. مقدمه

ترجمه گرچه در تعاریف کلی آن، انتقال داده­ها و اطلاعاتی از یک زبان طبیعی به زبان طبیعی دیگر قلمداد می­شود، اما در واقع پلی ارتباطی میان دو فرهنگ است که با ابزار زبان ایجاد می­شود؛ از این رو، عمل ترجمه چه به عنوان یک محصول و چه به عنوان یک فرآیند همواره مورد توجه نظریه­پردازان در حوزه­های مختلف زبان­شناسی و دیگر علوم مرتبط با زبان­شناسی بوده است و هر کدام از زاویۀ دید خود و اهدافی که برای ترجمه در نظر می­گیرد آن را تحلیل می­کند.

تجربۀ چند دهۀ اخیر در حوزۀ مطالعات ترجمه که از سوی نظریه­پردازان برجسته جهان که هم­اکنون در دانشگاه­ها و مؤسسات علمی دنیا مورد توجه، تدریس و نقد قرار می­گیرد، نشان می­دهد با توسعه دیدگاه­ها و نظریات متعدد به ویژه با توجه به ورود ترجمه در مباحث هوش مصنوعی یا برعکس شاید ترجمه هم به امری ماشینی تبدیل شود که بتوان انسان را از زحمات آن رهانید. با این حال، وقتی با ترجمه به عنوان پل انتقال فرهنگ و عناصر متعدد و متنوع آن روبه‌رو می­شویم بیش از پیش به ترجمه به عنوان امری چالش­برانگیز معتقد می‌شویم.

در میان نظریه­پردازان متعدد سده بیستم که به ارائۀ نظریه در باب ترجمه، انواع آن و راهکارهای آن پرداخته­اند باید برای پیتر نیومارک[1] جایگاه ویژه قائل شویم که به ظرافت نسبت به اهمیت عناصر فرهنگی در امر ترجمه و چالش­ها و جذابیت­های معادل­گزینی این عناصر غالباً بی­همانند در فرهنگ مقصد توجه ویژه نشان داد و علاوه بر دسته­بندی این عناصر، راهکارهای متعددی را به مترجمان در مواجه با این عناصر چالش­برانگیز پیشنهاد می­دهد.

نیومارک مقولات فرهنگی را به 5 دسته تقسیم کرده و 17 راهکار در زمینۀ ترجمۀ عناصر فرهنگی ارائه داده است که به طور خلاصه عبارتند از: روش انتقال، بومی کردن، معادل فرهنگی، معادل کارکردی، معادل توصیفی، ترادف، گرته‌برداری، جبران، کاهش و بسط، فرآیندهای تلفیقی و... (نیومارک، 1382: 103-117).

 همچنین نیومارک بر این باور است که در نقد ترجمه مهم‌ترین مسأله‌ای که باید مورد بررسی قرار گیرد، کیفیت یا میزان نقص معنایی ترجمه است. علاوه بر این، باید ترجمه را به عنوان یک نوشتار مستقل از متن اصلی بررسی کرد و در مرحلۀ بعد باید به این موضوع پرداخت که مترجم به چه میزان سبک شخصی متن اصلی را حفظ کرده است (نیومارک، 1382: 245)؛ از این­رو، نظریۀ وی قبل از اینکه یک نظریه باشد، یک کلاس آموزش ترجمه است؛ به گونه­ای که می­توان از آن استنباط کرد که مترجم پیش از آشنایی و تسلط بر زبان مبدأ و مقصد باید بر بستر فرهنگی دو زبان تسلط داشته باشد. این تمایزات فرهنگی در ادبیات داستانی به ویژه ادبیات فارسی و عربی که به مباحث سنتی و جامعه روستایی و تا حدودی کهن بپردازد، بیش از پیش خودنمایی می­کند.

در بین رمان­های فارسی، رمان «سفر» اثر محمود دولت­آبادی از جمله چنین متونی است که ترجمۀ آن به هر زبانی برای مترجم چالش­برانگیز و دردسرساز است. این چالش جز از سوی عناصر فرهنگی گوناگون آن نخواهد بود. از این ­رو، در این مقاله تلاش خواهد شد با روش توصیفی­ـ تحلیلی، به نقد و تحلیل معادل­گزینی­های مترجم این اثر در ترجمۀ عربی پرداخته شود و از رهگذر این تحلیل به سؤالات زیر پاسخ داده شود:

- کدام یک از عناصر فرهنگی در رمان بیشترین بسامد را دارند؟

-  کدام راهکارهای نیومارک، توسط مترجم در برگردان این عناصر مورد اتکا بوده­اند؟

شیوۀ گردآوری داده­ها در این پژوهش کتابخانه­ای و روش پردازش داده­ها، توصیفی - تحلیلی خواهد بود به این صورت که با روش استقراء تام، تمام عناصر فرهنگی موجود در رمان طبق دسته­بندی نیومارک استخراج و بسامدگیری می­شود و تمام داده­های دسته‌بندی شده بر اساس تمام راهکارهای نیومارک در ترجمه عناصر فرهنگی
مورد بررسی، تحلیل و بسامدگیری بر اساس راهکارها قرار می­گیرد تا نتیجۀ پژوهش هر دو جنبۀ این نظریه را به طور کامل تحت پوشش قرار دهد. سپس بر اساس اهمیت و بسامد هر دسته عناصر و راهکارها به بیان نمونه­هایی از تحلیل روش مترجم در برگردان عناصر فرهنگی به عنوان شاهد مثال اشاره خواهد شد. نتیجۀ پژوهش بر اساس محاسبه کل عناصر خواهد بود.

2. پیشینۀ پژوهش

گرچه ترجمۀ عربی رمان «سفر» هیچگاه مادۀ پژوهشی مقاله­ای در باب ترجمه از منظر نیومارک نبوده، اما این رویکرد بر آثار مختلفی در دو زبان مورد بررسی قرار گرفته است که  در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره شده است.

سلیمی و همکاران (1400) در مقالۀ «کاوشی در ترجمۀ عربی مؤلفه­های فرهنگی رمان خریدار عشق بر اساس نظریۀ نیومارک» نشان می­دهند که روش غالب مترجم در ترجمۀ مؤلفۀ فرهنگی بوم­شناسی «انتقال واژه و بومی کردن آن» است و علاوه بر بهره­گیری از روش معادل فرهنگی و ترجمۀ تحت­اللفظی از روش انتقال نیز بهره برده است.

رحیمی خویگانی (1396) در مقالۀ «ترجمۀ عربی مقوله­های فرهنگی داستان فارسی شکر است از محمدعلی جمال­زاده بر اساس رویکرد نیومارک» نشان می­دهد که مترجم از راهکار معادل فرهنگی بهره برده و یک ترجمۀ مخاطب­محور ارائه داده است.

ربیعی و همکاران (1398) در جستاری با عنوان «معادل­یابی مقوله­های فولکلور ایرانی: بررسی موردی ترجمۀ عربی نون و القلم جلال آل احمد»، ضمن برشمردن راهکارهای ترجمۀ عناصر فرهنگی از دیدگاه نیومارک، بیشترین روش­های مورد استفادۀ مترجم را معادل فرهنگی و معادل توصیفی می­دانند.

گرجی و همکاران (1399) در پژوهشی با عنوان «نقد ترجمۀ عناصر فرهنگی کتاب «تذکّری» با تکیه بر مثل­ها و کنایه­ها» با به‌کارگیری الگوی نیومارک، معتقدند که مترجم با استفاده از شیوۀ معادل کارکردی موفق عمل کرده است.

نوشتۀ روشنفکر و همکاران (1392)  در مقالۀ «چالش­های ترجمه­پذیری عناصر فرهنگی در رمان اللّص و الکلاب نجیب محفوظ: مقایسۀ دو ترجمه با تکیه بر چهارچوب نظری نیومارک» به بیان مقوله­های فرهنگی ترجمه با  بیان مثال­هایی از رمان اللّص و الکلاب پرداخته­اند و نتایج حاکی از آن است که روش تلفیقی یکی از موفق­ترین روش­ها برای ترجمۀ عناصر فرهنگ عربی به فارسی است.

اسماعیلی و شهبازی (1402) در جستاری با عنوان «بررسی ترجمۀ عربی عناصر فرهنگی داستان مدیر مدرسه با تکیه بر نظریۀ نیومارک» معتقدند که معادل­های کارکردی و شرح مفهوم عناصر فرهنگی در ترجمه، رویکرد غالب و پربسامد مترجم است و مترجم سعی کرده متن داستان را به زبان مقصد نزدیک­تر سازد.

3. مبانی نظری پژوهش

نیومارک ترجمه را فن و حرفه­ای می­داند که طی آن سعی می­شود یک پیام نوشتاری در زبانی را با همان پیام در زبان دیگر جایگزین بکنند (لطفی­پور ساعدی،1371: 66). مدل پیشنهادی نیومارک برای ترجمه، تکیۀ زیادی بر ترجمۀ عناصر فرهنگی در متن دارد. وی دربارۀ پدیده فرهنگ می­نویسد: «فرهنگ را به روش زندگی و جلوه­های خاص زندگی بشر به عنوان وسیله­ای برای بیان می­دانم و بین زبان فرهنگ و زبان جهانی تمییز قائل می‌شوم. کلماتی همچون: «مردن»، «زندگی کردن»، «ستاره» و بیشتر کالاها همچون «آینه» و «میز» و... واژه­هایی جهانی هستند که در ترجمۀ آن­ها چالشی وجود ندارد، اما کلماتی همچون «بادهای موسمی هند»، «کلبۀ تابستانۀ روسیه» و مانند آن، کلماتی هستند که وارد حیطۀ فرهنگ شده اند و اگر بین دو فرهنگ زبان مبدأ و مقصد مناسبت وجود نداشته باشد، مترجم در مواجهه با آن دچار چالشی بزرگ می­شود» (نیومارک، 2006: 149).

3-1. دسته­بندی مقولات فرهنگی از دیدگاه نیومارک

نیومارک عناصر فرهنگی را در  پنج گروه کلی دسته­بندی کرده است:

- بوم­شناسی: شامل گیاهان، جانوران، آثار باستانی، دشت­ها، کوه­ها، جلگه­ها، کویرها، مراتع، جنگل­ها، انواع بادها وسایر مسائل مرتبط با محیطزیست و طبیعت یک سرزمین است.

- فرهنگ مادی (مصنوعات): شامل: مواد غذایی، پوشاک، مسکن و شهرها، وسایل نقلیه و سایر مصنوعاتی است که فرهنگ یک سرزمین را نشان می­دهد.

الف- مواد غذایی؛ مانند: کباب کوبیده، میرزا قاسمی، قورمه سبزی و...

ب- پوشاک؛ مانند: چارقد، تمبان، لچک و...

ج- مسکن و شهرها؛ مانند: خانۀ کاهگلی، شبستان و...

د- وسایل نقلیه؛ مانند: درشکه، ماشین دودی و...

- فرهنگ اجتماعی، کار و فراغت: شغل و کار، طبقۀ اجتماعی، فعالیت­های تفریحی،  موسیقایی و بازی­های ملی و سنتی هر ملت؛ مانند: بازی چوگان یا هفت سنگ و...

- نهادها، آداب و رسوم، فعالیت­ها، جریانات، مفاهیم:

الف- سیاسی، اجتماعی، حقوقی، نام پارلمان/ مجلس شورای ملی/ کاخ سفید/ مجلس سنا/ مجلس نمایندگان/ هیأت منصفه و...

ب- مذهبی: کلیساها/ مساجد/ واژه­های مذهبی (نوحه، روضه­خوانی، سینه­زنی و... )

ج- هنری: ارکسترها/ موزه­ها/ انواع موسیقی و...

- اشاره­ها و حرکات حین سخن گفتن و عادات: این مورد شامل «حرکت گفتاری» یا «زبان بدن» هم می­شود؛ چنان که نیومارک معتقد است: «برخی از مردم در مرگ افراد لبخند کوتاهی می­زنند، یا به نشان از یادبود و تقدیر صمیمانه از کسی کف می­زنند، یا برای اعلام رضایت سرشان را تکان می­دهند، یا برای مخالفت سرشان را بالا می­برند، در احوال­پرسی یا برای تمجید دستشان را می­بوسند و برای اعلام موافقت و استقبال، شستشان را بالا می­برند و همۀ این موارد در برخی فرهنگ­ها صورت می­گیرد، اما در برخی دیگر از این قبیل موارد وجود ندارد» (ر. ک؛ نیومارک، 1382: 133).

3-1-1. راهکارهای ترجمۀ عناصر فرهنگی از دیدگاه نیومارک

جدول 1: الگوی ترجمه عناصر فرهنگی از نگاه نیومارک

ادامه جدول 1-

منبع: نیومارک، 1382: 103- 117

3-2. معرفی نویسندۀ رمان «سفر» و مترجم آن

محمود دولت­آبادی نویسندۀ پرکار معاصر، رمان «سفر» را در سال 1345 نوشت. چاپ نخست این رمان در سال 1347 بود و در سال 1352 این رمان را بازنویسی کرد (ادهمی و همکاران، 1390: 46). موضوع این رمان مهاجرت ناگزیر روستاییان به شهر و کشورهای همجوار برای ورود به بازار کار، از میان رفتن کانون خانواده و نابودی شخصیت­هاست. سفر، داستان یک گره یا یک بُن­بست است. داستان با یک بحران آغاز می­شود؛ از بیکار شدن «مختار» و «طلیعه» دنیای جدید و ورود ماشین که این گرفتاری­ها را آغاز کرده است.

شخصیت داستان «مختار» برای کار به صورت قاچاق به کویت می­رود، اما زخمی به ایران بازمی­گردد و متوجه می­شود که در غیاب وی همسرش خاتون به عقد «مرحب» نامی درآمده است. در پایان داستان مختار زیر قطار می­رود و کشته شده و مرحب نیز گرفتار عذاب وجدان می­شود (انصاری شفیع، 1390: 20).

سلیم عبدالأمیر حمدان مترجم رمان سفر در سال 1940 میلادی در شهر کاظمیه در بغداد متولد شد و تحصیلات ابتدایی و دبیرستانی را نیز در آنجا به پایان رساند. در رشتۀ زبان عربی در دانشکدۀ ادبیات دانشگاه بغداد تحصیل کرد و در سال 1961 دانش­آموخته شد. حمدان آثار بسیاری را از نویسندگان مشهور ایرانی ترجمه کرده است؛ از جمله رمان «سفر» محمود دولت­آبادی که به عربی ترجمه کرده است. وی در دوران تحصیل در دانشگاه، مطالبی را در مورد بحث نظریۀ ترجمه اظهار کرد که توسط مجلۀ «الثقافة الجدیدة» که معتبرترین مجلۀ فکری و فرهنگی عراق در آن زمان بود، منتشر شد. این مترجم نامی سردبیری دو مجلۀ مشهور «المدی» و «النهج» را بر عهده داشت که در دمشق منتشر می­شد (حمدان، 2005: 173-174).

4. تحلیل عناصر فرهنگی در ترجمۀ رمان «سفر»

در این بخش با بیان نمونه­هایی در هر یک از مقوله­های فرهنگی به تحلیل و نقد راهکار مترجم خواهیم پرداخت.

4-1. فرهنگ مادی (مصنوعات)

4-1-1. مواد و فرآورده­های فرهنگی

متن اصلی: «خاور، دخترش، از دم پردۀ پستو به طرف مختار آمد و روی زانوهایش نشست» (دولت­آبادی، 1395: 10)

ترجمۀ عربی: «جاءت خاور، ابنته، من طرف ستارة المختلی نحوه و جلست علی رکبتیه» (حمدان، 2005: 14)

معنای واژۀ «پستو» در فرهنگ عمید: «اتاق کوچک عقب اتاق دیگر، صندوق خانه» (عمید، 1391، جلد 1: 397) و نیز در فرهنگ معین چنین نوشته شده است: «اتاق کوچکی که در پشت اتاق دیگری بسازند و اشیاء و لوازم خانه را در آن نهند» (معین، 1387: 297). در فرهنگ فارسی به عربی فرزان برای این واژه، معادل «الخادعة» به‌کار رفته است (طبیبیان، 1384: 202). البته در معجم عربی به فارسی الفارس واژۀ «دُولاب» به معنای صندوق خانه نیز به‌کار رفته است (علوب، 2010: 209). مترجم به روش تلفیقی این عنصر فرهنگی را ترجمه کرده است. ابتدا معادل کارکردیِ واژۀ «پستو» یعنی «المختلی» را ذکر کرده و سپس در پاورقی به توضیح این واژه پرداخته است: «فی الدور ذات الغرفة الواحدة و فی بعض الحوانیت، یعزل مؤخر الغرفة أو الحانوت فیکون مختلی، أو مخزناً لکل الأثاث الزائد» (حمدان، 2005: 23). با توجه به توضیحات مذکور به نظر می­رسد مترجم برای درک بهتر مخاطبان زبان مقصد، توضیحات مناسبی ارائه کرده است.

متن اصلی: «فقط بی بی نشسته بود و چپق می کشید» (دولت‌آبادی، 1395: 16)

ترجمۀ عربی: «کانت بی بی وحدها الجالسة و تدخن جبقاً» (حمدان، 2005: 21)

معنای چپق در فرهنگ عمید چنین نوشته شده است: «نوعی آلت تدخین با دستۀ چوبی و سر سفالی که توتون را در سر آن می­ریزند و دود می­کنند» (عمید، 1391، جلد 1: 632). مترجم ابتدا به روش بومی کردن، واژۀ «چپق» را به صورت «جبق» نوشته و سپس در پاورقی اینگونه توضیح داده است: «الجبق: بضم الجیم و الباء الفارسیین، غلیون بدائی، مستقیم، یکون طویل المبسم عادة» (حمدان، 2005: 23). در واقع، مترجم به روش تلفیقی، این عنصر فرهنگی را ترجمه کرده است. معادل عربی واژۀ چپق در یکی از فرهنگ­های فارسی به عربی چنین نوشته شده است: «غلیونة، غلیون، شُبُک» (اشکبوس و عامری، 1393: 236). البته مترجم توضیحات مناسبی در پاورقی ارائه کرده است.

متن اصلی: «کف اتاق جاجیم کهنه‌ای فرش بود» (دولت‌آبادی، 1395: 74)

ترجمۀ عربی: «علی أرض الغرفة کان بساط قدیم مفروشاً» (حمدان، 2005: 94)

معنای واژۀ «جاجیم» در فرهنگ معین چنین نوشته شده: «نوعی فرش که از نخ­های رنگین پنبه‌ای یا پشمی بافته می­شود» (معین، 1387: 408). مترجم در ترجمۀ این عنصر فرهنگی با استفاده از روش دگرگون‌سازی، تبدیل جزء به کل انجام داده است. مترجم معادل «بساط» را بیان کرده که به طور کلی هر چیز گستردنی را شامل می­شود حتی سفره و خوان و . . . را  و مترجم معادل کلی آن را نوشته است. بهتر بود مترجم در پاورقی توضیح مختصری در مورد آن می­نوشت و یا از معادل توصیفی در ترجمه استفاده می­کرد. معادل جاجیم در فرهنگ فارسی به عربی فرزان چنین ذکر شده است: «مِلحَفَة، بِساطٌ خفیف یُصنع من الصُّوف الملوّن» (طبیبیان، 1384: 292).

4-1-2. مواد غذایی

متن اصلی: «مشیر دیزی خالی و کاسه و گوشتکوب را جمع کرد، از جلو دست آن‌ها برداشت و رفت» (دولت‌آبادی، 1395: 63).

ترجمۀ عربی: «جمع مشیر الدیزی الخالی و مدقة اللحم، و رفعها من بین أیدیهما، و مضی» (حمدان، 2005: 63).

آبگوشت از غذاهای اصیل ایرانی است. دیزی: «ظرف سفالی یا سنگی استوانه شکل که درآن آبگوشت طبخ می­کنند» (عمید، 1391، جلد 1: 855). مترجم روش تلفیقی را برای ترجمۀ این عنصر فرهنگی به‌کار برده است. ابتدا از روش وام‌گیری استفاده کرده و در پاورقی به توضیح این واژه پرداخته است: «وعاء خاص لصنع الـ «ماء لحم»- وجبة الغذاء التقلُدُة الإیرانیة- یکون کثیر الشبه بوعاء صنع القهوة، الـ «رکوة»، ولکن بعروتین بدلاً من القبضة، توضع فیه الکمیة الکافیة لأکل شخص واحد- بعد تحضیرها للطبخ فی قدر کبیرة. قد یکون معدنیاً أو فخاریاً» (حمدان، 2005: 69) و نیز معادل عربی واژۀ «دیزی» در قاموس فارسی به عربی چنین نوشته شده است: «آنیة من الفخار أو الحجر أسطوانیة الشکل یطهی فیها اللحم» (کسرائی، 2014: 244). به نظر می­رسد مترجم در انتقال این عنصر فرهنگی به زبان مقصد، توضیحات کامل و مناسب و نیز قابل فهم برای مخاطبان عرب زبان در پاورقی ارائه کرده است.

4-1-3. پوشاک

متن اصلی: «بی بی مثل همیشه بقچه‌ای به همراه داشت» (دولت‌آبادی، 1395: 9)

ترجمۀ عربی: «کانت مع بی بی، کالمعتاد، بقچة» (حمدان، 2005: 13)

«بُقچه، بُغچه، بُخچه»، پارچه‌ای مربعی شکل است که برای حفظ یا حمل وسایل و لباس استفاده می­شود و از زبان ترکی وارد زبان فارسی شده است (دهخدا، 1345 به نقل از سلیمی و همکاران 1400: 211). در فرهنگ فارسی به عربی غفرانی برای واژۀ «بقچه»، معادل­های «لَفَّة و بقجة (در تداول عامه)» نوشته شده است (غفرانی و آیت الله زادۀ شیرازی، 1371: 48). همچنین در فرهنگ فارسی به عربی فرزان، معادل­های «الرِّزمَة، الرَبَطَة، الحُزمَة،صُرَّةُ الأَلبسَة، بُقجَة» بیان شده است (طبیبیان، 1384: 147). معادل «حقیبة الأقمشة»، معادل توصیفی آن و معادل فرهنگی آن «حزمة» یا «علبة» است (سلیمی و همکاران، 1400: 211). مترجم از روش وام‌گیری به ترجمۀ این عنصر فرهنگی پرداخته است و واژۀ «بقچه» را به همان صورت که در زبان فارسی نوشته می شود به زبان مقصد انتقال داده است؛ مترجم می­توانست به روش بومی کردن این واژه را به زبان مقصد منتقل کند. البته وی در مقدمۀی ترجمۀ رمان «سفر»، علت به‌کار بردن برخی حروف زبان فارسی در ترجمه‌اش را بیان کرده است: «چ، مثلث، و یلفظ کماCh  الإنجلیزیة. و رسمت (چ) کما یرسمونه فی الفارسیة، تمییزاً له عن غیره» (حمدان، 2005: مقدمه 8-9)؛ در واقع، مترجم به طرز تلفظ برخی حروف فارسی مانند: «گ - چ - پ - ژ» که در زبان عربی فصیح وجود ندارند، اشاره کرده و به توضیح هر یک از آن‌ها پرداخته است. 

متن اصلی: «بی بی نتوانست حرف بزند، اشک‌هایش را با بال چارقدش پاک کرد و خاکستر چپقش را تکاند» (دولت‌آبادی، 1395: 16)

ترجمۀ عربی: «لم تتمکن بی بی أن تتکلم، مسحت دموعها بذیل مندیل رأسها و نفضت رماد جبقها» (حمدان، 2005: 22)

* معنای واژۀ «چارقد» در فرهنگ معین چنین ذکر شده: «روسری؛ پارچه‌ای نازک و چهارگوش که خانم‌ها دو تا کرده و با آن موهای سر را می­پوشانند» (معین، 1387: 434). معادل واژۀ چارقد در فرهنگ دانشگاهی فارسی به عربی چنین ذکر شده است: «القناع الذی تستر به النساء رأسهن و رقابهن، طراحة، طرحة، إیشارب، مندیل للرأس» (سیاح، 1381: 451). در واقع، مترجم از معادل فرهنگی این واژه در ترجمه استفاده کرده است. همچنین معادل چارقد در یکی از فرهنگ­های فارسی به عربی چنین بیان شده است: «خِمار. ج: خُمُر و أَخمِرة، طرحة. ج: طِراح» (اشکبوس و عامری، 1393: 234)

متن اصلی: «خاتون چادرش را از سر واگرداند» (دولت‌آبادی، 1395: 33)

ترجمۀ عربی: «فکَّت خاتون الشادر عن رأسها» (حمدان، 2005: 44)

تعریف چادر در فرهنگ عمید چنین آمده است: «بالاپوشی که زنان مسلمان روی سر می­اندازند و تمام اندام آن‌ها را می­پوشاند» (عمید، 1391، جلد 1: 622). مترجم با استفاده از روش تلفیقی به ترجمۀ این عنصر فرهنگی پرداخته است؛ یعنی ابتدا به روش بومی کردن متناسب با حروف الفبای زبان عربی واژۀ «چادر» را به صورت «الشادر» نوشته است و در پاورقی دربارۀ آن توضیح داده است: «غطاء الرأس التقلیدی الإیرانی، کالعباءة» (حمدان، 2005: 54). در قاموس فارسی به عربی برای واژۀ چادر، معادل «الملاءة. کساء کالعباءة تلبسه النساء الإیرانیات للتحجب» بیان شده است (کسرائی، 2014: 178). مترجم توضیح مناسبی در پاورقی ارائه کرده است.

ترجمه پیشنهادی: فکت خاتون الملاءة عن رأسها.

متن اصلی: «یک کهنۀ چهارخانۀ یزدی به تخت شانه‌اش بسته و دو سر آن را روی صندوقۀ سینه‌اش گره زده بود» (دولت‌آبادی، 1395:  92)

ترجمۀ عربی: «کانت خرقة عتیقة بمربعات یزدیة، مشدودة إلی کتفه و قد عقد طرفیها فوق قفص صدره» (حمدان، 2005: 115)

دستمال یزدی یکی از منسوجات سنتی یزد است که نوع اصیل آن از نخ­های الوان از جنس ابریشم و معمولاً به رنگ قرمز و مشکی بافته می­شود. مترجم به روش تلفیقی این عنصر فرهنگی را ترجمه کرده است. ابتدا از ترجمۀ تحت‌اللفظی استفاده کرده و سپس در پاورقی، توضیحاتی نوشته است: «المندیل الیزدی یحاک بنول یدوی من حریر خام، یکون أحمر غامق اللون مربعاً بالأسود، فی العادة. و هو کبیر المساحة یستعمل لأغراض متعددة» (حمدان، 2005: 119). مترجم توضیح کامل و مناسبی ارائه کرده است.

4-1-4. مسکن و شهرها

متن اصلی: «از گیلان تا پایتخت، این سومین ماشینی بود که عوض کرده بود» (دولت‌آبادی، 1395: 17)

ترجمۀ عربی: «من غیلان إلی العاصمة، کانت هذه هی السیارة الثالثة التی استبدلها» (حمدان، 2005: 24)

مترجم متناسب با حروف الفبای زبان عربی، واژۀ «گیلان» را به صورت «غیلان» نوشته است. وی ابتدا  به  روش بومی کردن، این واژه را به زبان مقصد منتقل کرده و سپس در پاورقی در مورد این واژه توضیح داده است: «محافظة فی شمال إیران، مرکزها مدینة (رشت)، تقع علی بحر الخزر، أو قزوین» (حمدان، 2005: 32). در واقع، مترجم با استفاده از روش تلفیقی به ترجمۀ این عنصر فرهنگی پرداخته است. گیلان یکی از استان­های شمالی ایران به مرکزیت کلانشهر رشت است و به واحد جغرافیایی جنوب دریای خزر تعلق دارد. به نظر می­رسد مترجم توضیحات کامل و مناسبی برای مخاطبان زبان مقصد ارائه کرده است.

متن اصلی: «حالا از منجیل تا اینجا روی باربند باد خورده بود و حس می­کرد گونه­ها و چشم‌هایش می سوزند و گوش‌هایش از باد پر شده‌اند» (دولت‌آبادی، 1395: 18)

ترجمۀ عربی: «و‌ها قد ابتلع، من (منجیل) إلی هنا فوق العضادة، هواء و صار یحس خدیه و عینیه تحترق و أذنیه امتلأتا هواء» (حمدان، 2005: 24)

منجیل، شهری است در شمال ایران و در استان گیلان واقع شده است. مترجم از روش انتقال (وام‌گیری) در ترجمۀ این واژه استفاده کرده است. البته می­توانست در پاورقی نیز در مورد آن توضیح مختصری بدهد: تعد منجیل هی مدینة فی شمال إیران، تقع المدینة فی محافظة غیلان (جیلان).

4-1-5. وسایل نقلیه

متن اصلی: «مادرم از رو ماشین دودی شابدولعظیم افتاد» (دولت‌آبادی، 1395: 40)

ترجمۀ عربی: «سقطت أمی عن سیارة دخان الشاه عبدالعظیم» (حمدان، 2005: 52)

ماشین دودی نامی بود که در تهران قدیم به اولین خط آهن ایران که میان تهران و شهر ری کشیده شده بود، داده بودند. ماشین دودی را می‌توان در اصل نخستین خط تراموای تهران دانست. در یکی از  فرهنگ­های فارسی به عربی برای ماشین دودی معادل «وابور بُخاریّ» نوشته شده است (اشکبوس و عامری، 1393: 606). مترجم در انتقال این عنصر فرهنگی به زبان مقصد از روش تلفیقی استفاده کرده است؛ یعنی ابتدا به روش تحت‌اللفظی این واژه را به زبان مقصد انتقال داده و سپس در پاورقی توضیح مختصری در مورد ماشین دودی نوشته است: «الاسم الذی أطلق علی القطار أول دخوله إیران، و بقی یطلق أمداً طویلاً» (حمدان، 2005: 54). مترجم جهت رفع ابهام،  با استفاده از پاورقی توضیحات مناسبی برای مخاطبان عرب زبان ارائه کرده است.

4-2. فرهنگ اجتماعی، کار و اوقات فراغت

4-2-1. کار

متن اصلی: «اگه اینجا مونده بود، آقام دستش را یه جایی بند می کرد. نگهبان بانک، فراش مدرسه، یا آبدارباشی توی یه اداره» (دولت‌آبادی، 1395: 36)

ترجمۀ عربی: «لو أنه کان بقی هنا، لکان سیدی ثبت یده فی مکان ما. حارس مصرف، أو فراش مدرسة، أو قهوجیاً فی إدارة ما» (حمدان، 2005: 47)

واژۀ «فراش» به معنای «سرایدار یا دربان مدرسه» است. مترجم تنها از روش وام‌گیری برای انتقال این عنصر فرهنگی استفاده کرده است. البته معادل فراش در زبان عربی «خادم» و «السعاة» است.

4-2-2. اوقات فراغت (بازی‌ها)

متن اصلی: «که توی چالۀ کنار کورۀ حاج مشکور، توی جمعی نشسته بود و سه قاپ می­ریخت» (دولت‌آبادی، 1395: 115)

ترجمۀ عربی: «... الذی کان جالساً فی الوهدة جنب کانون الحاج مشکور، وسط جمع، یلقی الکعاب الثلاثة» (حمدان، 2005: 140)

قاپ به طور عمده از استخوان گوسفند یا بز تهیه می­شده و با استفاده از آن بازی­های مختلفی انجام می­شده که بازی سه قاپ یکی از آن‌ها به شمار می­رود. سه قاپ یکی از قدیمی‌ترین بازی­ها و تفریحات در ایران بوده است و معمولاً قاپ‌بازان کهنه‌کار و حرفه‌ای با سه قاپ بازی می­کردند. مترجم با استفاده از روش تلفیقی، ابتدا به روش تحت‌اللفظی ترجمه کرده و سپس در پاورقی اینگونه نوشته: «فی لعبة الکعاب» (حمدان، 2005: 162). مترجم توضیح مختصر و مناسبی ارائه کرده است.

4-3. نهادها، آداب و رسوم، فعالیت­ها، جریانات و مفاهیم

متن اصلی: «دلت میخواد بریم تعزیه نیگاه کنیم؟» (دولت‌آبادی، 1395: 55)

ترجمۀ عربی: «أتحبین أن نذهب فنشاهد تعزیة؟» (حمدان، 2005: 79)

ذیل «تعزیه» در فرهنگ عمید چنین آمده است: «روضه خوانی و برپا داشتن مجلس عزا برای هر یک از امامان مخصوصاً امام حسین. نمایشی با کلام منظوم یا آهنگین که مصائب ائمه به ویژه امام حسین را به تصویر می­کشد» (عمید، 1391، جلد 1: 509). مترجم در انتقال این عنصر فرهنگی فقط از روش وام‌گیری در ترجمه استفاده کرده است. در واقع، تعزیه نوعی نمایش مذهبی و سنتی ایرانی است که بیشتر دربارۀ امام حسین (ع) و واقعۀ کربلا است. معادل «تعزیه» در یکی از فرهنگ­های فارسی به عربی چنین نوشته شده است: «مسرح عاشوراء، تمثیل وقائع کربلاء» (اشکبوس و عامری، 1393: 195) و نیز معادلِ «تمثیل حادثة قتل الإمام حسین علیه السلام» در فرهنگ فارسی به عربی دانشگاهی ارائه شده است (سیاح، 1381: 206). بهتر بود مترجم در پاورقی توضیح مختصری در مورد آن می نوشت.

ترجمه پیشنهادی: تمثیل وقائع کربلاء.

متن اصلی: «معلوم بود که حوصلۀ روضه گوش دادن و گریستن نداشته است» (دولت‌آبادی، 1395: 60)

ترجمۀ عربی: «کان واضحاً أنها لا طاقة لها علی سماع الروضة و البکاء» (حمدان، 2005: 84)

روضه یا روضه خوانی نوعی مراسم مذهبی است که شیعیان در یادبود امامان و بزرگان شیعه به ویژه حسین بن علی، سومین امام شیعیان که در نبرد کربلا شهید شد، برگزار می‌کنند. مترجم از روش تلفیقی در انتقال این عنصر فرهنگی بهره برده است. با استفاده از روش وام‌گیری واژۀ روضه را به زبان مقصد انتقال داده و سپس در پاورقی توضیح مختصری نوشته است: «أشعار فی رثاء آل البیت و شرح وقائع مقاتلهم» (حمدان، 2005: 87). در فرهنگ فارسی به عربی معادل «روضه» این‌گونه نوشته شده: «تِلاوةُ التَّعازی الشیعیّة» (اشکبوس و عامری، 1393: 346). واژۀ «رَوضَة» در زبان عربی به معنای باغ و زمین سبز و خرم است، اما در این عبارت به معنای نوعی مراسم مذهبی است؛ از این رو، مترجم جهت رفع ابهام به توضیح آن در پاورقی پرداخته است. در واقع جزو کلماتی به شمار می­رود که در زبان فارسی و عربی مشترک‌اند، اما معنای متفاوتی دارند.

4-4. اشارات و حرکات حین سخن گفتن و عادات

متن اصلی: «مختار به دور دیوار چرخید، از در کوچک تو رفت و‌ هاج و واج ماند» (دولت‌آبادی، 1395: 95)

ترجمۀ عربی: «لَفَّ مختار حولَ الحائط، دَخَلَ من الباب الصَّغیر وبقیحائراً» (حمدان، 2005: 118)

عبارت «هاج و واج ماندن» یعنی سرگردان و متحیر شدن که مترجم با انتخاب واژۀ «حائر» که به معنای «پریشان، گیج، سردرگم، سرگشته؛ ...» است (آذرنوش، 1394: 239) از معادل فرهنگی آن در ترجمه استفاده کرده است. معادل عربی ‌هاج و واج (مات و مبهوت) در یکی از فرهنگ­های فارسی به عربی چنین ذکر شده: «مُتَحَیّر، مَدهوش، مُتَعَجِّب، حَیران» (اشکبوس و عامری، 1393: 743).

4-4-1. ضرب‌المثل‌ها و کنایات

متن اصلی: «از تو بخیر و از ما به سلامت» (دولت‌آبادی، 1352: 7)

ترجمۀ عربی: «منک الاستئذان و منی بالسلامة» (حمدان، 2005: 11)

ضرب­المثل «از تو بخیر و از ما به سلامت»؛ یعنی دیگر ما با یکدیگر کاری نداریم. هنگامی که بخواهند راه یا کار و برنامۀ خود را از دیگری جدا کنند، این ضرب­المثل را می­گویند. معادل عربیِ عبارت «از تو بخیر و از ما به سلامت» یا «از ما بخیر، از شما به سلامت» در فرهنگ جامع تطبیقی مثل­ها و حکمت­ها چنین آمده است: «إِن کُنتَ ناصِری، فَغَیب شَخصَک عَنِّی: اگر یاری‌دهنده‌ام هستی، خودت را از [چشمِ] من پنهان کن (گورت را گم کن). در مورد کسی به‌کار می­رود که قصد کمک به تو را دارد، در حالی که به ضرر تو کار می­کند» (رضایی، 1397: 82).

فعل «استأذن» در فرهنگ معاصر عربی به فارسی آذرنوش به معنای «اجازه خواستن، اجازۀ مرخصی گرفتن از کسی، خداحافظی کردن با کسی» به‌کار رفته است (آذرنوش، 1394: 11). در واقع، «استئذان» به معنای اذن طلبیدن و اجازه خواستن است. معادلی که مترجم برای این ضرب‌المثل به‌کار برده، صحیح به نظر نمی­رسد و معنای مدنظر نویسنده به درستی در زبان مقصد منتقل نشده است؛ از این رو، مترجم می­توانست از معادل­های این عبارت که در زبان عربی وجود دارند، استفاده کند.

معادل­های دیگر این ضرب­المثل در زبان عربی عبارتند از:

خَیرُ الناسِ مَن کَفَّ عَنَّا أَذاهُ: بهترین مردم کسانی هستند که ما را اذیت نکنند. - لا عَسَلک یا نَحلَةُ و لا تَقرُصینی (ع):‌ ای زنبور! نه به من عسل بده و نه نیشم بزن. - إِتَّقِ خَیرَها بِشَرِّها: نیکیش را به سبب شرش رها کن. - خُذ هَدیَتَک وَ اکفِنی بَلِیتَک: هدیه‌ات را بگیر و مصیبتت را برایم به پایان رسان. - لا باکُل عِنَب و لا بِخانِق الناطُور (ع): نه انگور می­خورم و نه با باغبان درگیر می­شوم. - رَضِیتُ مِنَ الغَنیمَة بالإیاب: از غنیمت به بازگشت راضی گشتم. - إحسانُ المُسیءِ أَن یکُفَّ عَنک أَذاهُ: نیکی انسان بد آن است که زیانش را از تو دور کند (ناصری، 1390: 257- 258).

ترجمه پیشنهادی: إن کنت ناصری فغیب شخصک عنی.

متن اصلی: «آسمون همه جام که یه رنگه» (دولت‌آبادی، 1395: 20)

ترجمۀ عربی: «إن السماء فی کل مکان باللون نفسه» (حمدان، 2005: 27)

مترجم این ضرب­المثل را به روش تحت­اللفظی ترجمه کرده است. ضرب­المثل به هر کجا که روی آسمان همین رنگ است؛ یعنی در همه جا مشکل و گرفتاری وجود دارد و وضع به همین منوال و اوضاع زندگی به همین ترتیب است و فرق چندانی نمی­کند.

این ضرب‌المثل چند معادل در زبان عربی دارد که عبارتند از: «لا جَدیدَ تَحتَ الشَّمسِ: هیچ چیز جدیدی زیر خورشید وجود ندارد. - بِکُلِّ وادٍ أثرٌ مِن ثَعلَبَة: در هر سرزمینی اثری از ثعلبه وجود دارد. آورده‌اند که ثعلبه نام قبیله‌ای بوده است و شخصی از آن قبیله که مورد آزار و اذیت مردم آن قرار گرفته بود، آنان را ترک کرده و به سرزمینی دیگر می­رود، اما در آن سرزمین نیز مورد آزار و اذیت مردمی دیگر قرار گرفت و در این حال چنین گفت: در هر سرزمینی اثری از ثعلبه وجود دارد. - بِکُلِّ وادٍ بَنُوسَعدٍ: هر سرزمینی بنوسعد خودش را دارد. - جَمِیعُ الطُّرُقِ تؤَدِّی إلی الطَّاحُون: همۀ راه‌ها به آسیاب منتهی می­شوند. - فی کُلِّ أرضٍ سَعدُ بنُ زَیدٍ: هر سرزمینی سعد بن زید خودش را دارد» (ناصری، 1390: 36). مترجم می­توانست به جای ترجمۀ تحت‌اللفظی این ضرب‌المثل از معادل­های آن در زبان عربی استفاده کند.

ترجمه پیشنهادی: لا جدید تحت الشمس.

متن اصلی: «من فردا که رفتم بهش میگم. اگه دیدم پشت گوش میندازه با پسرش حرفتو می‌زنم» (دولت‌آبادی، 1395: 36)

ترجمۀ عربی: «عندما أذهب غداً سأقول له إذا وجدته یلقی کلامی ظهریاً أحدث عنک ابنه» (حمدان، 2005: 47)

پشت گوش انداختن؛ یعنی بی‌توجهی کردن و اهمیت ندادن. برای این عبارت در یکی از فرهنگ­های فارسی به عربی معادل­های «مماطلة، إهمال (الإلقاء خلف الأذن، عدم العنایة و التوجه لعمل ما)» بیان شده است (اشکبوس و عامری، 1393: 157). در واقع مترجم این عبارت را به صورت تحت‌اللفظی ترجمه کرده است. عبارت پشت گوش انداختن معادل دیگری نیز دارد: «جَعَلَ کَلامی دَبرَ أُذُنِهِ: سخنم را پشت گوش انداخت» (ناصری، 1390: 561) یا می­توانست در پاورقی اینگونه توضیح دهد:کنایة عن الاهمال و التساهل.

متن اصلی: «ته جیبامم شیپیش سه قاب می انداخت» (دولت‌آبادی، 1395: 50)

ترجمۀ عربی: «و فی قعر جیبی أیضاً کان القمل یرمی الکعاب» (حمدان، 2005: 73)

وقتی کسی در نهایت بی‌پولی و فقر باشد، ضرب‌المثل «شپش تو جیبش سه قاب می‌زنه» را می­گویند؛ یعنی جیبش حسابی خالی است. در کتاب امثال و حکم در زبان فارسی نیز در مورد این ضرب‌المثل چنین بیان شده است: «یعنی فقر و ناداری او را آزار می دهد و فاقد چیز قابل توجهی است» (خدایار،1370: 424). مترجم از روش تلفیقی در ترجمۀ این ضرب‌المثل استفاده کرده است. ابتدا به روش تحت‌اللفظی آن را به زبان مقصد منتقل کرده و سپس در پاورقی توضیحی در مورد آن نوشته است: «کنایة عن اتساع المکان من کثرة الفراغ» (حمدان، 2005: 87). مترجم مفهوم شدت خالی بودن جیب را در پاورقی توضیح داده، اما بهتر بود به مفهوم فقر نیز اشاره می­کرد.

ترجمه پیشنهادی: کنایة عن شدة الفقر.

متن اصلی: «اما بالاخره از خر شیطون پایین اومدم» (دولت‌آبادی، 1395: 57)

ترجمۀ عربی: «ولکن، أخیراً ترجلت عن حمار الشیطان» (حمدان، 2005: 80)

مترجم به روش تلفیقی این ضرب‌المثل را ترجمه کرده است. ابتدا به صورت تحت‌اللفظی این عبارت را ترجمه کرده و سپس در پاورقی دربارۀ آن توضیح داده است: «حمار الشیطان کنایة عن الهوس، أو العناد» (حمدان، 2005: 87). عبارت از خر شیطان پایین آمدن در زبان عربی معادل­هایی دارد که عبارتند از: «تنازل عن رأیه- نزل عن رأیه- أقلع عن العناد» (ناصری، 1390: 235).

معادل «جاذب الشیطان قیادک» که در فرهنگ جامع تطبیقی مثل‌ها و حکمت­ها بیان شده است و به معنای اختیارت را از کف شیطان درآور و معادل از خر شیطان پیاده شو، آمده است. در واقع این ضرب‌المثل وقتی به‌کار می­رود که از کسی بخواهند دست از لجاجت ‌بردارد و به صلاح و سازش درآید (رضایی، 1397: 147). همچنین معادل کارکردی دیگری برای این ضرب­المثل وجود دارد: «رجع إلی صوابه (رشده)»: از خر شیطان پایین آمد. و «العن الشیطان» (گرجی و همکاران، 1399: 55).

ترجمه پیشنهادی: جاذب الشیطان قیادک.

متن اصلی: «باز همون آش و همون کاسه» (دولت‌آبادی، 1395: 98)

ترجمۀ عربی: «مرة أخری الحساء نفس الحساء و الطاسة نفس الطاسة» (حمدان، 2005: 122)

ضرب­المثل باز همون آش و همون کاسه؛ یعنی وضعیتی که همانند سابق هیچ تغییری نکرده باشد و کارها بر همان منوال گذشته باشد؛ یعنی وضع بحال اولیه برگشته و تغییر قابل ملاحظه‌ای نکرده است. مترجم این ضرب­المثل را به صورت تلفیقی ترجمه کرده است. ابتدا این عبارت را به روش تحت‌اللفظی ترجمه کرده و در پاورقی چنین نوشته است: «مَثَل سائر، و المعنی واضح» (حمدان، 2005: 125) که ضرب‌المثلی رایج است و معنا و مفهوم مشخصی دارد. این ضرب­المثل معادل­هایی در زبان عربی دارد که عبارتند از: «هذا مِن ذاکَ وَ ذاکَ مِن هذا. - لا یمتازُ أَحَدُهُما علی الآخَرِ. - کِلاهُما أَسوَأُ مِنَ الآخَرِ» (ناصری، 1390: 39). همچنین «جملۀ «و قد حصل ما حصل» به معنای همان اتفاقی بیفتد که پیشتر افتاد. این جمله در واقع همان معنای عربی جملۀ آش همان آش باشد و کاسه همان کاسه؛ یعنی هیچ تفاوتی نکند و بی­تغییر باقی بماند. این جمله در واقع معادل کارکردی این ضرب‌المثل در زبان عربی است» (عزیزخانی، 1397: 109).

ترجمه پیشنهادی: هذا من ذاک و ذاک من هذا.

متن اصلی: «می­بینم داره مانع رزق چارتا بچۀ خودم میشه، نون خودم را آجر می­کنه» (دولت­آبادی، 1395: 133)

ترجمۀ عربی: «أری أنه یصیر مانع رزق أطفالی الأربعة، یجعل خبزی آجراً» (حمدان، 2005: 160).

ضرب­المثل «نان کسی را آجر کردن»؛ یعنی کسی را بیکار کردن، نان کسی را بریدن و جلوی روزی اش را گرفتن یا قطع کردن روزی و درآمد کسی. مترجم این ضرب‌المثل را به صورت تحت‌اللفظی ترجمه کرده و در پاورقی نیز به توضیح آن پرداخته: «کنایة عن قطع الرزق» (حمدان، 2005: 162). در واقع مترجم از روش تلفیقی در ترجمه استفاده کرده است و معادل مناسبی را در پاورقی به‌کار برده است. معادل­های دیگری نیز در زبان عربی برای ضرب­المثل «نان کسی را آجر کردن» وجود دارند که عبارتند از: «قطع رزقه- قطع عیش أحد- انتزع اللقمة من فم فلان» (ناصری،1390: 607). البته بهتر بود مترجم از معادل‌های اخیر در ترجمه استفاده می­کرد.

ترجمه پیشنهادی: یقطع رزقی.

در انتهای تحلیل نمونه­های انتخابی، لازم است اشاره شود تمام عناصر فرهنگی استخراجی از رمان در دسته­بندی‌های خاص مورد بررسی قرار گرفته­اند و از آنجا که امکان ارائۀ همۀ آن‌ها به جهت رعایت حجم مقالۀ علمی میسر نیست، صرفاً مثالی برای هر یک از مقوله­ها در جدول زیر برای نمونه آورده می­شود.

جدول نمونه مقوله‌ها از کتاب سفر

ادامه جدول نمونه مقوله‌ها از کتاب سفر

همانگونه که ملاحظه می­شود همۀ عناصر بعد از استخراج در سه ستون (متن اصلی، ترجمه و راهکار مترجم) بیان و سپس تحلیل شده­اند و در مقاله به برجسته­ترین موارد هر جدول اشاره شد؛ در بخش بعدی، نتایج مبتنی بر کل داده­ها و تمام عناصر و راهکارهای انتخابی ملاک ارزیابی ترجمه خواهند بود.

بحث و نتیجه‌گیری

در این پژوهش، ضمن دسته­بندی مقولات فرهنگی، روش­های مورد استفادۀ مترجم در ترجمۀ رمان سفر بررسی شد. از مجموع 83 عنصر فرهنگی استخراج شده از رمان «سفر»، 38 مورد مربوط به فرهنگ مادی، 2 مورد مربوط به فرهنگ اجتماعی، 4 مورد مربوط به آداب و رسوم، 3 مورد مربوط به اشارات و حرکات، 3 مورد مربوط به واحدهای پول، 19 مورد مربوط به ضرب‌المثل‌ها، 11 مورد مربوط به اصطلاحات محاوره‌ای و 3 مورد مربوط به عناوین بوده است.

مترجم رمان سفر در ترجمۀ عناصر فرهنگی، 42 بار از روش تلفیقی، 10 بار از روش معادل فرهنگی، 7 بار از روش تحت‌اللفظی، 5 بار معادل کارکردی، 5 بار روش انتقال (وام‌گیری)، 5 بار از روش معادل توصیفی، 4 مورد معادل‌یابی نادرست، 2 بار از روش ترادف، 2 بار روش گرته‌برداری و 1 بار از روش دگرگون‌سازی استفاده کرده است.

نتایج نشان می­دهد که مترجم رمان سفر از روش تلفیقی بیشتر از سایر روش‌ها و به میزان 50/1 درصد استفاده کرده است. همچنین به ترتیب 12/0 درصد از روش معادل فرهنگی بیشتر از سایر روش‌ها، و به ترتیب 8/4 درصد تحت‌اللفظی، 6/0 درصد معادل کارکردی، 6/0 درصد انتقال، 6/0 درصد معادل توصیفی، 4/8 درصد معادل‌یابی نادرست، 2/4 درصد ترادف، 2/4 درصد گرته‌برداری و 1/2 درصد دگرگون­سازی استفاده کرده است. مواردی از قبیل ترادف و گرته­برداری و دگرگون­سازی کمترین میزان استفادۀ مترجم از این روش‌ها را در ترجمه نشان می­دهد.

استفادۀ زیاد از روش تلفیقی در ترجمۀ رمان «سفر»، نشان‌دهندۀ آن است که مترجم سعی کرده با به‌کارگیری این روش، ترجمه‌ای قابل فهم ارائه کرده و نیز زمینه‌ای برای آشنایی بیشتر مخاطبان عرب زبان با فرهنگ ایرانی و درک بهتر مقصود نویسنده را فراهم کند. همچنین به دلیل اینکه مواردی مانند ضرب­المثل‌ها و نام شهرها و مواد و فرآورده­های فرهنگی -به ترتیب- بیشترین تعداد را در میان نمونه­های استخراج شده، داشته­اند، همین امر موجب استفادۀ بیشتر مترجم از راهکار تلفیقی شده است.

a.             

نمودار کمی مقولات فرهنگی در رمان سفر

نمودار میزان کاربرد (درصد) راهکارهای مورد استفاده مترجم در رمان سفر

تعارض منافع

تعارض منافع ندارم.

ORCID

[1]. Newmark, P.