رده‌شناسی ترتیب واژه‌ها در زبان خُلُصی

. مقدمه

روستاهای «خُلوص» و «گُتاو» درکوه­های زاگرس در جنوب‌غربی ایران واقع شده­اند و فاصلۀ آنها از سواحل خلیج فارس در حدود 100 کیلومتر است. خُلُوص و گُتاو در قسمت غربی استان هرمزگان در بخش ­«کوهخرد» از شهرستان بستک واقع شده­اند. نزدیکتر­ین ­شهر بزرگ به آنها شهر بندرعباس است که در 250 کیلومتری آنها واقع شده ­است. در سال 2011 مرکز آمار ایران، جمعیت خُلوص را 1147 نفر تخمین زده ­است. بسیاری از خانواده­های گویشور زبان خُلُصی، خارج از این روستا ساکن هستند (در جناح، بندرعباس، بندرلنگه، بستک و قطر). بنابراین، گمان می­رود به طور کلی حدود 1800 گویشور زبان خُلُصی وجود داشته باشند. در هر دو روستای خُلوص و گُتاو به زبان «خُلوصی» یا «خُلُصی» صحبت می­کنند. در واقع، تفاوت­های آوایی[1] و واژگانی[2] ناچیزی بین گویشوران این روستاها وجود دارد و هر دو گونه[3]‌های یک زبان واحد هستند، امّا ساکنین این روستاها ترجیح می‌دهند به زبان خود با توجه به نام روستایشان ارجاع دهند، یعنی زبان خُلوصی و زبان گُتاوی. در پژوهش حاضر، به هردو زبان با نام زبانِ خُلُصی اشاره­ می­شود.

     معمولاً گویشوران خُلُصی چندزبانه هستند و به زبان­های فارسی معیار،گویش بندری و زبان لارستانی (زبان روستاهای اطرافشان) صحبت می­کنند. عده­ای نیز به دلیل پیشۀ بازرگانی بین­المللی، به زبان عربی صحبت می­کنند. میان گویشوران خلُصی درخصوص نیاکان و اجدادشان توافق­نظر وجود ندارد. عده‌ای اصل خود را منتسب به هندوستان می­دانند و معتقدند که در حدود 200 تا 300 سال قبل یک کشتی هندی در دریا واژگون شده ­است و تنها تعداد اندکی از آنها نجات یافته­اند. آنها در امتداد بستک ساکن شده و از آن­ زمان در آنجا زندگی می­کنند (البته عده­ای گذشته­های دورتری را عنوان می­کنند). واقعیت این است که خُلُصی­ها دقیقاً نمی­دانند، چگونه و چه زمانی به ایران مهاجرت­کرده­اند و حتی والدین آنها نیز در این زمینه اطلاعی ندارند. البته برخی اعتقاد دارند که نیاکان آنها ایرانیان اصیلی بودند که از سال­های بسیار دور در این منطقه سکنی گزیده­اند. عده­ای نیز معتقدند در قرون گذشته بازرگانان هندیِ فعال در ایران، در این منطقه ساکن شده­اند. تعیین خاستگاه اصلی این جامعة زبانی بسیار مشکل به­نظر می­رسد. علاوه بر این، در حالی که عده­ای خُلُصی را جزو زبان­های ایرانی می‌دانند، عده­ای آن را جزو زبان­های هندوآریایی[4] تلقی می‌کنند.

     مطالعات زیادی بر روی زبان‌های جهان از منظر رده‌شناختی[5] انجام شده ‌است. بر اساس منابع موجود، مطالعات رده‌شناختی نسبتاً خوبی روی پیکرة زبان فارسی و دیگر زبان‌های کشور ایران انجام شده ‌است. این مطالعات از این جهت که به آشنایی و ترویج استفاده از این زبان‌ها و گویش‌ها منتهی می‌شوند، حائز اهمیت هستند. اصولاً زبان­ها به لحاظ ترتیب سازه­ها یا واژه­ها با یکدیگر متفاوت هستند. هنگامی که به ترتیب خاص واژه­ها در زبانی اشاره می­شود، در واقع ترتیب سازه­های فاعل و مفعول آن مد نظر هستند. با وجود این، به ­طور کلی منظور از ترتیب واژه، چینش سازه­ها در سطوح بند یا گروه (مانند گروه اسمی) است. این پژوهش سعی دارد تا به دو پرسش اساسی زیر پاسخ دهد: 1ـ ترتیب سازه­های اصلی زبان خُلُصی به چه صورت است؟ 2ـ ترتیب واژه­ها در زبان خُلُصی چگونه با گرایش­ها و همگانی[6]‌های بینازبانی درایر[7] (1992) منطبق است؟

2. مبانی نظری

به اعتقاد کرافت[8] (2003)، می‌توان سه تعریف عمده برای اصطلاح رده‌شناسی قابل تصور بود:

1ـ در اولین تعریف، رده­شناسی را می­توان معادل با تکسون[9] قلمداد کرد که به معنای طبقه‌بندی رده‌شناختی^[10] است، یعنی رده­بندی مقولات یا پدیده­های جهان بر اساس نوع و یا انواع ساختاری آنها. این گونه رده­شناسی را رده­شناسی مبتنی بر زیست­شناسی می­دانند که در قرن نوزدهم به زبان‌شناسی وارد گردید. بر این اساس، رده­شناسی یا رده­بندی زبان­ها براساس دیدگاهی کل­گرا[11] و با عمومیت ­بخشیدن صورت­های ساختی به کل زبان حاصل می­آید. در این تعریف، یک زبان متعلق به نوع خاصی است و رده­شناسی زبان به معنای تعریف انواع زبان­ها و طبقه‌بندی آنها به انواع مختلف است. برای مثال، زبان ژاپنی یک زبان پیوندی[12] است.

2ـ دومین تعریف رده­شناسی عبارت است از بررسی الگوهایی که به­ طور نظاممند در زبان­ها رخ می­دهند. برای مثال، در زبان­های فارسی و انگلیسی روش مجهول­سازی[13] به­ صورت تحلیلی[14] است، یعنی هر دو از فعل کمکی استفاده می­کنند. در این گونه رده­شناسی، الگوهای قابل‌تعمیم همگانی­هایی زبانی هستند که به صورت همگانی­های تلویحی^[15] بیان می‌شوند. این نوع همگانی­ها تنها با مطالعة یک زبان حاصل نمی­شوند. رده­شناسی به صورت مذکور از سوی گرینبرگ[16] (1963) معرفی گردید و همگانی‌های تلویحی بر اساس ترتیب سازه­ها و صورت­های ساخت­واژی[17] حاصل آمدند.

3ـ سومین تعریف رده­شناسی عبارت است از تلقی رده­شناسی به عنوان چارچوب یا رویکردی در کنار رویکردهای ساخت­گرایی[18] یا زایشی[19] یا مانند آن. به بیان دیگر،
رده­شناسی چار­چوبی نظری^[20] در نظر گرفته می‌شود و پژوهش در آن چارچوب خاص انجام می­گیرد. در واقع، رده­شناسی در زبان­شناسی رویکردی است که می­تواند چارچوبی برای پژوهش­ها باشد، گاهی به این رویکرد «رویکرد ِگرینبرگی[21]» نیز می­گویند. این دیدگاه بسیار مشابه به رویکرد نقشگرایی است، زیرا بیشتر به نقش می­پردازد تا صورت و از نیمۀ دوم قرن بیستم آغاز شده است (Croft, 2003).

رویکرد دوم، یعنی همگانی­های تلویحی را گرینبرگ معرفی کرد، امّا لحاظ کردن رده‌شناسی به­ عنوان یک چارچوب، اولین بار در سال 1970 از سوی تامپسون و کینکید[22] و سپس از سوی هایمن^[23] (1980)، گیون^[24] (1984)، تاملین[25] (1986) و کامری^[26] (1989) (به نقل از Croft, 2003) صورت گرفت. این سه تعریف ارائه‌شده در مورد رده­شناسی با سه مرحله از هر تحلیل تجربی ـ علمی^[27] مرتبط هستند:

1ـ طبقه­بندی رده­شناختی نشانۀ مشاهدة پدیدة تجربی و طبقه­بندی آن ­است؛

2ـ تعمیم­های رده­شناختی یا همگانی­های زبانی، صورت ­دادن تعمیم­هایی پیرامون آن مشاهدات هستند؛

3ـ تبیین تعمیم­ها و علّت رخداد تعمیم­ها که در این تعریف، رده­شناسی تجربی ـ علمی است (Croft, 2003).

گرینبرگ (1963; 1966) به بررسی 30 زبان مختلف پرداخت و 45 جهانی را معرفی کرد که به ­نام وی شهرت دارند. 28 مورد از این جهانی­ها با ترتیب سازه­های اصلی جمله ارتباط دارند. به باور وی، میان ترتیب سازه­ها و سایر ویژگی­های دستوری زبان­ها، نوعی همبستگی رده­شناختی وجود دارد. معرفی جهانی­های نامحدود یا مطلق نیز از دستاوردهای وی است. طبقه­بندی گرینبرگ از ترتیب سازه­های بند بر اساس یک پارامتر شش ارزشی بوده­ است:

SOV, VSO, SVO, VOS, OVS, OSV

 

از میان این ترتیب­ها، گرینبرگ تنها VSO, SOV و VS را تحلیل کرده، گرچه وی از وجود زبان­های OVS و  VOSهم مطلع بود. تحقیقات بعدی که از سوی افرادی مانند لمان[28] (1973) و ونمان[29] (1974)، صورت گرفتند، وجود زبان­های OVS وVOS  را تأیید نمودند. آنها مدعی شدند که زبان­های OSV نیز وجود دارند. این طبقه­بندی شش­گانه می‌تواند به دو پارامتر دو­گانة SV/VS و OV/VO منجر شود که مزیت­های زیادی دارد (Dryer, 1997).

بعدها، رده­شناسان دیگری مانند هاوکینز[30] ( 1990; 1994) و درایر (1992) نیز به بررسی و مطالعة ترتیب و چینش سازه­ها و جهانی­های مرتبط با آنها پرداختند. درایر (1989) با معرفی روشی تمامی مشکلات مرتبط با نمونه­گیری جهت بررسی­های  زبانی را مرتفع کرد. وی گروه­های خویشاوندی زبانی[31] را به طبقه‌هایی (جنس­[32]هایی) دسته­بندی کرد و به جای انتخاب یک نمونه از هر جنس زبان، آنها را در هم آمیخت و همة جنس­ها را در همة زبان­ها درنظر گرفت. وی همچنین شش قارة زبان­شناختی (به لحاظ اندازه) متصور شد که این قاره‌ها از این قرارند: آفریقا، آسیا، اروپا، جنوب‌شرقی آسیا و اقیانوسیه، استرالیا و خلیج­گینه، آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی. در مقالة درایر تنها 23 همبستگی معرفی شده­اند که 5 مورد آنها مبتنی بر مؤلفه­هایی هستند که در زبان فارسی و دیگر زبان­های ایرانی مصداق ندارند. از این رو، در کتاب دبیرمقدم (1392) و همچنین، در پژوهش حاضر این 5 مؤلفه درنظرگرفته نشده‌اند. شش همبستگی دیگر، یعنی مؤلفه­های شماره‌های 19 تا 24 در مقالة درایر (1992) حضور ندارند، امّا در پایگاه داده­های متأخر درایر موجود هستند (دبیرمقدم، 1392: 117).   

 

3. پیشینۀ پژوهش

مطالعات و پژوهش­های بسیاری در خصوص رده­شناسی ترتیب واژه در زبان­های ایرانی انجام شده ­­است که از جملة آنها می­توان به ثمره (1369)، مرعشی[33] (1970)، فرامر[34] (1981)، کریمی[35] (1989) و درزی[36] (1996) اشاره کرد. تمامی این مطالعات پیرامون رده­شناسی زبان فارسی انجام شده­اند. همچنین، واحدی لنگرودی (1382)، صفایی­اصل (1394)، رضایی و خیرخواه (1394)، رضاپور (1394)، رضاپور و عبداللهی (1397)، دبیرمقدم و عبداللهی (1398) و محمدی و همکاران (1400) نیز با در نظر گرفتن 24 مؤلفة ترتیب واژة درایر (1992)، به ترتیب گویش­ها و زبان­های گیلکی لنگرودی، آذربایجانی، لری بویراحمد، سمنانی، سنگسری، بابلی و لری ممسنی را مورد مطالعه قرار داده­اند.

      جامع‌ترین اثر در زمینة رده‌شناسی زبان‌های ایرانی را دبیرمقدم (1392) نگاشته ‌است. در این پژوهش مشخص شده است که زبان‌های فارسی، بلوچی، دوانی، لارستانی، وفسی، کردی، اورامی، لکی، دلواری و نایینی از نظر مؤلفه‌های رده‌شناختیِ ترتیب واژه، همبستگی بیشتری با ردة زبان‌های فعل ـ مفعول قوی (فعل‌میانی) از خود نشان‌ می‌دهند. از سوی دیگر، گونه‌های زبانی تالشی، شهمیرزادی و تاتی گرایش بیشتری به سمت زبان‌های ردة فعل‌پایانی ‌‌قوی دارند. تاکنون زبان خُلُصی، به ویژه نحو آن، از دیدگاه زبان­شناختی مورد بررسی و مطالعه قرار نگرفته است و این اولین تحقیق زبان­شناسانه است که تلاش دارد نحو این زبان را از منظر رده­شناسی ترتیب واژه­ها بررسی کند.

4. روش پژوهش

روش انجام پژوهش حاضر به صورت توصیفی ـ تحلیلی است و جامعة آماری آن سه گویشور زن و سه گویشور مرد زبان خُلُصی در روستاهای «گُتاو» و «خُلُص» بودند. شیوة گردآوری داده­ها به صورت پرسش­نامه و مصاحبه بود. پرسش­نامة مذکور حاوی 57 سؤال بود که بر اساس مؤلفه­های درایر (1992) و با الگوگیری از دبیرمقدم (1392) طراحی گردید. پس از گردآوری داده­های زبانی موردنظر، پاسخ­های گویشوران به پرسش­های پرسش­نامه ضبط و چندین بار به ­صورت غیر­حضوری بررسی شدند؛ زیرا به دلیل وضع محدودیت­های کرونایی و قرمز بودن وضعیت مناطق مذکور، تنها امکان مصاحبه با گویشوران از طریق شبکه­های اجتماعی وجود داشت. سپس، صداهای ضبط‌شده آوانویسی شدند و تقطیع­های صرفی، نحوی و واجی مدنظر صورت­ گرفتند. در آخر، توصیف و تحلیل داده­های این زبان و تعیین وضعیت ردة زبان خُلُصی با توجه به مؤلفه­های ترتیب واژه در مقایسه با زبان­های اروپا ـ آسیا از یک­سو، و زبان­های جهان از سوی دیگر، و مقایسة وضعیت رده­شناختی زبان مذکور با زبان فارسی به عنوان زبان معیار صورت گرفت.

5. یافته‌ها

این بخش خود شامل دو زیربخش می­شود. در بخش اوّل، با ارائة مثال­هایی از زبان خُلُصی به بررسی مؤلفه­های 24 گانة درایر در این زبان می­پردازیم و در بخش دوم، وضعیت
رده­شناختی این زبان را در مقایسه با دو گروه زبان­های آسیا ـ اروپا و گروه زبان­های جهان بررسی می‌کنیم.

5ـ1. بررسی مؤلفه‌های ترتیب واژه در زبان خُلُصی

در این بخش و در قالب 24 زیربخش به بررسی مؤلفه‌های درایر در زبان خُلُصی می‌پردازیم.

ـ مؤلفة 1: نوع حرف اضافه

در زبان خُلُصی همة حروف اضافه، پس­اضافه هستند و به دنبال اسم ظاهر می­شوند. در واقع، این پس­اضافه­ها حالت­نماها[37]ی مختلفی هستند که در این زبان متداول هستند. در زبان خُلصی پس­اضافة/-ke/  نشانة مفعول­صریح [38] و مفعول غیر­صریح[39] است. تعدادی از پس­اضافه­های این زبان عبارت­اند از:  te«به» (وسیله/ مکان)، tô[40]w «از»، sônda «با» و mæte «رویِ». پس‌اضافه‌ها در مثال­های ذیل، نمونه­هایی از کاربرد حروف اضافه در این زبان هستند:

-ke	ketab	kɔzɔr-ᴐ	1) hɔ
مفعول صریح ـ را	کتاب	مذکر ـ مرد	آن (اشاره به دور)

 

æli	-ke	d   -æy
علی	حالت­نمای مفعول غیرصریح	واژه­بست 3 ش­م[41] ـدادن
«آن مرد کتاب را به علی داد.»

 

k-   æi	vaz	te	kilil	ke	dær	2)  mȏy
واژ­ه­بست 1ش­م.[42] کرد	باز	حالت­نمای ابزاری[43] (با)	کلید	مفعول صریح ـ را	در	من (فاعلی)
«من در را با کلید باز کردم.»

 

3) ho- ven	ketab	mæryæm-	tôw	genæ  -væn
او (جمع/فاعلی)	مفعول صریح (را) کتاب	مریم	حالت نمای ازی[44]	واژه­بست 3ش­ج[45] ـ گرفت
«آنها کتاب را از مریم گرفتند.»

 

	ta	montæqe	te	ʃiraz-	-tôw	bændær	4) ho-ven
	شدند	منتقل	حالت­نمای مکانی (به)	شیراز	حالت­نمای ازی	بندر	او (جمع/فاعلی)
	«آنها از بندرعباس به شیراز منتقل شدند.»

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              

-mô		dokon	5) ho
حالت­نمای مکانی[46] (توی/در)		مغازه	او (اشاره دور/فاعلی)
m  -æy	keræ-	kæm	sôndake
واژه­بست 1 ش م ـ اخباری	کن	کار	حالت­نمای برایی[47]
«او در مغازه برای ما کار می­کند.»

ـ مؤلفة 2: توالی هستة اسمی و بند موصولی

m-    æy	gæp-či	sônda	vᴐn	jᴐ	6) kᴐzᴐr-ɔ
3  ش م ـ اخباری	گفت ـ حرف	حالت­نمای همراهی (با)	شما	که	مذکرـ مردی
«مردی که با شما صحبت می­کند.»

 

-yuu	k-   æ	jær	kal	jɔ	7) čurki
بود	اسم مفعول ـ کرد	دعوا	دیروز	که ـ موصولی­ساز	دختر
«دختری که دیروز دعوا کرده بود.»

 

در مثال­های (6) و (7)،  بند موصولی پس از هستة اسمی قرار گرفته است. به بیان دقیق‌تر، بند موصولی پس از گروه اسمیِ دارای نشانة موصولی­ساز آمده­ است.

ـ مؤلفة 3: توالی مضاف و مضاف‌الیه

-jᴐ	æ:mæd	8) hæt
حالت­نمای ملکی(مذکر)	احمد	دست
	«دستِ احمد»

 

-jɔ.	hɔ-ven-	9) ketab
حالت­نمای ملکی (مذکر)	او (جمع ـ مذکر)	کتاب
«کتاب ِآنها»

 

 

 

10) sera	mɔn	oy	- ji
خانه	مادر	واژه بست 1 ش م ملکی	حالت نمای ملکی(مؤنث)
«خونة مادرم»

 

      پیش‌تر، در مثال­های (6) و (7) مشاهده کردیم که در ساختِ موصولی، هستة اسمی با نشانة موصولی­ساز /-jɔ/ نشانه­گذاری می­شود. همچنین، در نمونه­های (8) و (9) که ساختِ مضاف و مضاف­الیه را نشان می­دهند، مشاهده کردیم که مضاف­الیه نیز با حالت­نمای ملکی مذکر /-jɔ/ برای نمایش مالکیتِ اسامی مذکر ظاهر شده است. از این ­رو، باید گفت که در دو ساخت مذکور از یک نشانة یکسان، جهت نمایش دو کارکرد متفاوت بهره گرفته شده است. در این زبان، مضاف تعیین‌کنندة جنسِ مضاف­الیه است. یعنی اگر مضاف مذکر باشد (حتی اگر مضاف­الیه مؤنث باشد)، از حالت­نمایِ مذکر /-jɔ/ و اگر مضاف مؤنث باشد، از حالت­نمایِ مؤنث /-ji/ استفاده می­شود. به ­عبارت دیگر، جنسیت مضاف‌الیه، نقشِ تعیین‌کننده­ای در کاربرد حالت­نمایِ ملکیِ مذکر یا مؤنث ندارد. در این زبان، اشیاء بی­جان نیز دارای جنس دستوری هستند، یعنی مذکر یا مؤنث هستند. اسم­های کتاب، دست، بچه و برادر مذکر هستند، در حالی­که اسم­های دختر، خانه (سرا) و موتور مؤنث تلقی می­شوند.

ـ مؤلفة 4: توالی صفت و مبنای مقایسه

rɔ.	væz-ɔ	tôw	11) mɔhæmmæd
مذکر ـ تر	مذکر  ـ بزرگ	حالت­نمای ازی ـ از	محمّد
«بزرگتر از محمّد»   ri væd-i tôw mæsumæ 12) fatᴐmæ مؤنث ـ تر بزرگ (مؤنث) حالت­نمای ازی ـ از معصومه فاطمه «فاطمه از معصومه بزرگتر است.»

 

 

 

13) hᴐ-ven              tôw                nᴐk-ᴐ              rᴐ

مذکر ـ تر              کوچک (مذکر)           حالت­نمای ازی  ـ از    او (جمع/فاعلی ـ مذکر)                      

«کوچکتر از آنها»

14) mᴐhæmmæd           tôw                væz-ᴐ               rᴐ

مذکر ـ تر         بزرگ (مذکر)          حالت­نمای ازی ـ از                      محمّد               

«از محمّد بزرگتر»

    در زبان خُلُصی، مبنای مقایسه همواره قبل از صفت قرار دارد و با پس­اضافة /-tôw/  ظاهر می­شود. نشانة صفت تفضیلی به دو شکلِ /-ri/ یا /-rɔ/  ظاهر می­شود که با توجه به جنسیت اسم یا اسم‌های مقایسه­شده، از این دو پی­بست استفاده می­گردد. نکتة قابل توجه آن­ که در این زبان، برای مقایسة چند چیز یا چند نفر با یکدیگر (صفت عالی)، از همین پس­اضافة /-tôw/ استفاده می­شود.

ـ مؤلفة 5: توالی فعل و گروه حرف­اضافه­ای

æ     -če	sônda	15) hᴐn
2 ش م ـ آی ـ اخباری	حالت­نمای همراهی (با)	ما (غیر فاعلی)
«با ما می‌آیی.»

 

-a	set	mæte	p ͪi	16) hᴐ-ven
واژه­بست 3 ش ج	خوابیدن	روی	زمین	او (جمع/فاعلی/مذکّر)
«آنها روی زمین خوابیدند.»

              

-æi.	k	vaz	te	kilil	ke	dær	17) mȏy
واژه­بست 1ش­م	کرد	باز	حالت­نمای ابزاری ـ با	کلید	مفعول صریح ـ را	در	من(فاعلی)
«من در را با کلید باز کردم.»

 

    در زبان خُلُصی، گروه حروف­اضافه­ای قبل از فعل ظاهر می­شود. جمله­های (1) تا (5) شواهد بیشتری از حضورِگروهِ حرف اضافه­ای، قبل از فعل به­دست می­دهند.

ـ مؤلفة 6: توالی فعل و قید حالت

-an.	v	kæ-	xez	18) hᴐvᴐl
واژه­بست 3 ش ج	واج میانجی	کردن	خزیدن	آهسته
«آهسته دویدند.»

          

19) hᴐvᴐlᴐ	vet	-a
به آرامی	نشستن	واژه­بست 3 ش­ج ـ
«به آرامی نشستند.­»

 

20) zud	vey	-a
سریع	رفتن	واژه­بست 3 ش­ج ـ
«سریع رفتند.»

 

    در این زبان، قیدِ حالت همواره قبل از فعل قرار می­گیرد و مطابقت میان قیدِ حالت با فاعل و فعل از نظر جنس دستوری وجود ندارد.

ـ مؤلفة 7: توالی فعل اسنادی و گزاره 

sund -i	ji	Ali	21) gænæ
نشانة اضافة مؤنث ـ قشنگ	حالت­نمای ملکی (مؤنث)	علی	لباس
«لباس ِعلی قشنگ است.»

 

hu	saket	22) sara
بود	ساکت	سارا
«سارا ساکت بود.»

 

                                    

23) hæt	-ᴐ	mᴐ		jᴐ		rænti		tᴐ
دست	مذکر ـ	من (غیرفاعلی)		حالت­نمای ملکی (مذکر)		رنگی		شد (مذکر)
«دستِ من رنگی شد.»
24) hᴐ			kᴐzᴐr-ᴐ		mællem		- e
آن			مذکر ـ مرد		معلّم		است ـ
«آن مرد معلّم است.»

    در این زبان، گزاره قبل از فعل اسنادی می­آید. فعلِ «شد» از نظر جنس دستوری با نهاد جمله مطابقه دارد و برای مذکر از [tɔ] و برای مؤنث از [ti] استفاده می­شود.

ـ مؤلفة 8: توالی فعل «خواستن» و فعل بند پیرو

æt	-u	-os	kɔnjond	25) mæryæm
امروز	مؤنث	3 ش م	خواه	مریم
-yæ	-æy	ven	te	mærse
التزامی	واژه­بست 3 ش­م	رفتن	حالت­نمای مکانی (مقصد) به	مدرسه
«مریم می­خواست امروز به مدرسه برود.»

 

   

æn	m-	kᴐnje-	26) hᴐ-ven
واژه­بست 3ش­ج	اخباری	خواه	او (جمع/فاعلی)
-yæ	eni	pæ:r-	dærs
التزامی	واژه­بست 3 ش ج	خوان	درس
«آنها می­خواهند درس بخوانند.»

 

he	-æy	m	kᴐnje-	27)  mȏy
این	واژه­بست 1ش­م	اخباری	خواه	من (فاعلی)
-yæ	-i	pæ:r	ke	ketab
التزامی	واژه­بست 1­ش­م	خوان	مفعول صریح ـ را	کتاب
«من می­خواهم این کتاب را بخوانم.»

فعلِ «خواستن» پیش از فعلِ بند پیرو قرار می‌گیرد. در خصوصِ مثال­های فوق، نکته­های زیر در­خور توجه هستند: الف) فعل «خواستن» مطابقه نشان می­دهد و ب) فعلِ «خواستن» در زبان خُلُصی با ستاک فعلی[kɔnj]  و پی­بست­های فعلی ساخته می­شود.

ـ مؤلفة 9: توالی موصوف و صفت

– i		sund		28) sææn
نشانة اضافة مؤنث		قشنگ		بشقاب  (مؤنث)
«بشقابِ قشنگ»
-a	sᴐnd		au		29) zæyf
نشانة جمع	زیبا		نشانة جمع		زن
«زنانِ زیبا»

 

30) pɛtɛ:r	nɔk	-u
پسر	کوچک	نشانة اضافه/مذکرـ
«پسر ِکوچک»

                      

                                                            

i	sund	31) væziri
نشانة اضافة مؤنث	قشنگ	صبح
«صبحِ قشنگ»

     در این زبان، صفت پس از موصوف ظاهر می­شود و صفت با موصوفِ خود از نظر جنس و شمار مطابقت می­کند. در ترکیب وصفی، نشانة اضافه به انتهای ترکیب و به صفت می‌چسبد. نشانة /-ᴐ/ برای موصوف ِمذکر و نشانة / /-i برای مؤنث به­کار می‌رود. البته اگر موصوف جمع باشد، این نشانه­های اضافه حذف می­شوند و نشانة جمع /-a/  در انتهای صفت واقع می‌شود. به عبارت دیگر، هم موصوف و هم صفت به ­صورت جمع ظاهر می‌شوند. در مثال‌های بالا، از آنجا که «گل» مذکر و مفرد محسوب می‌شود، نشانة/-ᴐ/  برای آن به‌کار می‌رود. واژة «بشقاب» در این زبان اسم مؤنث و مفرد به ­حساب می­آید. بنابراین، در انتهایِ ترکیب، از نشانة اضافة /-i/  استفاده شده ­است.   

ـ مؤلفة 10: توالی صفت اشاره و اسم

zæyfa	32) he
زن	این
«این زن»

 

 

33) hᴐ	kᴐzᴐr-ᴐ
آن	مذکر ـ مرد
«آن مرد»

 

    صفت اشاره همواره پیش از اسم قرار می‌­گیرد. در این زبان، برای اشاره به شخص یا شی‌ء، یک ضمیر جهتِ اشاره به دور و یک ضمیر جهتِ اشاره به نزدیک وجود دارد. ضمیر he/ / برای اشاره به نزدیک و ضمیر /hɔ/ برای اشاره به دور پیش از اسم می‌آیند. البته، این دو ضمیر برای اشاره به مکان به­کار نمی‌روند.

ـ مؤلفة 11: توالی قید مقدار و صفت

kotᴐ	34) bere
کوتاه	خیلی
«بسیار کوتاه»

 

xæʃ	bere	35) bere
خوشمزه	خیلی	خیلی
«خیلی زیاد خوشمزه»

    قید مقدار پیش از صفت می­آید.

ـ مؤلفة 12: توالی فعل اصلی و فعل کمکی زمان ـ نمود

در زبان خُلُصی برای بیان زمان آینده از فعل کمکی استفاده نمی­شود، بلکه صورت­های زمانِ ­حال برای بیان این مفهوم به­کار می­روند. به بیان دیگر، این صورت­ها، صورت­های مضارع هستند. جمله­های (36) و (37) در تأیید این مطلب که جهت بیان زمان آینده، از صورت مضارع استفاده می­شود، شواهد بیشتری به ­دست می­دهند.

-i	væn	36)  mȏy
واژه­بست 1ش م	نشین	من (فاعلی)
«من خواهم نشست/می­نشینم.»

 

-en	viz	37) hɔ-zen
واژه­بست 3 ش ج	نشین	او (جمع ـ فاعلی ــ مؤنث)
«آنها خواهند نشست/می­نشینند.»

    همچنان­ که در این صیغگان تصریح شده، پی­بست­های نمود ناقص فعل به جزء فعلی متصل می­شوند. در این زبان نمود ناقص استمراری، در زمانِ حال به دو شیوه بیان می­شود. در شیوة نخست، پیوند پسوندها با ستاک حال فعل، بیانگر نمودِ ناقص استمراری است و جمله­های (36) و (37) مؤید این ادعا هستند. در شیوة دوم، فعلِ کمکی /mæ/ به­اضافة پسوندهای مطابقة فاعلی «در حالِ ..... بودن» استفاده می­شود که همواره بعد از فعل ظاهر می­شود. البته، در این زمان (حال استمراری)، اگر ابتدای جمله فاقدِ فاعلی دستوری باشد، قبل از ستاکِ فعلی از ضمایر فاعلی استفاده می­گردد که حضور­شان اجباری است. در نمونه­های (38) و (39) ملاحظه می­­کنیم که برای بیان نمودِ ناقص در زمان حال، از فعل کمکی استفاده می­شود و در مثال شمارة (38)، حضور ضمیر فاعلی «من» در جایگاه فاعل محذوف، اجباری است.

y	mæ-	nevise	38)  mȏy
واژه­بست 1 ش م	اخباری	نویس	من (فاعلی)
«دارم می نویسم.»

 

y	mæ-	engele	39) de
واژه­بست 1 ش م	اخباری	طلوع	خورشید
«خورشید دارد طلوع می­کند.»

 

    در زبان خُلُصی برای بیان نمود ناقص استمراری در زمان گذشته، نمود ناقص فعل در قالب یک ساخت تصریفی، بیانگر مفهوم استمرار می­شود. به عبارتی، نمود ناقصِ فعل به تنهایی، مفهوم استمرار را منتقل می­کند. یعنی زمان گذشتۀ استمراری برای بیان گذشتۀ مستمر استفاده می گردد. لازم به ­ذکر است که پسوندهای مطابقة فاعلی در افعالِ زمانِ گذشتة بیانگر نمود استمراری، با پسوندهای مطابقة فاعلی در افعالِ زمانِ حالِ بیانگر نمود استمراری متفاوت هستند. همچنین، فعل به ­لحاظ جنسیت نیز در زمانِ گذشتة سوم شخص و اول شخصِ مفرد با فاعل مطابقه دارد. پسوندهای مطابقۀ جنسیت، برای جنسِ مذکر /du/ و برای جنسِ مؤنث /di/  هستند.

du	pæ:r-	dærs	æli	40) kal
واژه­بست 3 ش م/مذکر	خوان	درس	علی	دیروز
«دیروز علی داشت درس می­خواند.»

 

yu	-i	pæ:rd	dærs	mæryæm	41) kal
واژه­بست 3 ش م	مؤنث	خوان	درس	مریم	دیروز
«دیروز مریم داشت درس می­خواند.»

 

42) ættu	xorak	xo	-ndi	-yu
تو (فاعلی)	غذا	خور	مؤنث	واژه­بست 2 ش م
«تو داشتی غذا می­خوردی.»

 

esæysæw.	kærd-	xærid	tôw	bazar	43) ȏse
واژه­بست 1ش ج	کرد	خرید	حالت­نمای ازی (از)	بازار	ما (فاعلی)
«ما داشتیم از بازار خرید می­­کردیم.»

        در زبان خُلُصی افعال در زمان گذشته با فاعل در سه صیغة مفرد (اول، دوم و سوم شخص مفرد) به لحاظ جنسیت مطابقه دارند، اما در نمودهای ناقص استمراری، مانند زمان گذشتة استمراری و گذشتة مستمر برای دوم شخص مفرد، استثنائاتی مشاهده می­شود. در این زمان‌ها، برای دوم شخص مفرد، تمایز جنسیت مشاهده نمی­گردد و در انتهای فعل، نشانۀ جنسیت مؤنث /-div/  به صورت ِخنثی برای نشان دادن هر دو جنس کاربرد دارد. از آن ­جا که صورت‌های ماضی­ نقلی و ماضی بعید زبانِ مورد وصف از طریقِ افزوده شدنِ وند ـ و نه فعلِ کمکی ـ حاصل می­شود، در مورد آن ساخت­ها ذیلِ مؤلفة (18) بحث خواهیم کرد. با توجه به شواهد ارائه­شده از زبان خُلُصی، می­توان نتیجه ­گرفت که در این زبان فعلِ کمکیِ نشانة نمود استمراری پس از فعل اصلی جای دارد.

ـ مؤلفة 13: توالی ادات استفهام و جمله

در زبان خُلُصی ادات استفهام برای پرسش­های آری ـ خیر همواره محذوف است و تنها آهنگ خیزان جمله است که سؤالی بودن جمله را نمایش می­دهد.

e	ᴐti	kᴐzɔr-ᴐ	44) hᴐ
است	آنجا	مذکر ـ مرد	آن
«آیا آن مرد آنجاست؟»

 

45) hᴐ- ven	xᴐrak	xa	-van
آنها (فاعلی ـ جمع ـ مذکر)	خوراک	خورد	واژه­بست3 ش ج مذکر
«آیا آنها (مذکر) غذا خورده­اند؟»

 

    

ـ مؤلفة 14: توالی پیرونمای بندی قیدی/ حرف ربط قیدی و بند

46) væxti        bændær               te                 umi-        yæ

التزامی          رسید   حالت­نمای مکانی (مقصد) به          بندر                 وقتی                   

 xærid        kær-       i.

                               واژه­بست 1 ش م         کردن                خرید                        

«وقتی آنها به بندر برسند، خرید می­کنم.»

47) væxti      mædresæ           te              væn                   -i                       -yæ  

        التزامی      واژه­بست 1 ش م                       روم           حالت­نمای مکانی/         مدرسه                 وقتی  

  dærs-ay                   ke                      pæ:r-       i.

واژه­بست 1ش م       ـ خوان               مفعول صریح ـ را              نشانة جمع ـ درس                   

«وقتی مدرسه بروم، درس­هایم را می­خوانم.»

     در این زبان متمم­نمای بند قیدی همواره قبل از بند واقع است.

ـ مؤلفة 15: توالی حرف تعریف و اسم

čurki	-i	48) hek
دختر	نکره (مؤنث)	یک
«دختری»

 

čurko	-o	49) hek
پسر	نکره (مذکر)	یک
«پسری»

                                        

50) hek	-i	dender
یک	نکره (مؤنث) ـ	پرنده
«پرنده­ای»

    

                      

51) hek           - o                      ketab                   pærenjo             

                                خواندنی                             کتاب                     نکره (مذکر)            یک                   

«یک کتابِ خواندنی»

       در زبان خُلُصی برای بیان مفهوم نکره، حرف تعریف مستقل به ­کار نمی­رود، بلکه عدد [hek] «یک» قبل از اسم‌ها این نقش را برعهده دارد. برای اسم‌های نکرۀ مذکر از [heko] و برای اشاره به اسم‌های نکرۀ مؤنث از [heki] استفاده می­شود. مثال­های فوق صورت دیگری نیز دارند که این شق را در نمونه­های (52) و (53) آورده­ایم. در این نمونه­ها، حرف تعریف «یک» از زبان فارسی وارد این زبان شده ­است و به ­صورت [yæk] تلفظ می­شود:

52) yæk            namɔy              hon             tôw            aɔ.

      رسید      حالت­نمای ازی          او (غیر فاعلی)                    نامه                     یک         

«نامه­ای از او رسید.»

53) yæk       ketab      pæ:r        -oy

  واژه­بست 1 ش م       خوان           کتاب             یک        

«کتابی خواندم.»

        در این زبان از صفت اشارة [hæme] «همان» برای بیان مفهوم معرفه استفاده می­شود که پیش از اسم جای دارد.

54) hæme      kɔzoro                                                                                                                             

مذکر ـ مرد              همان                         

«همان مرد؛ مرده»

ـ مؤلفة 16: توالی فعل و فاعل

hu	saket	55) sara
بود	ساکت	سارا
«سارا ساکت بود.»

 

			ke	heven	bayæd	56) mȏy
			مفعول صریح (را)	ضمیر اشاره (نزدیک ـ جمع ـ غیر فاعلی)	باید	من ( فاعلی)
		-yæ.	y	i-	kær-	ʃajo
		التزامی	واج میانجی	واژه­بست 1ش­م	کن	تمیز
	«من باید این­ها را تمیز کنم.»

 

    فاعل همواره قبل از فعل ظاهر می­شود. مثال­های متعدد شاهدی بر این ادعا­ هستند.

ـ مؤلفة 17: توالی عدد و اسم

ketab	- i	57) bæhr
کتاب	(مؤنّث)	دو
«دو کتاب»

 

gᴐlas	- a	58) bæhr
لیوان	(مذکر)	دو
«دو لیوان»

 

59) čoll	-a	čorko
چهار	(مذکر) ـ	پسر
«چهار پسر»

                            

                                

hæt	-a	60) čer
دست	(مذکر) ـ	شش
«شش دست»

                                                                                     

    در زبان خُلُصی عدد با اسم بعد از خود، به لحاظ جنس مطابقه دارد. عدد «یک» با پی‌بست‌های [-i] و [-o]، به­ ترتیب جهت نمایش جنس‌های مؤنث و مذکر به­کار می­رود. با وجود این، در عددهای دیگر برای جنس مؤنث از پی­بست  [-i]و برای جنس مذکر از پی‌بست  [-a]استفاده می­شود. در این زبان اعداد همواره پیش از اسم قرار می‌گیرند. در نمونه‌های بالا، واژۀ «کتاب» مؤنث و واژه­های «لیوان» و «دست» مذکر هستند.

ـ مؤلفة 18: توالی وند زمان ـ نمود و ستاک فعل

 در این زبان، در بعضی از موارد ستاک گذشتۀ افعال از افزوده­ شدنِ پسوندِ گذشته­ساز به ستاکِ حال آنها (با حذف واکه و همخوان آخر) ساخته می­شود و در چنین مواردی، رابطة میان ستاک حال و ستاک گذشته قاعده­مند است. با وجود این، در بیشتر مواقع ستاک ِگذشته با تغییر واکة ستاک حال به ­دست می­آید. ستاک گذشته به یکی از واکه­های /e/، /i/ و /o/  و یا یکی از پسوند­های /-d/، /-z/ و /-t/ ختم می­شود.

    برای افعال متعدی، از افزودن ستاک حال با واژه­­بست­های مطابقة فاعلی، افعال زمان گذشتۀ ساده به­دست می­آیند. مثال زیر مؤید این ادعاست:

-æy	nevis	ke	mæʃq-	61) ho
واژه­بست 3 ش م ـ	نویس	مفعول صریح ـ را	مشق­ها	او (فاعلی ـ مفرد)
«او مشق­هایش را نوشته است.»

 

     افعال گذشتة لازم، با تغییر واکة ستاک حال و افزوده شدنِ واژه­بست­های مطابقة فاعلی حاصل می­شوند. نمونۀ شمارة (62) این نکته را نشان می­دهد:

- y.	ve	62) ættu
واژه­بست 2 ش م	رفت	تو
«تو رفتی.»

 

    پیش­تر، ذیل مؤلفة (12) گفته شد که در ماضی استمراری، تنها تصریف گذشتة نمود ناقص فعل مفهوم استمرار را می­رساند. نمونة شمارة  (63) مؤید این نکته است:

Æyyæw	rænd-	sônda	tup	63)  hov-en
واژه­بست 3 ش ج	بازی	حالت­نمای همراهی (با)	توپ	آنها (جمع ـ فاعلی)
«آنها داشتند با توپ بازی می­کردند.»

 

    اکنون به بررسی ماضی ­نقلی و ماضی ­بعید در زبان خُلُصی می­پردازیم. در این زبان  زمان‌های ماضی ­ساده، ماضی ­نقلی و ماضی ­بعید یک ­صورت دارند. در مثال­های (64) و (65) شاهد کاربرد زمان‌های ماضی ­نقلی و ماضی ­بعید در جمله­های این زبان هستیم:

Æy	rædd-	xorak	64) xæjæy
واژه­بست 3 ش م	پخت	غذا	خدیجه
«خدیجه غذا پخته است.»

 

-i	sett	korad	65) ho
واژه­بست 3 ش م مؤنث	خوابید	دیشب	او (فاعلی ـ مفرد)
«او (مؤنث) دیشب خوابیده بود.»

                           

    اکنون می­توانیم جمع­بندی خود را از وضعیت این مؤلفه ارائه کنیم: موارد بحث‌شده در این مؤلفه نشان دادند که خُلُصی تنها از پسوندهای زمان ـ نمود بهره می­گیرد و هیچ پیشوندی قبل از ستاک به­کار نمی­رود.

ـ مؤلفة 19: توالی اسم و تکواژ آزاد ملکی

در این زبان از حالت­نمایِ ملکی -ji برای مؤنث و از حالت­نمایِ ملکی -jo  برای مذکر استفاده می­گردد که جای آنها پس از اسم است. اگر اسم (مملوک) با صفتی همراه شود، آن­گاه تکواژِ آزاد ِملکی به عنوان واژه­بست بعد از صفت (بعد از نشانة اضافه) ظاهر می­شود.

Ji	mᴐ-	66) ketab
حالت­نمای ملکی (مؤنث)	من (غیرفاعلی)	کتاب
«کتابم»

 

æm	i	čæng-	67) ræfik
واژه­بست 1ش ج ملکی	نشانة اضافه (مؤنث)	خوب	رفیق
«دوستِ خوبمان»

 

ـ مؤلفة20: توالی فعل اصلی و فعل(های) کمکی در مفهوم «توانستن»

فعلِ کمکی در مفهوم «توانستن» قبل از فعلِ اصلی قرار می‌گیرد:

yæ.	æy-	pæ:r-	æy	68) sæg-
التزامی	واژه­بست1ش م	خوان	واژه­بست 1ش م	توان
«می­توانم بخوانم.»

ـ مؤلفة 21: توالی متمم‌نما و جملة متمم

 متمم‌نما در آغاز جملة متمم می­آید.

jo	-y	kæ	sæy	kozoro	69) ho
به	واژه بست 3ش م	کرد	سعی	مرد	او (فاعلی)
	-yæ	yæy-	di	jævab	salente
	التزامی	واژه­بست 3ش­م	دادن	جواب	سؤالات
«آن مرد سعی کرد که به سؤالات جواب بدهد.»

ـ مؤلفة 22: حرکت پرسشواژه

Æn	m-	keræ-	zendegi	kete	-a	70) kᴐzᴐr
واژه­بست 3 ش ج	اخباری	کن	زندگی	کجا	نشانة جمع	مرد
«مردان کجا زندگی می­کنند؟»

                                     

    پرسشواژه در جای اصلی خود باقی می­ماند و به ابتدای جمله حرکت نمی­کند.

ـ مؤلفة 23: توالی مفعول و فعل

مفعول صریح گروه اسمی پیش از فعل ظاهر می­شود (مثال­های (1)، (2)، (3)، (5)، (17) و (27))، اما هر­گاه مفعول به­ صورت بند باشد، جای مفعول صریح بعد از فعل است. جملة شمارة (69) نمونة این رخداد است. از این­ رو، دو خانه در ستون 23 در جدول‌های (1) و (2) علامت‌گذاری شده­اند.

ـ مؤلفة 24: توالی وند منفی‌ساز و ستاک فعل

    وند منفی‌ساز همواره به صورت پیشوند در فعل بازنمایی می­یابد:

æy	v	-xa	71) næ
واژه بست 3 ش م	واج میانجی	خوردن	وند منفی‌ساز
«نخورد.»

 

5ـ2. توصیف وضعیت رده‌شناختی بر اساس مؤلفه‌های ترتیب واژه

توصیف وضعیت رده­شناختی زبان خُلُصی بر­اساس مؤلفه­های ترتیب واژه­ها، در جدول­های (1) و (2)، به ­ترتیب در مقایسه با زبان­های اروپا ـ­آسیا و زبان­های جهان آورده شده­اند. جدول (1) نشان می­دهد که زبان خُلُصی دارای 14 مؤلفه از مؤلفه­های زبان­های فعل­پایانی قوی و 14 مؤلفه از مؤلفه­های زبان‌های فعل­میانی قوی است. تقریباً این نسبت در جدول (2) نیز مشهود است. جدول (2) نشان می­دهد که خلُصی در مقایسه با زبان­های جهان دارای 15 مؤلفه از مؤلفه­های فعل­پایانی قوی و 17 مؤلفه از مؤلفه­های فعل­میانی قوی است.

 

جدول (1). زبان خُلُصی در مقایسه با زبان‌های اروپا ـ آسیا

فعل­میانی قوی	فعل­میانی ضعیف	فعل­پایانی ضعیف	فعل­پایانی قوی	مؤلفه        رده
*			*	1
*			*	2
*				3
	*	*	*	4
	*		*	5
	*		*	6
	*		*	7
*		*		8
*			*	9
*			*	10
*			*	11
	*		*	12
				13
*		*		14
*		*		15
*			*	16
*			*	17
*			*	18
*		*		19
*		*		20
*		*		21
	*		*	22
*			*	23
*		*		24
17	6	8	15	جمع

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول (2). زبان خُلُصی در مقایسه با زبان‌های جهان

فعل­میانی قوی	فعل­میانی ضعیف	فعل­پایانی ضعیف	فعل­پایانی قوی	مولفه         رده
*			*	1
*			*	2
*		*		3
	*		*	4
	*		*	5
	*		*	6
	*		*	7
*		*		8
*			*	9
*			*	10
*			*	11
	*		*	12
_	-	-	-	13
		*		14
*		*		15
*			*	16
*			*	17
*			*	18
*		*		19
*		*		20
*		*		21
*	*		*	22
*			*	23
*		*		24
17	6	8	15	جمع

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6. نتیجه­گیری

 داده­های جدول­های مذکور نشان می­دهند که خُلُصی در مقایسه با زبان­های اروپا ـ آسیا با برخورداری از 14 مؤلفة فعل­پایانی قوی و 14 مؤلفة فعل­میانی قوی، توازنِ میانِ مؤلفه­ها را برقرار کرده است. در مقایسه با زبان­های جهان نیز ـ با داشتنِ 15 مؤلفة فعل­پایانی قوی و 17 مؤلفة فعل­میانی قوی ـ همانند زبان فارسی گرایش به سوی ردة فعل­میانی را نشان می­دهد. با توجه به تعداد مؤلفه­ها در هر دو گروه از زبان­ها، درمی­یابیم که خُلُصی در مقایسه با زبان فارسی و به لحاظ ترتیب­واژه دستخوش تحولات کمتری شده ­است. در واقع، زبان فارسی بر اساس مطالعات رده‌شناختی­ دبیرمقدم (1392) در گروه زبان­های آسیا ـ اروپا برخوردار از 12 مؤلفة فعل­پایانی قوی و 17 مؤلفة فعل­میانی قوی است. این در حالی است که میزان این مؤلفه­ها در گروه زبان­های جهان به­ترتیب 15 و 19 است و در زبان خُلُصی این مقادیر کمتر است.

تعارض منافع

تعارض منافع ندارم.

 

[1]. phonetic

[2]. lexical

[3]. variety

[4]. Indo-Aryan

[5]. typological

[6]. universal

[7]. Dryer, M.

[8]. Croft, W.

[9]. taxon

7. 7. typological classification

[11] .holistic

[12]. agglutinative

[13]. passivization

[14]. analytic

[15] . implicational

[16]. Greenberg, J. H.

[17]. morphological

[18]. structuralism

[19] .generative

[20]. (functional) typological approach

[21]. Greenberg’s typology

[22]. Thompson, L. C., & Kinkade, M. D.

[23] . Haiman, J.

[24] . Givon, T.

[25] .Tomlin, R.

[26] . Comrie, B.

[27] . Empirical - Scientific analysis

[28] . Lehmann W. P.

[29]. Vennemann, T.

[30]. Hawkins, J. A.

[31]. related Languages

[32] . gender

[33]. Marashi, M.

[34]. Frommer, P. R.

[35]. Karimi, S.

[36]. Darzi, A.

[37]. case marking

[38]. accusative

[39]. dative

4. 4. این آوا واج­گونة واکة /a/ است که در بسیاری از واژه­های زبان خلصی تلفظ می­شود.

[41]. سوم شخص مفرد

[42]. اول شخص مفرد

[43]. instrumental

[44]. ablative

[45]. سوم شخص جمع

[46]. locative

[47]. dative

تعداد مشاهده مقاله: 14