصری که شرایط محیطی وقوع فرایند و تمام عناصر مترتب بر آن را در بر می‌گیرند و اگر چه در بیشتر جمله‌ها و بندهای زبان حاضرند، اما حضورشان در بند اجباری نیست. این عناصر به گونه‌های زمانی­ـ مکانی، چگونگی، سبب، همراهی، موضوع و نقش تقسیم می‌شوند و معمولاً با حرف اضافه و به صورت گروه‌های اضافی و قیدی در بند ظاهر می‌شود (مهاجر و نبوی، 1393: 48).

انواع افزوده‌های حاشیه‌ای را در ابتدا به‌طور کلی به چهار نوع تقسیم‌بندی کرده‌اند: 1) تفصیلی؛ 2) گسترشی؛ 3) تشریحی؛ 4) فرافکنی (برجسته‌سازی) (Halliday & Matthiessen, 2004: 268). هریک از این انواع نیز، زیرمجموعه‌هایی دارند که به آنها می‌پردازیم:

3ـ1ـ1ـ1. تفصیلیِ گستره^[26]    
افزودة تفصیلیِ گستره، خود به سه گروه مسافت^[27]، دیرش^[28] و بسامدی^[29] تقسیم می‌شود (Halliday & Matthiessen, 2004: 268).               

افزودة  مسافت: این افزوده‌ها مسافتی را که فرایند در آن رخ داده، نشان می‌دهند.      
مثال: من چند کیلومتر از خانه دور هستم (نوشتار فارسی‌آموزان، زن، عراقی). در اینجا، «چند کیلومتر» افزودۀ گستره و مسافت است.

افزودة دیرش: این نوع افزوده‌ها طول مدت زمان انجام فرآیند را نشان می‌دهند.          
مثال: من یک سال در ایران هستم (نوشتار فارسی‌آموزان، زن، عراقی). در اینجا، «یک سال» افزودة تفصیلیِ دیرش است.

افزودة تفصیلیِ بسامدی: میزان تکرار انجام یک فرایند را نشان داده، به سؤال «هرچند وقت؟» پاسخ می‌دهد (Halliday & Matthiessen, 2004: 268).       
مثال: من معمولاً هر ماه یک دفعه از اینترنت خرید می‌کنم (نوشتار فارسی‌آموزان، زن، عراقی). در اینجا، «هر ماه» افزودة  بسامدی است.

3ـ1ـ1ـ2. تفصیلیِ موقعیت^[30]  
افزودة تفصیلیِ موقعیت به دو گروه مکان^[31] و زمان^[32] تقسیم می‌گردد.          
مثال: من در شهر بغداد زندگی می‌کنم (نوشتار فارسی‌آموزان، مرد، عراقی).               
مثال: من دیروز با اینترنت یک روسری گرفتم (نوشتار فارسی‌آموزان، زن، عراقی).

3ـ1ـ1ـ3. تفصیلیِ شیوه (روش)       
افزودة شیوه (روش) شامل این افزوده‌هاست: وسیله^[33]، کیفیت^[34]، مقایسه^[35] و درجه^[36] (میزان). این افزوده‌ها، چگونگی انجام فرایند را نشان می‌دهند.

افزودة وسیله: ابزاری است که فرایند با آن انجام می‌شود (Halliday & Matthiessen, 2004: 268).          
مثال: من هیچ وقت مترو سوار نمی‌شوم. من با اتوبوس و تاکسی می‌روم (مرد، عراقی).

افزودة کیفیت: این افزوده‌ها عموماً، از طریق گروه قیدی بازنمایی می‌شوند (Halliday & Matthiessen, 2004: 268).              
مثال: من با زحمت تحصیل کردم (مرد، عراقی).

افزودة مقایسه: این افزوده‌ها عموماً توسط یک گروه حرف اضافه‌ای که دارای کلمات «مانند» و «برخلاف» هستند، بازنمایی می‌شوند. این حروف اضافه نشان‌دهندۀ شباهت یا تفاوت هستند (Halliday & Matthiessen, 2004: 268).

مثال: شهرهای بزرگ مثل بغداد و مشهد امکانات دارند (زن، عراقی).

افزودة درجه (میزان): این افزوده‌ها از طریق یک گروه قیدی بازنمایی می‌شوند؛ این گروه قیدی معمولاً با عباراتی همراهند که نشان‌دهندۀ میزان چیزی هستند؛ مثل: «زیاد»، «کاملاً» (Halliday & Matthiessen, 2004: 268).     
مثال: من خیلی ایران را دوست دارم. چون مردم ایران مهربان هستند (مرد، عراقی). «خیلی» در اینجا، افزودة درجه (میزان) است و «به ‌صورت آنلاین» افزودة کیفیت است و «از طریق اینترنت» افزودة وسیله است.                              
3ـ1ـ1ـ4. افزودة تفصیلیِ سبب^[37] (انگیزه)       
افزودة سبب (انگیزه) به سه گروه تقسیم می‌شود: علت^[38] (دلیل)، قصد^[39] (هدف) و به‌خاطر^[40] (ذینفع).
مثال: مردم به‌خاطر بیکاری از شهرهای کوچک و روستاها به شهرهای بزرگ مهاجرت می‌کنند (مرد، عراقی). «به‌خاطر بیکاری» در اینجا، افزودة سبب (انگیزه)، علت (دلیل) است.

مثال: آدم‌ها وقتی از اینترنت برای خرید کردن استفاده می‌کنند، خوب است (مرد، عراقی). «برای خرید کردن» در اینجا، افزودة سبب (انگیزه)، قصد (هدف) است.

مثال: در شهرهای بزرگ، پیک موتوری‌ها گاهی با موتور و با سختی، چند کیلومتر را می‌روند  به‌خاطر مشتری و کالا را به مشتری می‌رسانند (مرد، عراقی). «به‌خاطر مشتری» در اینجا، افزودة سبب (انگیزه)، به‌خاطر (ذینفع).

3ـ1ـ1ـ5. افزودة تفصیلیِ محتمل (احتمال)^[41]    
افزودة محتمل (احتمال)، شامل این زیرگروه‌ها است: شرایط (شرط^[42])، پیش­فرض^[43] و پذیرش^[44] (سازش).             
مثال: در صورت نبودن اینترنت، اخبار را نمی‌فهمیم (مرد، عراقی). «در صورت نبودن» در اینجا، افزودة پیش­فرض است.    
مثال: علی‌رغم محاسن از ایترنت خرید کردن، معایب هم است (نوشتار فارسی‌آموزان، مرد، عراقی). «علی‌رغم» در اینجا، افزودة پذیرش (سازش) است.

3ـ1ـ2. افزودة گسترشی^[45]        
افزودة گسترشی فقط شامل یک گروه به نام همراهی^[46] است. افزودة همراهی به دو گروه تقسیم می‌شود: هم‌کنشی^[47] و افزایشی^[48].    
مثال: من هفته پیش با دوستانم به موزه مشهد رفتم (زن، عراقی). «با دوستانم» در اینجا، افزودة هم‌کنشی است.

3ـ1ـ3. افزودة تشریحی^[49]        
افزودة تشریحی نیز دارای یک گروه به نام نقش^[50] است. افزودة نقش خود شامل دو زیر گروه درمقام^[51] (ظاهر) و محصول^[52] (نتیجه) است.               
مثال: من پارسال تابستان به طور موقت به عنوان منشی در یک شرکت کار می‌کردم. در این شرکت از طریق اینترنت کالا می‌فروختند (زن، عراقی). «به عنوان منشی» در اینجا، افزودة درمقام (ظاهر) است.    
مثال: قبلاً خرید کردن فقط حضوری بود، ولی به زودی، به خرید ایترنتی تبدیل می‌شود (مرد، عراقی). «به خرید ایترنتی» در اینجا، افزودة محصول (نتیجه) است.

3ـ1ـ4. افزودة حاشیه‌ای، فرافکنی^[53](برجسته‌سازی)

افزودة فرافکنی (برجسته‎سازی) به دو گروه تقسیم می گردد: مضمون^[54] (موضوع) و زاویه^[55] (زاویۀ دید). افزودة زاویۀ دید به دو گروه تقسیم می‌گردد: منشاء^[56] (منبع) و نقطه­نظر^[57].
مثال: من دربارة خرید اینترنتی نمی‌دانستم (زن، عراقی). «دربارة خرید اینترنتی» در اینجا، افزودة مضمون (موضوع) است.

مثال: طبق گفتة دکتر، اینترنت در وقت صرفه­جویی می‌کند (زن، عراقی). «طبق گفتة دکتر» در اینجا، افزودة منشاء (منبع) است.

مثال: به نظر من، خرید آنلاین برای وقت خوب است (زن، عراقی). «به نظر من» در اینجا، افزودة نقطه نظر است. 

در جدول (1) انواع افزوده‌های حاشیه‌ای براساس چارچوب نظری هلیدی متیسن به همراه نمونه‌های فارسی مطرح شده است.

جدول 1. انواع افزوده‌های حاشیه‌ای

مثال	زیر بخش‌های افزوده	زیر بخش‌های افزوده	نوع افزوده حاشیه‌ای
۴ کیلومتر	مسافت	گستره	تفصیلی
دو روز، سه سال	دیرش
هر ده روز، هر هفته	بسامدی
خانه، مدرسه	مکان	موقعیت
امروز، فردا، سه شنبه	زمان
به وسیلۀ، از طریق	وسیله	شیوه (روش)
تند، خوب، آهسته	کیفیت
مانند، مثل	مقایسه
زیاد، کم	درجه (میزان)
به علت	علت (دلیل)	سبب (انگیزه)
به قصد	قصد (هدف)
به‌خاطر	به‌خاطر (ذینفع)
در شرایط	شرایط (شرط)	محتمل (احتمال)
در غیبت، در نبود	پیش فرض
علی‌رغم	پذیرش (سازش)
با هم	هم‌کنشی	همراهی	گسترشی
و، به‌علاوه	افزایشی
در شکل، در حالت	در مقام (ظاهر)	نقش	تشریحی
به شکل، به حالت	محصول (نتیجه)
دربارۀ	مضمون (موضوع)	مضمون (موضوع)	فرافکنی (برجسته سازی)
برطبق	منشاء (منبع)	زاویه (زاویۀ دید)
به عقیدۀ	نقطه نظر

(Halliday & Matthiessen, 2004: 262-263؛ جعفری، 1388: 143)

 

3ـ2. زبان‌شناسی اجتماعی^[58]     
زبان‌شناسی اجتماعی، مطالعة زبان در بافت جامعه است. در جامعه، گونه‌های زبانی مختلفی وجود دارند. در زبان‌شناسی اجتماعی تأثیر متغیرهایی از قبیل سن، جنسیت، طبقه اجتماعی و ... بر رفتار زبانی گویشوران بررسی می‌شود (Coates, 1986: 4).

3ـ3. جنسیت و زبان

جنس^[59] تا حدود زیادی، زیستی تشخیص داده می‌شود، در حالی ‌که جنسیت^[60]  پدیده­ای اجتماعی است. به‌ طوری ‌که وداک^[61] (1997) می‌گوید ویژگی‌های فرد، جنسیت او را مشخص نمی‌کند، بلکه اعمال و رفتار اوست که جنسیت او را تعیین می‌کند (Wardhaugh, 2006: 315). در مباحث اجتماعی زبان، مانند بسیاری از پژوهش‌های علوم اجتماعی، تأکید بیشتر بر جنسیت است تا جنس. زیرا جنسیت مقوله‌ای است اجتماعی­ـ­ فرهنگی، در حالی ‌که جنس جنبۀ زیست‌شناختی و اندامی دارد (مدرسی، 1390: 199).  دربارۀ تفاوت‌ در رفتار زبانی زنان و مردان، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. نقش متفاوت مردان و زنان منجر به کاربرد متفاوت زبـان در بـین آن‌هـا مـی‌شـود. هرچنـد در جوامع امروزی، مردان و زنان به ‌طور مشترک در بیشتر فعالیت‌های اجتماعی شرکت دارند، امـا بـه‌ نظر می‌رسد در برخی از زمینه‌ها زنان و در برخی دیگر مردان نقش فعال‌تری دارند. این امر سـبب پیدایش تفاوت‌های زبانی معین میان این دو گروه می‌شـود (Holmes, 1986: 1-21).

ادعای دیگری که برای تبیین تفاوت رفتار زبانی زنان و مردان مطرح است، بر این اساس است که بهترین راه شناخت سازمان اجتماعی، تلقی آن به‌عنوان مجموعه‌ای سلسله مراتبی از روابط قدرت است. در این دیدگاه رفتار زبانی در جامعه بازتاب‌کنندۀ روابط قدرت است. لیکاف^[62] (1975) بر این ادعا که مردان غالب و زنان فاقد قدرت، صحه می‌گذارد (وارداف، 1393: 519).

از نظر لیکاف (1975: 52ـ54) گفتار زنان و مردان تفاوت‌هایی دارند؛ برخی از مشخصات گفتار زنان ازنظر لیکاف عبارتند از:   
1) کاربرد فراوان تردیدنماها^[63] که حس تردید و درنگ گوینده را بیان می‌کنند. در زبان فارسی واژه‌هایی ازقبیل: می‌دونی، خب، شاید و ... ازجملۀ تردیدنماها هستند؛

2) کاربرد فرم‌های مؤدبانۀ زبان و پرهیز از کاربرد واژه‌های زشت (دشواژه‌ها^[64]).

3) استفاده از قیدهای تشدیدکننده^[65] در زبان مانند «خیلی»؛             
4) استفاده از صفات تهی^[66]  مانند «دوست­داشتنی»: این صفات به‌این‌دلیل تهی نامیده می‌شوند که با وجود ‌اینکه مانند بقیۀ صفات، اسم را توصیف می‌کنند، اما برای آنها نمی‌توان معنای صریح و دقیقی تعریف کرد؛              
5) کاربرد بیشتر نقل‌قول مستقیم؛        
6) زنان دارای واژگان ویژۀ خود هستند که مردان از به‌کاربردن آنها خودداری می‌کنند (در زبان فارسی واژه‌هایی مانند: اِوا خواهر، اِوا خاک عالم، خدا مرگم بده و ...)؛  
7) زنان از کاربرد زبان خشن یا مردانه خودداری می‌کنند. در زبان زنان بیان عواطف و احساسات بیشتر از زبان مردان است؛             
8) استفاده از گفتار غیرمستقیم برای درخواست.

هلمز (1998) هنگام ارائۀ فهرستی از آنچه ‌ او «تکنیک‌های همگانی زبان‌شناسی اجتماعی^[67]» (اصول جهانی جامعه‌شناسی زبان) می‌نامد، چند ادعای آزمایش‌پذیر ارائه می‌دهد:               
 1) زنان و مردان الگوهای کاربرد زبانی متفاوتی به‌وجود می‌آورند؛             
2) زنان بسیار بیشتر از مردان گرایش به تمرکز بر کارکردهای تأثیرگذار (نقش‌های عاطفی) یک تعامل دارند؛     
3) زنان بسیار بیشتر از مردان گرایش به کاربرد ابزارهای زبانی دارند که بر وجود همبستگی تاکید می‌کند؛           
4) زنان گرایش دارند به شیوه‌هایی که موجب حفظ و افزایش همبستگی می‌شود با دیگران تعامل کنند، اما مردان به‌ویژه در بافت‌های رسمی، گرایش دارند به شیوهایی تعامل کنند که موجب افزایش قدرت و منزلتشان می‌شود؛ 
5) زنان به ‌لحاظ کاربرد سبک‌های زبانی انعطاف‌پذیرتر از مردان هستند.

با آزمایش ادعاهایی مانند اینها، می‌توانیم برداشت خود را از موضوعات مورد علاقه‌مان اصلاح کنیم.

در گفتار زن و مرد تفاوت‌هایی وجود دارد که بی‌گمان برخی از آن‌ها واقعی هستند، اما تقریباً با‌ اطمینان می‌توان گفت که بقیه خیالی هستند. هر تفاوت واقعی باید با عامل‌های دیگری چون طبقۀ اجتماعی، نژاد، فرهنگ، نوع گفتمان، عضویت در گروه و غیره در تعامل باشد (وارداف، 1393: 511ـ512).                 

3ـ4. گونۀ نوشتاری^[68]   
زبان در طول تاریخ به‌صورت نوشتاری تعلیم داده شده و هر تحصیل‌کرده‌ای با گونـۀ نوشتاری به محتوای علمی و ادبی آن زبان، دست می‌یابد. اهمیت فراوان زبان نوشتار و نقش محوری آن در جوامع باسواد را باید در نظـر داشـت. نقـش زبـان نوشـتار مخصوصاً در جوامع باسواد به‌حدی مهم است که ما زبان نوشته را تنها گونۀ معتبر بـرای یادگیری می‌دانیم، اما گفتار میلیون‌ها سال قبل از نوشتار پدید آمده و به زندگی افراد بشـر راه یافته است (Halliday, 1989: 7). گونۀ نوشتاری زبان فارسی از یک‌دستی و یک‌پـارچگی بـیشتـری نسـبت بـه گونـۀ گفتاری برخوردار است و سه نوع ادیبانه، معیار و شکسته را دربر می‌گیرد. گونۀ معیار نوشتاری زبان فارسی، همان گونۀ رسمی است که عموم تحصیل‌کردگان در سطح جامعـه بـه آن می‌نویسند و در همۀ حوزه‌های آموزشی، اجتماعی، اداری و ارتباطی کاربرد دارد، بر قواعد نگارش منطبق است و از سبک عادی‌تر و ساده‌تری نسبت به گونۀ ادیبانه تبعیت می‌کند (صفارمقدم، 1391: 51ـ52). در این پژوهش به گونۀ نوشتاری فارسی می‌پردازیم.

 

 

4. روش پژوهش

پژوهش حاضر، پژوهشی توصیفی­ـ­ تحلیلی و مقایسه‌‌‌‌‌ای است. این پژوهش در چارچوب نظریه نقشگرای هلیدی به بررسی نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفتة زن و مرد و مقایسه بین نوشتار فارسی‌آموزان مرد و زن می‌پردازد. ازآنجاکه هدف پژوهش، بررسی تأثیر متغیر جنسیت بر تفاوت‌های نوشتاریِ فارسی‌آموزان خارجی سطح پیشرفته است، تأثیر متغیرهای دیگر اجتماعی، تا حد امکان محدود شده­اند، ازجمله این‌که زبان مادری همۀ فارسی‌آموزانی که نوشتارشان بررسی می‌شود، عربی و ملیّت آنها عراقی است، سن آنها بین 18 تا 22 سال است و میزان تحصیلات آنها، دیپلم است. بیشتر آنها از طبقه متوسط جامعه هستند و دین آنها اسلام و مذهبشان، شیعه است.              
     در این پژوهش، برای گردآوری اطلاعات از منابع کتابخانه‌ای و نوشتار فارسی‌آموزان خارجی سطح پیشرفتة زن و مرد استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش کلیه فارسی‌آموزان خارجی مراکز داخل کشور است. نمونة آماری و پیکرة مورداستفاده در این پژوهش، نوشتار 248 نفر از  فارسی‌آموزان خارجی سطح پیشرفتة زن و مرد مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه فردوسی مشهد است. روش نمونه‌گیری این پژوهش از نوع نمونه‌گیری تصادفی ساده است. روش کار بدین ‌صورت بوده است که نوشتار 248 نفر از فارسی‌آموزان بر اساس جنسیت تفکیک شد (124 نفر زن و 124 نفر مرد). سپس، تمام افزوده‌های حاشیه‌ای به‌ کاررفته در نوشتار فارسی‌آموزان مرد و زن براساس تقسیم‌بندی هلیدی تعیین شد. سپس، تعداد و درصد توزیع انواع افزوده‌های حاشیه‌ای محاسبه و نتایج با هم مقایسه شد. سپس، نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفتة زن و مرد در قالب نمودار توزیع افزوده‌های حاشیه‌ای مورد مقایسه قرار گرفتند. برای بررسی معناداربودن تفاوت‌ها میان زنان و مردان، از آزمون آماری خی دو استفاده شد.

5. یافته‌ها و تحلیل داده‌ها

5ـ1. بررسی افزوده‌های حاشیه‌ای در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفته

بررسی افزوده‌های حاشیه‌ای در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفته، براساس دستور نقشگرای نظام‌مند هلیدی نشان می‌دهد که تعداد کل افزوده‌ها در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفته 3098 مورد است. تعداد کل افزوده‌ها در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفته زن 1594 مورد و تعداد کل افزوده‌ها در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفتة مرد 1504 مورد است. بنابراین، در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفتة زن، افزوده‌های حاشیه‌ای بیشتری به کار رفته است.

جدول 2. تعداد و درصد انواع افزوده‌های حاشیه‌ای به کار رفته در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفته

درصد	تعداد	زیر بخش‌های افزوده	درصد	تعداد	زیر بخش‌های افزوده	نوع افزوده حاشیه‌ای
38/0	12	مسافت	16/6	191	گستره	تفصیلی
03/3	94	دیرش
74/2	85	بسامدی
45/49	1532	مکان	1/56	1738	موقعیت
64/6	206	زمان
19/9	285	وسیله	75/21	674	شیوه (روش)
06/7	219	کیفیت
06/3	95	مقایسه
42/2	75	درجه (میزان)
74/2	85	علت (دلیل)	77/5	179	سبب (انگیزه)
32/2	72	قصد (هدف)
71/0	22	به‌خاطر (ذینفع)
06/0	2	شرایط (شرط)	32/0	10	محتمل (احتمال)
12/0	4	پیش فرض
12/0	4	پذیرش (سازش)
09/1	34	هم‌کنشی	9/1	59	همراهی	گسترشی
8/0	25	افزایشی
09/0	3	در مقام (ظاهر)	16/0	5	نقش	تشریحی
06/0	2	محصول (نتیجه)
16/4	129	مضمون (موضوع)	81/7	242	مضمون (موضوع)	فرافکنی (برجسته سازی)
19/0	6	منشاء (منبع)			زاویه (زاویۀ دید)
45/3	107	نقطه نظر
3098						تعداد کل

                همانطور که در جدول 2 مشخص است، در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفته، افزودة تفصیلی گستره 191 مورد، موقعیت 1738 مورد، شیوه (روش) 674 مورد، سبب (انگیزه) 179 مورد، محتمل (احتمال) 10 مورد، افزودة گسترشیِ همراهی 59 مورد، افزودة تشریحیِ نقش 5 مورد و افزودة فرافکنی (برجسته سازی) 242 مورد را به خود اختصاص داده‌اند.

نمودار 1. انواع افزوده‌های حاشیه‌ای به کار رفته در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفته

 

    همانطورکه در جدول 2 و نمودار 1 مشخص است، افزودة تفصیلیِ موقعیت (مکان) با 2032 بار (2/51 %) تکرار، پربسامدترین افزودة حاشیه‌ای در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفته است. فارسی‌آموزان برای ملموس­کردن وقایع، بیشتر از افزودة حاشیه‌ای مکانی در نوشتار خود استفاده کرده‌اند.           
    افزودة تفصیلیِ محتمل (احتمال)، شرایط (شرط) و افزودة تشریحیِ نقش و محصول (نتیجه) هرکدام با 2 بار تکرار، کم بسامدترین افزوده‌های حاشیه‌ای در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفته است.

 

 

5ـ2. بررسی افزوده‌های حاشیه‌ای در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفتة مرد

بررسی افزوده‌های حاشیه‌ای در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفته، براساس دستور نقشگرای نظام‌مند هلیدی نشان می‌دهد که تعداد کل افزوده‌ها در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفته مرد 1504 مورد است.

جدول 3. تعداد و درصد انواع افزوده‌های حاشیه‌ای به کار رفته در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفته مرد

درصد	تعداد	زیر بخش‌های افزوده	درصد	تعداد	زیر بخش‌های افزوده	نوع افزوده حاشیه‌ای
33/0	5	مسافت	58/5	84	گستره	تفصیلی
52/2	38	دیرش
72/2	41	بسامدی
91/56	757	مکان	91/56	856	موقعیت
58/6	99	زمان
37/9	141	وسیله	21/21	319	شیوه(روش)
18/7	108	کیفیت
05/3	46	مقایسه
59/1	24	درجه (میزان)
92/3	59	علت (دلیل)	17/8	123	سبب (انگیزه)
19/3	48	قصد (هدف)
06/1	16	به‌خاطر (ذینفع)
0	0	شرایط (شرط)	26/0	4	محتمل (احتمال)
13/0	2	پیش فرض
13/0	2	پذیرش (سازش)
06/1	16	هم‌کنشی	79/1	27	همراهی	گسترشی
73/0	11	افزایشی
06/0	1	در مقام (ظاهر)	13/0	2	نقش	تشریحی
06/0	1	محصول (نتیجه)
39/3	51	مضمون (موضوع)	91/5	89	مضمون (موضوع)	فرافکنی (برجسته سازی)
13/0	2	منشاء (منبع)			زاویه (زاویۀ دید)
39/2	36	نقطه نظر
1504						تعداد کل

    همانطورکه در جدول 3 مشخص است، در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفتة مرد، افزودة تفصیلیِ گستره 84 مورد، افزودة تفصیلیِ موقعیت 856 مورد، افزودة تفصیلیِ شیوه (روش) 319 مورد، افزودة تفصیلیِ سبب (انگیزه) 123 مورد، افزودة تفصیلیِ محتمل (احتمال) 4 مورد، افزودة گسترشیِ همراهی 27 مورد، افزودة تشریحیِ نقش 2 مورد، افزودة فرافکنی (برجسته سازی) 89 مورد را به خود اختصاص داده‌اند.

5ـ3. بررسی افزوده‌های حاشیه‌ای در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفتة زن
بررسی افزوده‌های حاشیه‌ای در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفته، بر اساس دستور نقشگرای نظام‌مند هلیدی نشان می‌دهد که تعداد کل افزوده‌ها در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفتة زن 1594 مورد است.

    همانطورکه در جدول 4 مشخص است، در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفتة زن، افزودة تفصیلیِ گستره 107 مورد، افزودة تفصیلیِ موقعیت 882 مورد، افزودة تفصیلی، شیوه (روش) 355 مورد، افزودة تفصیلیِ سبب (انگیزه) 56 مورد، افزودة تفصیلیِ محتمل (احتمال) 6 مورد، افزودة گسترشیِ همراهی 32 مورد، افزودة تشریحیِ نقش 3 مورد، افزودة فرافکنی (برجسته­سازی) 153 مورد را به خود اختصاص داده‌اند.

 

 

جدول 4. تعداد و درصد انواع افزوده‌های حاشیه‌ای به کار رفته در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفته زن

درصد	تعداد	زیر بخش‌های افزوده	درصد	تعداد	زیر بخش‌های افزوده	نوع افزوده حاشیه‌ای
43/0	7	مسافت	71/6	107	گستره	تفصیلی
51/3	56	دیرش
76/2	44	بسامدی
61/48	775	مکان	33/55	882	موقعیت
71/6	107	زمان
03/9	144	وسیله	27/22	355	شیوه (روش)
96/6	111	کیفیت
07/3	49	مقایسه
19/3	51	درجه (میزان)
63/1	26	علت (دلیل)	51/3	56	سبب (انگیزه)
5/1	24	قصد (هدف)
37/0	6	به‌خاطر (ذینفع)
12/0	2	شرایط (شرط)	37/0	6	محتمل (احتمال)
12/0	2	پیش فرض
12/0	2	پذیرش (سازش)
12/1	18	هم‌کنشی	2	32	همراهی	گسترشی
87/0	14	افزایشی
12/0	2	در مقام (ظاهر)	18/0	3	نقش	تشریحی
06/0	1	محصول (نتیجه)
89/4	78	مضمون (موضوع)	59/9	153	مضمون (موضوع)	فرافکنی(برجسته سازی)
25/0	4	منشاء (منبع)			زاویه (زاویۀ دید)
45/4	71	نقطه نظر
1594						تعداد کل

 

 

5ـ4. مقایسة کاربرد افزوده‌های حاشیه‌ای در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفتة زن و مرد

نمودار 2. مقایسة کاربرد افزوده‌های حاشیه‌ای در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفتة زن و مرد

 

    همانطور که نمودار (2) نشان می‌دهد، استفادة زنان از افزوده‌های حاشیه‌ای (به‌جز افزودۀ حاشیه‌ای سبب) بیش از مردان است. زنان 1594 بار از افزوده‌های حاشیه‌ای در نوشتار خود استفاده کرده‌اند؛ درحالی‌که مردان 1504 بار از افزوده‌های حاشیه‌ای در نوشتار خود استفاده کرده‌اند. این نتیجۀ تحقیق نشان می‌دهد که زنان بیشتر از مردان به بیان جزئیات می‌پردازند.

افزودۀ تفصیلیِ موقعیت (مکان) بالاترین بسامد را در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفتة زن و مرد دارد. درکل 1532  بار (45/49 درصد)، 775 بار( 61/48 درصد) توسط زنان و 757 بار (91/56 درصد) توسط مردان مورد استفاده قرار گرفته‌ است.

من با خانواده‌ام از کودکی در نجف اشرف زندگی می‌کنیم (زن، عراقی).

این حرف‌ها از کار در خانه می‌گوید. مردم در خانه چیز درست می‌کنند و با اینترنت می‌فروشند. زن‌ها و هم مردها در خانه کار می‌کنند. در استرالیا کار در خانه است. اگر کار کنیم آخرش موفق می‌شویم (مرد، عراقی).

همچنین نتایج تحقیق در نمودار (2) نشان می‌دهد، زنان از افزودة فرافکنی (برجسته‌سازی)، زاویه (زاویۀ دید) و نقطه­نظر بیشتر از مردان استفاده کرده‌اند. زنان 71 بار (45/4 درصد) و مردان 36 بار (39/2 درصد) از این افزوده استفاده کردند.

به نظر من خریدن از اینترنت خوبه در بعضی حالات و بده در حالات دیگر (زن، لبنانی). 

من فکر می‌کنم که خرید کردن از طریق اینترنت و به‌صورت آنلاین خیلی خوب است. من چندبار از طریق اینترنت خرید کردم. البته من قبل از خرید، حتماً مشخصات کالا را با دقت نگاه می‌کنم (زن، عراقی).

به نظر من اینترنت از مهمترین پدیده‌های جهان امروز می‌باشد (زن، عراقی).

نتایج تحقیق نشان می‌دهد که زنان از افزودة تفصیلیِ میزان که مقدار بالا را نشان می‌دهند، از قبیل: خیلی، زیاد و ... ، بیش از مردان در نوشتار خود استفاده کرده‌اند. مردان 59/1 درصد و زنان 19/3 درصد از این افزوده استفاده کردند. این نتیجه نیز، دیدگاه لیکاف (1975: 52ـ54) دربارة تفاوت گفتار مردان و زنان را تأیید می‌کند. لیکاف می‌گوید: زنان بیش از مردان از قیدهای تشدیدکننده در زبان مانند «خیلی» استفاده می‌کنند.

من برای رفتن به مدرسه خیلی پیاده می‌رفتم (زن، عراقی).

به نظر من شهرهای بزرگ شلوغ هستند، ولی بعضی وقتها شهرهای بزرگ خیلی شلوغ هستند. مثلاً شهر مشهد در روز شهادت امام رضا، خیلی شلوغ است. من پارسال در روز شهادت امام رضا در مشهد بودم. مردم خیلی خوب عزاداری می‌کردند (زن، عراقی).

این فیلم دربارۀ کسب و کار خانگی بود. آدم‌ها در خانه کار می‌کنند و تولید می‌کنند و از طریق اینترنت  و یا به‌صورت حضوری، کالا را می‌فروشند. احتمالاً اولش سخت است، ولی بالاخره موفقیت است. خیلی خانم‌ها در خانه کار می‌کنند. در استرالیا، طبق گفتۀ کارشناسان، خیلی کار خانگی است و از طریق اینترنت می‌فروشند (زن، عراقی).

همچنین نتایج تحقیق نشان می‌دهد که مردان از افزودة سبب، بیشتر از زنان استفاده کرده‌اند. افزودۀ تفصیلیِ سبب (انگیزه)، علت (دلیل)، در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفتة زن 26 بار (63/1 درصد) و در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفتة مرد، 59  بار (92/3 درصد) مورد استفاده قرار گرفته است.

 من به‌خاطر ارزونی کالاها، به صورت آنلاین و از طریق اینترنت خرید می‌کنم (مرد، عراقی).

مردم به‌خاطر بیکاری از شهرهای کوچک و روستاها به شهرهای بزرگ مهاجرت می‌کنند (مرد، عراقی).

من پارسال یک‌بار به شهر بزرگ تهران مسافرت کردم. در پایان روز، به‌علت هوای آلوده، بیمار شدم و سرفه ‌می‌کردم (مرد، عراقی).  

افزودۀ تفصیلیِ سبب (انگیزه)، قصد (هدف) در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفتة زن، 24 بار (5/1 درصد) و در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفتة مرد، 48 بار (19/3 درصد) مورد استفاده قرار گرفته است.

آدم‌ها وقتی از اینترنت برای خریدکردن استفاده می‌کنند، خوب است (مرد، عراقی).

من وقتی‌که در نجف زندگی می‌کردم، حداقل هفته‌ای یک­بار برای زیارت به حرم امام می‌رفتم (مرد، عراقی). 

افزودۀ تفصیلیِ سبب (انگیزه) و به‌خاطر (ذینفع) در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفتة زن، 6 بار (37/0 درصد) و در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفتة مرد، 16 بار (06/1 درصد) مورد استفاده قرار گرفته است.

من به‌خاطر امام رضا به مشهد آمدم (مرد، عراقی). 

در شهرهای بزرگ، پیک موتوری‌ها گاهی با موتور و با سختی چند کیلومتر را می‌روند به‌خاطر مشتری و کالا را به مشتری می‌رسانند (مرد، عراقی).

 

5ـ5. تحلیل آماری تفاوت‌های زنان و مردان در کاربرد افزوده‌های حاشیه‌­ای

در نوشتار فارسی‌آموزان خارجی سطح پیشرفته، زنان بیش از مردان از افزودة حاشیه‌ای استفاده می‌کنند. اکنون با استفاده از آزمون آماری کای اسکوئر (خی دو)، به بررسی این فرضیه می‌پردازیم:

 فرض صفر: احتمال استفاده زنان و مردان از افزودة حاشیه‌ای، برابر است. برای آزمون فرض صفر از آزمون کای اسکوئر(خی دو) استفاده می‌کنیم.

if p-value<0.05 then we reject H0 else we accept H0

p-value=1-p(X2H0<X2obs) =1-P(X2(1) < 2.61) = 0.1

 چون مقدار به دست آمده بیش از 0.05 است، بنابراین، فرض صفر پذیرفته شد. یعنی این تفاوت‌ زنان و مردان در کاربرد افزوده‌های حاشیه‌ای، ازنظر آماری معنادار نیست.

جدول 5. تحلیل آماری فرضیۀ استفادة بیشتر زنان از افزودة حاشیه‌ای نسبت به مردان

کل	زنان	مردان	رده مرد و زن
3098	1594	1504	مشاهدات در هر رده
1	0.5145255	0.4854745	برآورد احتمال- سهم حضور هرکدام
1	0.5	0.5	برآورد احتمال تحت فرض صفر
3098	1549	1549	مقادیر مورد انتظار

در نوشتار فارسی‌آموزان خارجی سطح پیشرفته، زنان بیش از مردان از افزودۀ تفصیلیِ درجه استفاده می‌کنند. اکنون با استفاده از آزمون آماری کای اسکوئر (خی دو)، به بررسی این فرضیه می‌پردازیم.   
فرض صفر: احتمال استفاده مردان و زنان در استفاده از افزودۀ درجه، به یک میزان است. برای آزمون فرض صفر از آزمون کای اسکوئر (خی دو) استفاده می‌کنیم.

if p-value<0.05 then we reject H0 else we accept H0

p-value=1-p(X2H0<X2OBS) =1-P(X2(1) < 4.98) =0.03

    چون مقدار به دست آمده کمتر از 0.05 است، بنابراین، فرض صفر رد می­شود. بنابر مشاهدات، می‌توان گفت استفاده زنان از این افزوده، به‌طور معناداری، بیشتر از مردان است.

جدول 6. تحلیل آماری فرضیۀ استفادة بیشتر زنان مردان از افزودۀ تفصیلیِ درجه نسبت به مردان

کل	زنان	مردان	رده مرد و زن
75	51	24	مشاهدات در هر رده
1	0.68	0.32	برآورد احتمال- سهم حضور هرکدام
1	0.5	0.5	برآورد احتمال تحت فرض صفر
75	37.5	37.5	مقادیر مورد انتظار

6. بحث و نتیجه‌گیری

بررسی و مقایسۀ فراوانی افزوده‌ها‌ی حاشیه‌ای در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفتة زن و مرد، این نتایج را نشان می‌دهد: 
1ـ افزودۀ تفصیلیِ موقعیت (مکان) بالاترین بسامد را در نوشتار فارسی‌آموزان سطح پیشرفتة زن و مرد دارد. فارسی‌آموزان برای ملموس کردن وقایع، بیشتر از افزودة حاشیه‌ای مکانی در نوشتار خود استفاده کرده‌اند. در پژوهش رضویان و عزیزی (1393) نیز، افزودۀ حاشیه‌ای موقعیت، پربسامدترین افزودة حاشیه‌ای بود.  در پژوهش سالسابیل^[69] (2014) نیز، پربسامدترین افزودة حاشیه‌ای در پیکرۀ پژوهش، افزودۀ حاشیه‌ای موقعیت (مکان) بوده است. در پیکرۀ پژوهش وی، بیش از نیمی از افزوده‌ها را افزودۀ موقعیت (مکان) به خود اختصاص داده ‌است (51/52%). در پژوهش نورحسنی^[70] (2017) نیز، پربسامدترین افزودة حاشیه‌ای در پیکرۀ پژوهش، افزودۀ حاشیه‌ای موقعیت بود.        
2ـ فارسی‌آموزان سطح پیشرفتة زن، از افزوده‌های حاشیه‌ای (به‌جز افزودۀ حاشیه‌ای سبب)، بیش از مردان در نوشتار خود، استفاده کرده‌اند. این نتیجۀ تحقیق نشان می‌دهد که زنان بیشتر از مردان به بیان جزییات می‌پردازند. اگینز^[71] (2004) بیان می‌کند که افزوده‌ها ابهام را از بین می‌برند و باعث خاص و محدودکردن اطلاعات می‌شوند.               
 3ـ فارسی‌آموزان سطح پیشرفتة زن، از افزودة فرافکنی(برجسته­سازی)، زاویه (زاویۀ دید) و نقطه­نظر، مانند «به نظر من»، «فکر می‌کنم»، بیشتر از مردان در نوشتار خود استفاده کرده‌اند. این نتیجه، دیدگاه لیکاف (1975: 52ـ 54) دربارة تفاوت گفتار مردان و زنان را تأیید می‌کند.

4ـ فارسی‌آموزان سطح پیشرفتة زن، از افزودة تفصیلیِ میزان که مقدار بالا را نشان می‌دهد، از قبیل: خیلی، زیاد و ... ، بیش از مردان در نوشتار خود استفاده کرده‌اند. مردان 59/1 درصد و زنان 19/3 درصد از این افزوده استفاده کرده­اند. این نتیجه نیز، دیدگاه لیکاف دربارة تفاوت گفتار مردان و زنان را تأیید می‌کند. به گفتة لیکاف (1975: 52ـ54) زنان بیش از مردان از قیدهای تشدیدکننده در زبان، مانند «خیلی»، استفاده می‌کنند.

5ـ فارسی‌آموزان سطح پیشرفتة مرد، از افزودة سبب بیشتر از زنان در نوشتار خود استفاده کرده‌اند. این نتیجۀ تحقیق نشان می‌دهد که مردان نسبت به زنان بیشتر استدلالی صحبت می‌کنند و به توضیح روابط علت و معلولی می‌پردازند. همان‌طور که محمدی‌اصل (1389: 77) بیان نموده است، زنان علی‌رغم دارابودن ذخیرة برابر کلمات و زمان مساوی مطالعه نسبت به مردان، کمتر به توضیح روابط علی می‌پردازند. شاید این به معنای تلقی
خرده­فرهنگی و اقلیت­بودن زنان در عرصة فرهنگ رسمی است که سبب می شود زنان به توصیف امور رضایت دهند و لذا جلوه‌های متفاوت این وضعیت را به مردان واگذارند.

تعارض منافع

تعارض منافع ندارم.

 

[1]. Radford

[2]. Ernest

[3]. Lakoff, R.

[4]. Tannen

[5]. Cameron

[6]. Wardhaugh

[7]. filler

[8]. empty adjectives

[9]. Holmes, J.

[10]. facilitative

[11]. supportive

[12]. confident

[13]. Tannen

[14]. Emilia

[15]. Systemic Functional Grammar (SFG)

[16]. Halliday, M.

[17]. clause

[18]. metafunction

[19]. ideational metafunction

[20]. interpersonal metafunction

[21]. textual metafunction

[22]. process

[23]. participants

[24]. circumstantial adjunct

[25]. circumstantial adjunct

[26]. extent

[27]. distance

[28]. duration

[29]. frequency

[30]. location

[31]. place

[32]. time

[33]. means

[34]. quality

[35]. comparison

[36]. degree

[37]. cause

[38]. reason

[39]. purpose

[40]. behalf

[41]. contingency

[42]. condition

[43]. default

[44]. concession

[45]. extending

[46]. accompanied

[47]. comitative

[48]. additive

[49]. elaborating

[50]. role

[51]. guise

[52]. product

[53]. projection

[54]. matter

[55]. angle

[56]. source

[57]. viewpoint

[58]. sociolinguistics

[59]. sex

[60]. gender

[61]. Wodak

[62]. Lakoff

[63]. hedges

[64]. taboo Words

[65]. intensifiers

[66]. empty adjectives

[67]. sociolinguistic universal tendencies

[68]. written variant

استناد به این مقاله: رضاپور، ابراهیم، موچانی، ابوالفضل. (1400). تأثیر جنسیت در بیان جزئیات، در نوشتار فارسی‌آموزان خارجی سطح پیشرفته از منظر دستور نقش‌گرایی. علم زبان، 8 (14)، 141-170.
Doi: 10.22054/ls.2021.56525.1402

 Language Science  is licensed under a Creative Commons Attribution-Noncommercial 4.0 International License.

[69]. Salsabil, Silvi.

[70]. Nurhasanah

[71]. Eggins, S.

تعداد مشاهده مقاله: 1,063

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 427