نگاهی به فرایند ترجمه در نهادهای تحصیلات عالی افغانستان در سال 1399

باسل, گل محمد; عصمتی, سید عظیم الله

doi:10.22054/rctall.2023.73043.1666

فهرست نشریات

اخذ رتبه توسط نشریه پژوهش‌های رهبری آموزش از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

اخذ رتبه «الف» توسط نشریه پژوهشنامه معارف قرآنی از وزرات علوم، تحقیقات و فناوری

نشست مشورتی مسئولان مجلات علمی دانشگاه علامه‌طباطبائی

نتایج ارزیابی علمی نشریات دانشگاه علامه طباطبائی در سال ۱۴۰۱; 19عنوان موفق به دریافت رتبه الف شدند.

تعداد نشریات	57
تعداد شماره‌ها	1,931
تعداد مقالات	15,381
تعداد مشاهده مقاله	36,344,709
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	21,886,587

نگاهی به فرایند ترجمه در نهادهای تحصیلات عالی افغانستان در سال 1399

پژوهش های ترجمه در زبان و ادبیات عربی

مقاله 5، دوره 13، شماره 28، فروردین 1402، صفحه 145-180 اصل مقاله (1.64 M)

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22054/rctall.2023.73043.1666

نویسندگان

گل محمد باسل¹؛ سید عظیم الله عصمتی^* ²

¹استاد، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه کابل، کابل، افغانستان

²استاد، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه بدخشان، بدخشان، افغانستان

چکیده

در این پژوهش از روش تحلیلی- آماری استفاده شده است. هدف بنیادی ما در تحقیق حاضر نشان دادن میزان استفاده از فرایند ترجمه در نظام آکادمیک افغانستان بوده است. یافته‍های این پژوهش حاکی از آن است که سال (1399) در مقایسه با سال‍های پسین، بیشترین رقم از ثبت موضوعات را برای ترجمه در خود داشته است. طوری که یک تفاوت در حدود 30% میان‌سال (1399) و سال قبل از آن قابل‌مشاهده می‍باشد. هرچند با وصف این‌که تعداد آثار ترجمه‌شده تاکنون چشم‍گیر نبوده، ولی یک گام خوب و ارزنده در راستای تقویت مواد و منابع برای تحقیقات و پژوهش‍های نظام آکادمیک کشور به‌حساب می‍آید. پرسش اصلی که بدان پرداخته‌شده چگونگی راه‌اندازی فرایند ترجمه در نهادهای تحصیلات عالی افغانستان به‌منظور استفاده از کارها و پژوهش‍های ملت‍های دیگر بوده است. چنان‍که به ملاحظه می‍رسد روند بازگردانی درسال (1399) نسبت به دهه 90 در نهادهای آموزش عالی افغانستان بی‍پیشینه بوده است.

کلیدواژه‌ها

ترجمه؛ اهداف؛ انگیزه؛ نیازهای علمی؛ نهادهای تحصیلات عالی

اصل مقاله

مقدمه

ترجمه در فرایند آموزش و انتقال داده و حل مسئله از یک زبان و فرهنگ به زبان و فرهنگ دیگر یک رویکرد عالی و حیاتی قلمداد می‍شود.

همچنان، ترجمه باعث شریک سازی نظریه‍ها و دیدگاه‍ها، ذهنیت سازی‍ها و شیوه‍های مطالعات علمی – ادبی میان ملت‍ها می‍شود.

جامعه‌ی امروز افغانستان؛ به‌ویژه نسل دانشگاهی و علمی بیش از هر زمانی نیاز به دسترسی به متون آکادمیک دارند. بی‌تردید ترجمه است که می‌تواند به بسیاری از این نیاز‌ها پاسخ درخور اهمیت بدهد و به ما متون مرتبط، غنی‌شده و مهم را معرفی کند.

ترجمه پیشینه‍ای چند هزارساله دارد، انسان از دیرزمان جهت تبادل افکار و داشته‍های خویش از این رویکرد استفاده کرده‍است، ترجمه به‌عنوان یک اصل تعامل زبان‍های زنده همیشه بکار گرفته شده است. ولی برخی اوقات ترجمه از جهت ضرورتش تبدیل به یک امر مهم می‍شود که انکارش زیان غیرقابل‌پیش‌بینی را در آن جامعه ببار می‍آورد. گرچه در ادوار مختلف کتاب‍های بسیاری از زبان‍های دیگر به زبان فارسی و غیر آن ترجمه گردیده است لکن در دوره‍هایی، گاه شوقِ به ترجمه آن‌قدر زیاد بوده است که به فعالیتِ ترجمه در آن دوره‍ها (نهضت ترجمه) گفته شده است. پس از ورود اسلام، مترجمان مسلمان نقش بسیار برجسته‍ای در ترجمه از زبان‍های دیگر به زبان عربی به‌عنوان زبان حکومت، دین و علم داشته‍اند. جریان ترجمه فراز و نشیب‌های بسیاری را در دوره‍های مختلف تاریخ داشته است. ولی اوضاع نابسامان وآشفتگی‍های روزافزون همیشه جلوی پیش‍روی فعالیت ترجمه در افغانستان را گرفته است. با وصف این‌که عده‍ای به نام مترجمین افغانی مقیم کشورهای دیگر یا هم داخل افغانستان اقدام به عمل ترجمه نموده‌اند، اما تکاپوی برای نیازمندی جامعه نبوده است. اگر به‌طور دقیق نظر انداخته شود عمل ترجمه در کشورهای دیگر دارای اهداف و انگیزه‌ی خاصی بوده است که باعث شکوفایی آن گردیده است. در نبود اهداف و انگیزه هیچ‍گاه نمی‍توان به مقصد رسید به‌طور نمونه محمد قاضی انگیزه خود را از ترجمه در درجه اول (عشق به ترجمه) و بعد (احتیاجات مادی) می‍گوید. و به همین‌گونه هرآن که عمل ترجمه را انجام داده انگیزه خود را نیز بیان نموده است. گرچه سیر تاریخی ترجمه در افغانستان از دیدگاه‍های متفاوت توسط مترجمین در خارج از کشور موردبررسی قرار گرفته است، ولی ما ترجمه‍های سال 1399 در نهادهای تحصیلات عالی دولتی را که توسط وزارت تحصیلات عالی رهبری می‍شود مورد کاوش و بررسی قرار داده‍ایم که نتیجه به‌دست‌آمده از آن نشان داده که در اوایل دهه 90 به سبب مشکلاتی که دامن‍گیر مردم افغانستان شد رسیدگی چندانی به فرایند ترجمه نشده است ولی در نیمه اخیر این دهه ما شاهد رشد نسبی این روند بوده‍ایم که تعدادی از کتاب‍ها از زبان‍های بین‌المللی به زبان‍های ملی پشتو و دری ترجمه شده است که می‍توان به‌طور نمونه به کتاب‍های ترجمه‌شده از زبان عربی اشارات داشت، به گونه‌ی مثال: کتاب ترکیه میدان الصراع بین الشرق والغرب در دانشگاه بدخشان توسط یک استاد ترجمه شده است. این ترجمه از نگاه ادبی، مشکلاتی را دارد، زیرا که مترجم آن استاد بخش تاریخ است و آن‌قدر زیاد هم به دستور زبان فارسی دری که نیاز است بدان آگاه باشد، تسلط ندارد، ازاین‌رو مشکلات ادبی دارد؛ و به همین‌گونه آثار دیگری نیز که به زبان پشتو در دانشگاه‍های دیگر کشور ترجمه گردیده است، نیز به‌دوراز مشکلات ادبی نیست؛ زیرا کسانی که کتاب‍ها را ترجمه می‍نمایند ازلحاظ تخصص ازجمله متخصصین زبان‍های مزبور نیستند. مثلاً کتاب‍های مذکور از زبان عربی به زبان پشتو ترجمه شده است: احکام الصیام و فلسفه فی ضوالقران والسنة، الواضح فی فن التخریج و دراسه الاساتید، تیسیر قواعد النحوللمبتدیین ویلیه کتاب قواعد الاملاء، الادب وفنونه، النظامی السیاسی فی الاسلام که در دانشگاه‍های ننگرهار و کندهار توسط اساتید ترجمه گردیده است، اما از جمله ترجمههای مزبور، برگردانهای بدون نقص است که توسط متخصصین زبانها ترجمه شده‌اند؛ که در میان آن تعداد متخصصین زبان‍ها محدود اند.

امید است روندی که توسط وزارت تحصیلات عالی بنابر نیازمندی جامعه موردتوجه قرارگرفته، هر چه بیشتر تقویت وگسترش یابد.

پیشینۀ پژوهش

درباره ترجمه در نهادهای تحصیلات عالی افغانستان به هیچ مقاله و نوشتهای برنخوردیم. لذا بر آن شدیم که به نگارش مقاله درباره فعالیت‍های انجام‌شده در مورد ترجمه از زبان‍های زنده دیگر به زبان‍های ملی دست بزنیم.

اهمیت پژوهش

این مقاله فرایند ترجمه‍های علمی – پژوهشی را در نهادهای تحصیلات عالی افغانستان در سال 1399 موردبررسی وکاوش قرار داده است. و نکاتی را در مورد چگونگی خدمات ترجمه در نهادهای تحصیلات عالی که به غرض ترفیع علمی استادان انجام می‍شود، به بحث گرفته است. از این‌جهت مقاله حاضر ازنظر محتوا بکر بوده و از اهمیت عالی برخوردار است.

هدف پژوهش

هدف اصلی از پژوهش ترجمه در نهادهای تحصیلات عالی، آشکار ساختن خدمات اعضای کادر علمی تحصیلات عالی افغانستان است. اهداف جزئی آن، تخمین میزان ارائه خدمات ترجمه نظر به شرایط است که آیا مطابق به نیازهای عصر حاضر است و یا خیر. آیا آن‌قدر آثار مختلف از زبانهای زنده توسط اعضای کادر علمی دانشگاه‌‍های افغانستان ترجمه شده که پاسخگوی نیازمندی‍های آکادمیک گردد ویا نه.

یکی دیگر از اهداف فرعی این پژوهش آشکار کردن این روند با اهمیت و سیر آن همراه با شواهد عینی بوده است تا هر دانشجو و پژوهنده بتواند به گونه‎ی ساده درک کند که چه تعداد آثار مورد ضرورت تا حال به دست اعضای کادر علمی تحصیلات عالی مورد ترجمه قرار گرفته است.

پرسش‍های پژوهش

منظور اصلی راه‍اندازی ترجمه در نهادهای آکادمیک افغانستان چه بوده است؟
چه تعداد از آثار موردنظر حوزه آکادمیک افغانستان تا اکنون از طریق ترجمه تأمین شده است؟
آثار ترجمه‌شده از زبان‍های خارجی به زبان‍های ملی افغانستان تا چه میزان می‍تواند در فرایند علمی افغانستان یاری‌رسان باشد؟

روش پژوهش

در بررسی مسئله موردنظر از روش آماری استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش مذکور منبع داده‍های ریاست تحقیق، تألیف و ترجمه وزارت تحصیلات عالی بوده است. شیوه کار ما به گونهای است که نخست به صورت تک دانشگاهی در جداول جداگانه بیان نمودیم و سپس در انتهای آن به‍طور مجموعی داده‍های دریافتی آثار ترجمه‌شده در تمامی دانشگاه‍های افغانستان در سال 1399 را تجزیه‌وتحلیل نمودیم.

اهمیت فرایند ترجمه در حوزههای آکادمیک

ترجمه به حیث یکی از ساده‌ترین و مؤثرترین ابزارها و وسایل ارتباط میان بشر همواره در طول تاریخ موردتوجه و عنایت خاص و عام بوده است. ایجابات عصر کنونی (تکنولوژی) و انقلاب ارتباطات سده جاری، گستردگی زندگی و حیات کشورها را به یکدیگر متکی ساخته است. اتکای چندین بعدی عصر ارتباطات، انسانهای معاصر را ناگزیر ساخته است که از احوال همدیگر آگاه شوند و نیازمندی‍های همدیگر را درک نمایند. افرادی که عرب زبان نیستند، معمولًا نمی‍توانند نیازمندی‍های دینی، شرعی و اسلامی خویش را از متون دینی که به‌صورت غالب به زبان عربی تحریر شده است، مرفوع سازند. ازاین‍رو مسلمانان ناگزیرند تا از متون ترجمه‌شده به زبان‍های ملی و مادری‌شان در زمینه استفاده نمایند. باید به‌خاطر داشت که ترجمه یک کار ساده و آسان نیست که هرکس از عهده آن به‌خوبی به درآید، بلکه فن بسیار دقیق و علم بس دشوار است. چهبسا ارتکاب کوچک‍ترین اشتباهی در یک جزء مهم متن یا موضوع، به کل متن و موضوع لطمه وارد خواهد ساخت، چنانچه احتمال دارد در اثر لغزشی در کار ترجمه روابط دو شخص یا دو گروه یا دو مؤسسه و حتی دو کشور به هم بخورد و آتش کینه و عناد آن‌ها شعله‌ور گردد، طوری که سوء تفاهمات و جنجال‌های فراوانی در مسیر تاریخ در اثر غلط و اشتباه مترجم رخ‍داده است (نضهت، 1395: 148).

برخی افراد نسبت به ترجمه دچار سوءتفاهم می‍شوند و آن را عمل بسیار ساده می‍دانند که انجام آن هیچ‌گونه تلاش و عرق ریزی را نیازمند نیست، ولی برعکس ترجمه یک عمل خیلی عادی نیست و نیاز به عرق ریزی و تلاش و کوشش دارد که اکثر بر این باورند که مشکلات ترجمه بیشتر و زیادتر از تألیف است. در این مورد یعقوب صرّوف (مسئول مجله مقتطف می‍گوید: که ترجمه یک عمل بسیار ساده و آسان نیست بلکه مشکل و مشکل‌تر از تألیف است، زیرا که مؤلف در میان الفاظ و معانی از آزادی کامل برخوردار است. آن طوری که میلش شود به هرکدام در هر مقام و جای سخن می‍زند، ولی برعکس مترجم در میان معانی اسیر است و آن آزادی که مؤلف دارد به مترجم داده نشده است، در ضمن مترجم باید امانت‌داری را به‌طور کامل موردنظر داشته و مراعات نماید؛ در غیر این صورت به آن مترجم گفته نمیشود (بکار، 2016: 8).

هدف بنیادین ترجمه در نهادهای آکادمیک

ازآنجاکه هر زبان شیوة خاص خود را در بیان واژگان و مفاهیم دارد، کار ترجمه با دشواری روبه‌رو می‍شود، چراکه گفته می‍شود: (زبانها برای ارایة مفاهیم، از قالبهای بیانی ویژهای برخوردارند و اهل هر زبان، برای پوشاندن جامة الفاظ بر قامت معانی، شیوههای مختلف را به کار می‍گیرند. ازاین‌روی، اختلاف در شیوة بیان مفاهیم در دو زبان ناگزیر به میان میآید.

از سوی دیگر، نقشها و گفتگوها با توجه به اشخاص و موقعیت جمله و متن تغییر میپذیرد؛ و هر کلام نظر به موقعیت آن در جمله معانی منطقی را حمل میکند که به آن نیز معنای اسمی و زیربنایی کلام هم گفته می‍شود. معنای اجرای عبارت است از منظور و هدف عمدة متکلم از ادای آن کلام. معنای اجرایی یک کلام هیچ پیوندی با ساختار دستوری جملة مربوط ندارد. برای مثال ممکن است جملهای که ازنظر دستوری، یک جملة اخباری محسوب می‍شود، در شرایط برون زبانی ویژهای دارای معنای اجرایی ((خواهش)) باشد. به همین روی، پرسشی که ما به دنبال آن هستیم، این است که آیا مترجم باید به هنجارهای متن اصلی تن دهد و یا هنجارهای فرهنگ و زبان مقصد را به کار بندد (عصمتی، 1395: 34).

هدف اساسی ترجمه در این مقاله بیان این موضوع است که در طی سال 1399 هـ. ش چه تعداد آثار از زبان‍های زنده دنیا به زبان‍های ملی بازگردانی شده است.

ترجمه، اساساً بر پایۀ دو مهارت عمده صورت می‍گیرد: درک مفهوم از زبان مبدأ و بیان آن در زبان مقصد. (درک) به معنای آشنایی با زبان مبدأ در حد استخراج جنبههای مختلف معنا از متن و (بیان) به معنای بازنویسی مفهوم و محتوا از متن اصلی بر اساس معیارهای زبانی و فرهنگی زبان مقصد است. برخورداری از این دو مهارت عمده، مستلزم ممارست طولانی، دقت، حوصله و پشتکار فراوان میباشد؛ بنابراین نمی‍توان انتظار داشت مهارت در کار ترجمه با مطالعۀ یک کتاب میسر شود، ولی چنین کتابی می‍تواند برای کسانی که به کار ترجمه، علاقهمند هستند و برای فراگیری ظرافت‌های آن، علاوه بر صرف وقت، دقت و پشتکار، از هیچ کوششی دریغ نمیکنند، مفید و مؤثر باشد (ناظمیان، 1386: 7).

ترجمه ارتباطی: ترجمۀ ارتباطی ترجمهای است که پیام متن مبدأ را با متداول‌ترین کلمات و عبارات و ساخت‌های دستوری به زبان مقصد برمی‌گرداند. در ترجمۀ ارتباطی، مترجم بر اساس معنای اولیه کلمات، معادلیابی نمی‍کند، بلکه تلاش می‍کند بر اساس معنای کلمه در بافت متن معادلیابی کند. متون اطلاعاتی و عناصر غیر توصیفی در متن‌های توصیفی به شیوۀ ارتباطی ترجمه می‍شوند (ناضمیان، 1386: 4)؛ زیرا بیش‍ترین ترجمههای انجام شده در نهادهای تحصیلی ارتباطی‌اند.

سیر تاریخی ترجمه در نهادهای تحصیلات عالی افغانستان

ترجمه در افغانستان از زبان‌های اروپایی به‌خصوص انگلیسی در سالهای پیشین از سده سیزدهم هجری آغاز شده است سپس در دوران امیر شیرعلی خان مترجمانی چون قاضی عبدالقادر، نور محمد قندهاری، قاضی عبدالرحمن از مترجمان نام آورده بودند به همین سان در دوره امیر عبدالرحمن خان نیز می‍توان از مترجمان برجسته چون: سیف‌الدین بابری، محمدحسن خان، عبدالسبحان خان، عبدالوهاب تاشقرغانی و محمود طرزی نام برد.

اما قسمت قابل‌توجه از روزنامه‌ها و مجله‌های کشور ما انباشته از ترجمه است و بیشتر ترجمه‌ها از زبان‌های عربی اردو، ترکی، انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و روسی به زبان‍های ملی بازگردانی شده است؛ و مترجمان سده واپسین بیشتر مسائل فلسفه، منطق، سیاست، حقوق، اقتصاد، تاریخ، جامعه‌شناسی، جغرافیای تاریخی، زبان‌شناسی و ادبیات را ترجمه نموده‌اند، یک نویسنده آلمانی بنام پل کایر در اواخر قرن 19 می‍گوید ترجمه باید تا آنجائی که ممکن است تحت لفظی و تا آنجائی که لازم است آزاد باشد. امروز اهمیت ترجمه و تأثیر شگرف آن در زندگی بر کسی پوشیده نیست (https://ahmadbilal.blogsky .com/1388/01/25/post-118/)

وضعیت ترجمه در افغانستان دومین محور نشستی بود که در منطقه اوپسالا پایتخت تاریخی سویدن برگزار شده بود (۷ حوت ۱۳۸۹ - ۲۶ فوریه ۲۰۱۱، بی‌بی‌سی).

اسدالله شفایی، مترجم و روزنامه‌نگار به برشمردن نقاط ضعف و قوت ترجمه در افغانستان پرداخت. او تحولاتی نظیر رشد کمّی ترجمه در دهه‌های اخیر با توجه به حضور جامعه‌ی بین‌المللی در افغانستان، ظهور مترجمان تازه و بازتاب رسانه‌ای آثار ترجمه‌شده را از جنبه‌های امیدوارکننده‌ی ترجمه در افغانستان شمرده است؛ اما درعین‌حال بیان کرد که به دلیل عدم توجه نهادهای رسمی در این عرصه، نمی‌توان به حرفه‌ای شدن صنعت ترجمه در این کشور در آینده‌ی نزدیک امیدوار بود.

در این نشست پیشنهاد شد که به دلیل نبود طرح و اراده از سوی نهادهای رسمی در افغانستان در عرصه‌ی ترجمه، لازم است نهادهای فرهنگی نظیر اتحادیه‌ی نویسندگان و انجمن قلم افغانستان دست به ایجاد گروه‌های تخصصی ترجمه بزنند و به رشد کیفی و تخصصی شدن ترجمه به‌ویژه در عرصه‌ی برگردان آثار موردنیاز دانشگاه‌ها اقدام کنند (اطلاعات روز·۳ قوس ۱۳۹۷).

ترجمه در آموزش، آگاهی دهی، ایجاد ذهنیت و دیدگاه، تکامل علمی و تحلیل همه‌جانبه‌ی بحث‌ها، قضایا و رویدادها از ضرورت‌های اجتناب‌ناپذیر است.
جامعه‌ی امروز افغانستان؛ قشر دانشگاهی، سیاسی و علمی بیش از هرزمانی نیاز به دسترسی به متون آکادمیک، تحلیلی و سیاسی دارند. بی‌تردید ترجمه است که می‌تواند به بسیاری از این نیاز‌ها پاسخ درخور بدهد و به ما متون مرتبط، غنی‌شده و مهم را معرفی کند.

ترجمه در ایجاد بستر گفتمان سازنده میان ملت‌ها، جوامع سیاسی و نخبگان خوب‌ترین و مؤثرترین ابزار بوده و جوامع را کمک می‌کند با همدیگر پیوند و تماس برقرار کنند و راه‌های سازندگی را بپیمایند.

در جهانی که دیگر جهانی‌شدن یک تصور نیست، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در حال رشد آن را بیش‌ازپیش تحکیم بخشیده و موانع فرهنگی، نژادی و جغرافیایی را درهم نوردیده است. مردمانی از هر ملت و زبان با همدیگر تماس برقرار می‌کنند و به‌واسطه‌ی ترجمه‌های آنلاین به‌صورت مجازی مشکلات افهام و تفهیم را نیز به حداقل رسانده‌اند.

ترجمه صرفاً یک پروسه‌ی زبانی نیست بلکه می‌تواند، منبع دانش، تسهیل‌کننده گفت‌وگو‌ها و ابزار مهم بر سیاست‌گذاری‌ها باشد؛ اما دسترسی به متون تخصصی و مورداستفاده‌ی دانشجویان، پژوهش‌گران و اهل مطالعه تنها از طریق ترجمه‌ی متون تخصصی و حرفه‌ای ممکن است که در کتب ترجمه‌شده و معدود اعضای کادر عملی در افغانستان قابل‌دسترس است.

در شرایطی که نیاز به ترجمه و دسترسی به متون ترجمه‌شده همه‌روزه افزایش می‌یابد، ما نیاز به کسانی داریم که بتوانند دانش نوین و امروزی را فارغ از محدودیت‌های فرهنگی، سیاسی و جغرافیایی به جامعه ارائه کنند (اطلاعات روز·۱۰ دلو ۱۳۹۴).

از همین رو از دانشگاه‍های افغانستان که مهد علم‌اندوزی‌اند، و اعضای کادر علمی آن نیز ازجمله داشته‍های علمی واکادمیک همان جامعه به‌حساب می‍آیند، انتظار می‍رود که برای شکوفایی این روند سهم ارزنده‍ی خویش را ادا نمایند. آثار بازگردانی شده از زبان‍های خارجی در سال (1399) به‌گونهی ذیل طی جدول‍‍ها بیان می‍شود.

جدول آثار ثبت‌شده برای ترجمه، زمان: 1399، نهاد تحصیلی: دانشگاه کابل

ردیف	موضوعات	دانشکده	رشته	رتبه علمی	تاریخ ثبت
1	International Theory and Policy- eleventh-edition)	اقتصاد	اقتصاملی	پوهندوی	99-3-1
2	کارگردان عالی‌ترین روش کارگردانی the path to great the directors idea	هنرهای زیبا	سینما	پوهندوی	99-3-8
3	شناخت و پیشگیری از فساد understanding and preventing Corruption	اداره عامه	اداره عامه	پوهندوی	99-3-*13
4	Mineral Exploration Principles and application	زمین شناسی	جیولو جی	پوهنمل	99-3-8
5	Fundamentals Geomorphology	زمین شناسی	جغرافیه	پوهندوی	99-3-8
6	انکشاف کارزار (کمپاین) روابط عمومی Developing The public Relations Campaign	ژورنالیزم	روابط عمومی	پوهنمل	99-3-21
7	Abstract Algebra	ریاضیات	الجبر	پوهنمل	99-4-8
8	Risk Management in Banking	اقتصاد	امورمالی وپولی	هندوی	99-4-15
9	Cattle Medicine	وترنری	کلینیک	پوهندوی	99-4-15
10	کیمیا هیتروسکلیک Heterocyclic Chemistry	کیمیا	کیمیا عضوی	پوهندوی	99-4-24
11	قتل زبانها Dillerin Katli	ادبیات	ترکی	پوهندوی	99-5-28
12	اوزبیک تیلی گرامری/ دستور زبان ازبیکی )Özbek Türkçesi Grameri(	ادبیات	ترکی	پوهنمل	99-5-28
13	آشنا با رهبری: مفاهیم ومسایل علمی Introduction to Leadership concepts and practice	اقتصاد	منجمنت وادارتشبثات	پوهندوی	99-6-2
14	Chemical Reaction Kinetics	کیمیا	کیمیا فزیکی	پوهنمل	99-6-2
15	Patient Assessment in clinical pharmacy	فارمسی	فارمکولوژی	پوهندوی	99-6-21
16	Amanullah-Ex- king of Afghanistan	علوم اجتماعی	تاریخ	پوهندوی	99-6-21
17	النظام السیاسی الاسلامی مقارنا بالدوله القا نونیة	شرعیات	ثقافت اسلامی	پوهندوی	99-6-21
18	Social Work and Social Policy	روان شناسی	کاراجتماعی	پوهندوی	99-7-1
19	The Genetics of Cattle	وترنری	پرورش حیوانات	پوهندوی	99-7-1
20	A course in point Set Topology	ریاضیات	الجبر	پوهنمل	99-7-1
21	Corruption and Government:	ادبیات	انگلیسی	پوهنمل	99-7-1
22	Risk Assessment and Disaster Management	محیط زیست	مدیریت حوادث	پوهنمل	99-7-8
23	الوجیزۀ فی العقیده الاسلامیته	شرعیات	عقیده وفلسفه	پوهنمل	99-7-8
24	Leaders Don’t Command:Inspire Growth, ingenuity,and collaboration	روانشناسی	مدیریت اموزشی	پوهندوی	99-7-8
25	Differential Equations	ریاضیات	ریاضیات عالی	پوهنمل	99-7-8
26	Introduction to Forestry and Natural Resources	زراعت	جنگلات	پوهندوی	99-7-15
27	العومة الاقتصادیة من منظوراسلامی	شرعیات	ثقافت اسلامی	پوهندوی
28	Extension Program me planning	زراعت	اقتصاد زراعتی	پوهنمل	99-7-22
29	Plant Breeding; Classical to Modern	زراعت	بایو تکنالوژی	پوهنمل	99-7-29
30	احکام الاحوال الشخیه فی الشریعه الاسلامیهَ	شرعیات	فقه واصول فقه	پوهنمل	99-8-6
31	مجدداً principles of cattle production	وترنری	پرورش حیوانات	پوهندوی	99-8-20
32	Veterinary Forensic Pathology	علوم ورترنری	پاراکلینیک	پوهنمل	99-9-11
33	Foundation of Database Systems	کمپیوترساینس	سیستم‌های معلوماتی	پوهنمل	99-9-18
34	Clinical Skills for pharmacists	فارمسی	فارموکولوژی	پوهندوی	25/5/99
35	A Textbook of Physical Chemistry; Thermodynamics and Chemical Equilibrium	کیمیا	کیمیای فیزیکی	پوهنمل	25/5/99
36	How to Study Public Life	انچنیری	طراحی و برنامه ریزی شهری	پوهنمل	99-10-16
37	Lehrkompetenz und Unterrichts-gestaltung	ادبیات	آلمانی	پوهندوی	99-10-16
38	Conservation Biology	محیط زیست	محیط زیست	پوهنمل	99-10-23
39	Human Resource Management in the Public Sector	روانشناسی	پلان و پالیسی	پوهندوی	99-10-23
40	Music of India	هنرهای زیبا	موسیقی	پوهندوی	99-10-23